Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.1991, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ1991.
Sérstæð sakamál
DV
Vínarvals við dauðann
Imelda Marcos dansar viö „herra Udo“.
Vegna verndar valdamikilla vina
í Vínarborg tókst Udo Proksch, eig-
anda Café Demel og „bakarameist-
ara hirðarinnar" lengi að komast
hjá því að verða refsað fyrir ótrúleg
afbrot. Loks dugði vernd stjórn-
málamanna ekki lengur til og al-
menningur fékk að heyra um
„hneyksli hneykslanna" eins og
málið er nú oft kallað í Vínarborg.
Lucona
var á hægri siglingu á Indlands-
hafi, nærri Maldiveeyjum, þann 23.
janúar 1977 og áfangastaðurinn var
Hong Kong. Hafið var spegilslétt
og himinninn heiður. Nokkrir úr
áhöfninni voru í káetunum en aör-
ir í sólbaði uppi á þilfari, þar á
meðal tvær ungar konur. Var önn-
ur gift skipstjóranum en hin einum
hásetanna.
Lucona var ellefu ára gamalt
skip. Þaö hafði lagt úr höfn í Fen-
eyjum nokkru áður og á tollskjöl-
um stóð að farmurinn væri „tæki
til úraníumvinnslu", það er að
segja risamikill búnaður til að full-
vinna úrangrýti fyrir kjarnorku-
ver. Alls var farmurinn um sjö
hundruð smálestir á þyngd, sam-
kvæmt farmbréfum.
Um hádegisbilið bjó hollenski
skipstjórinn, Jacob Puister, sig
undir að taka við af stýrimannin-
um, Nicolass van Backum, í
brúnni.
Puister leit á úrið sitt þegar
klukkan var nákvæmlega tólf. Á
sama augnabliki varð mikil
sprenging og hann kastaðist inn í
káetuna sína.
Úr eldhúsinu sá matsveininn
stóra lestarlúgu þeytast í loft upp,
svífa út fyrir borðstokkinn og
hverfa. Nokkrum sekúndum síðar
var skipið umlukið reyk og tók að
hallast á stjórnborða. Áður en það
sökk heppnaðist stýrimanninum
að losa einn björgunarbátanna,
plastbát, og koma honum á sjóinn.
Skipstjórinn, sem var mikiö
særður, kastaðist fyrir borð en
stýrimaðurinn bjargaði honum
upp í björgunarbátinn.
Fjórum öðrum sem stukku í sjó-
inn, konu skipstjórans sem var með
bami, tveimur hásetum og mat-
sveininum, tókst að bjarga sér en
sex fórust annaðhvort í sprenging-
unni eða tókst ekki að komast frá
borði í tæka tíð. Dýpi á þessum slóð-
um er milli 4.000 og 5.000 metrar.
Tryggingar-
fjár krafist
Næsta morgun var þeim sex sem
í björgunarbátnum voru bjargaö
um borð í tyrkneskt olíuskip, Sal-
em 1.
Úraníumbúnaðurinn var kominn
frá fyrirtæki í Sviss, Zapata AG, og
hafði verið tryggður fyrr rúma
þrjátíu og eina milljón svissneskra
franka. Tryggingin haföi verið
keypt hjá Bundeslánder Versich-
erungs-AG í Vínarborg af „bakara-
meistara hiröarinnar" þar, Udo
Proksch, eiganda kaffihússins
fræga, Café Demel, en hann var
jafnframt eigandi Zapata AG í
Sviss.
Viku eftir að Lucona fórst sneri
Proksch sér til tryggingafélagsins
og bað um að fá tryggingarféð
greitt. Honum var tilkynnt að þá
gæti ekki af því oröið því ýmislegt
við slysið væri enn órannsakað.
Reyndar höfðu margir undrast
yfir því að Proksch, sem var þekkt-
ur sósíaldemókrati, skyldi tryggja
farmmn hjá félagi sem var í eigu
framámanna í íhaidsflokknum
austurríska. Proksch hafði hins
vegar reitt fram iðgjaldið, rúmlega
280 þúsund svissneska franka, þeg-
ar hann bað um trygginguna og
átti það sinn þátt í því að hún var
seld honum.
Leopold Gratz utanrikisráðherra
Nú var hins vegar komiö í ljós
að Proksch var ekki aðeins eigandi
Zapata AG í Sviss heldur einnig
North Pacific Trading Co í Hong
Kong sem var skráður kaupandi
búnaðarins dýra. Hann hafði því
selt sjálfum sér hann!
Ekki á því
að gefast upp
Proksch fór nú í mál gegn Bund-
eslánder í Vínarborg og vann mál-
ið. En kunnur blaðamaður í höfuð-
borginni austurrísku, Hans Prett-
erebner, skýrði þá frá því að dóm-
arinn væri náinn vinur Proksch.
Dómurinn var því lýstur ógildur
og ný rannsókn á máhnu hófst.
Hún tók síðar óvænta stefnu og
leiddi til þess að blöð í Vínarborg
nefndu máhð að lokum „hneyksh
hneykslanna".
Rannsóknin stóð í fjórtán ár en
lauk loks í mars síðasthðnum
Blaðamaðurinn og rithöfundurinn
Hans Pretterebner
skömmu áður en Udo Proksch var
dæmdur í tuttugu ára fangelsi fyrir
að hafa látið koma fyrir sprengiefni
í Lucona og þannig myrt köldu
blóöi sex manns, en einnig var
hann sakfelldur fyrir margs kyns
falsanir og tryggingasvik.
Allt fram á árið 1988 tókst valda-
miklum vinum „bakarameistara
hirðarinnar" að koma í veg fyrir
að hann yrði ákærður svo draga
mætti hann fyrir dóm.
