Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1882, Qupperneq 80

Um steingjörvinga.
Eptir Þorvald Thoroddsen.
þekkingin á steingjörvingunum hefir mikla þýðingu
fyrir jarðfræðina, og án steingjörvinga væri ekki hægt
að gjöra sér neina hugmynd um útlit og eðli jarðarinn-
ar fyr á tímum. Steingjörvingarnir einir sýna, hvern-
ig lífinu hefir verið háttað á jörðinni um aldir alda, áð-
ur en nokkur saga gjörðist; eptir þeim má finna röð
og reglu í öllum hinum ólíku jarðlögum og kletta-
myndunum, er samsetja jarðarskorpuna. Steingjörvinga
var að nokkru getið í Andvara 1880, en engan veginn
sem skyldi; þar voru nefndar hinar helztu dýra- og
jurtaleifar, er einkenna tímabilin; en hér munum vér
í fám orðum reyna að skýra frá því, hvernig þekkingu
visindamanna á innbyrðis sambandi steingjörvinganna
er varið nú sem stendur.
Jurtir og dýr eru að mestu leyti samsett af nokkr-
um fáum efnum í ýmsum samböndum, og þó frumagna-
raðirnar í dýrum og jurtum opt sýnist svo margsam-
tengdar hver annari, þá má þó finna, að meginhluti
lifandi líkama er myndaður af fáum frumefnum, þó
einkum af íjórum, vatnsefni, súrefni, köfnunarefni og
kolaefni. Hin 3 fyrstu af þessum efnum eru óbreytt
í gufuformi í andrúmsloptinu og hið fjórða finnst þar
og í gufuformi sameinað súrefni (kolasýra)*. þegar dýr
*) þó kolasýra (C0a) sé á flestum málum kölluð sýra, þá
er hún það þó eigi, sem sjá má af samsetningunni, heldur