Hvaö eftir annað hurfu mikilvæg
lögregluskjöl, rannsóknarlögreglu-
menn voru fluttir til og saksóknar-
ar áminntir fyrir „ótímabær af-
skipti". Og vera má að Udo Proksch
hefði aldrei fengið dóm hefði Hans
Pretterebner ekki haft frekari af-
skipti af máhnu.
Bók sem
vakti athygli
„Lucona-málið" heitir bók sem
Lögfræðingur og verjandi
Prokschs, Monika Pitzlberger.
Pretterebner skrifaði og íjallar hún
um örlög flutningaskipsins. Hún
kom út veturinn 1987 og er um sex
hundruð síður. Þar er gerð góð
grein fyrir „sölu“ „úraníum-
vinnslutækjanna" sem og öðrum
glæpsamlegum athöfnum Udos
Proksch og spillingu ýmissa stjórn-
málamanna.
Bókin fékk þegar mikla umfjöll-
un í blööum og næstum því öll
þeirra hrósuðu henni en ekki þó
málgagn sósíaldemókrata.
í viðtali, sem tekið var um þetta
leyti, sagði utanríkisráðherra
Austurríkis, Leopold Gratz: „Bókin
er þefhl ruslakista. Ég er og verð
vinur Udos Proksch."
Yfirlýsingin gat þó ekki komið í
veg fyrir að dómsmálaráðherrann,
Edmund Foreger, sæi sig neyddan
til að láta handtaka Udo Proksch í
annað sinn. Handtökutilskipunin
var gefin út 17. mars 1988. En þá
var Proksch flúinn land. Alþjóða-
lögreglan Interpol var fengin til að
lýsa eftir honum og tókst að rekja
slóð hans th Fihppseyja en þar
fannst hann þó ekki.
Dularfull fyrirtæki
„ Ofurmennið", en þannig leit Udo
Proksch á sig, fæddist 29. maí 1934
í Rostock. Réttu nafni hét hann
Serge Kirschhofer en hvenær og
hvers vegna hann skipti um nafn
hefur ekki tekist aö upplýsa.
Á fullorðinsárum stærði hann sig
af því að hafa á unglingsárunum
verið svínahirðir og námamaður í
Ruhrhéraðinu. Þá sagðist hann
hafa stundað listnám, leikið í kvik-
myndum og verið fallhlífarher-
maður.
Hann kom til Vínarborgar á sjö-
unda áratugnum og setti þar þá á
stofn allmörg dularfull fyrirtæki
sem voru eiginlega ekki annað en
nafnið eitt. Heimilisfang þeirra var
yfirleitt pósthólf. Um tíma hafði
hann þó sautján síma skráða á
nöfnum fyrirtækjanna.
Vitað er að hann seldi „hátækni-
búnað“, meðal annars til Idis Am-
in, fyrrum einræðisherra í Afríku-
ríkinu Úganda, og th Husseins
Jórdaníukonungs.
í apríl 1972 keypti hann svo kaffi-
húsið gamla og virðulega, Café
Demel, og fékk þannig í sinn hlut
tithinn „bakarameistari hirðarinn-
ar“. Demel hefur um aldarskeið
verið samastaður listmálara, rit-
höfunda, tónlistarmanna og auð-
manna í Vínarborg.
í viðtali sem tengdist kaupunum
sagði Proksch: „Þegar ég var
drengur vhdi ég verða milljóna-
mæringur og - eins og Napóleon -
komast th valda í allri Evrópu.“
Svo bætti hann við: „Mihjónamær-
ingur er ég þegar orðinn."
Gefinn fyrir
samkvæmislífið
Flest þykir benda th þess að féð,
sem Proksch greiddi fyrir Café
Demel, hafi verið fengið fyrir ólög-
lega vopnasölu. Napóleon hélt
áfram að vera fyrirmynd hans og
þar kom að hann lét gera nákvæma
eftirlíkingu af húfu hans og lét
gjaman taka af sér myndir með
hana.
Proksch kvæntist og skildi fjór-
um sinnum. Fyrsta kona hans var
greifynja en hinar þrjár í hópi
frægustu leikkvenna Vínarborgar.
Proksch var mikið fyrir það gef-
inn að sækja og halda samkvæmi
og umgekkst gjarnan mestu áhrifa-
menn í landinu sem og eiginkonur
þeirra.
Erlendis átti hann einnig vini. í
Manillu, höfuðborg Fihppseyja,
heimsótti hann Imeldu, eiginkonu
Marcosar einræðisherra. Hún kom
síðar til Vínarborgar á árlegan
óperudansleik og dansaði þá meöal
annars við „herra Udo“ eins og
hann helst vhdi láta nefna sig.
Verjandi Udos, Monika Pitzlber-
ger, fannst hann hka ómótstæðheg-
ur og ól honum son.
Proksch var stöðugt að fá „góðar
hugmyndir". Þannig fann hann
upp nýja tannkremstúpu og ýmis-
legt fleira. Þá setti hann á stofn
„Samtökin til að jarða lóðrétt". Var
ætlunin að spara rými í kirkjugörð-
um með því að jarða fólk í plast-
hylkjum sem yrði rennt lóðrétt í
jörðina. Góðvinur hans, Leopold
Gratz, var einn þeirra sem stofn-
uðu samtökin með honum.
En Proksch mun hafa tahð aö
hugmyndin um að tryggja farm
Lucona og sprengja skipið síðan í
loft upp til að fá greitt tryggingar-
féð væri sú besta sem hann hefði
fengið. Það átti að verða „fullkomni
glæpurinn" en kom honum í þá
aðstöðu að fá tuttugu ára dóm í
Austurríki eftir að hafa flúið land.
Udo Proksch. Jacob Puister, skipstjóri Lucona.