Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.1991, Blaðsíða 22

22
LAUGARDAGUR 27. JULI1991.
LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 1991.
Dettur ekki í hug að
þegj a yfir yoðaverkum
- Lára Halla Maack réttargeðlæknir í DV-viðtali
„Mér er sama þótt ég verði aldrei
yflrlæknir. Ég eltist ekki við mann-
virðingar og snObb. Ég fyrirlít slíkt.
Þetta mál snýst alls ekki um per-
sónulegan ágreining milli mín og Sig-
hvats Björgvinssonar. Málið snýst
um að ég læt ekki segja mér að gera
eitthvað sem á ekkert skylt við rétt-
argeðlækningar," segir Lára Halla
Maack í samtah við DV.
Óhæftfangelsi
Lára Halla hefur verið talsvert í
sviðsljósinu vegna stofnunar fyrir-
hugaðrar réttargeðdeildar að Sogni í
Ölfusi. Lára Halla vill alls ekki kalla
það réttargeðdeild heldur fangelsi,
reyndar algjörlega óhæft fangelsi
sem sé verra en núverandi ástand í
málum geðsjúkra fanga því þar séu
engar forsendur eða aðstæður til ör-
uggrar gæslu og beinlínis hættulegt
íbúum í nágrenninu.
Hún var skipaður yfírlæknir fyrir-
hugaðrar réttargeðdeildar í vor áður
en Sogn kom til tals en hefur sagt
starfmu lausu vegna ágreinings við
heilbrigðisyflrvöld um vinnubrögð.
„í mínu tilviki gildir ekki orðtakið
að asni klyfjaður gulli komist inn um
hvaða borgarhlið sem er. í uppvext-
inum var mér kennt að selja ekki
sannfæringu mína fyrir titla og góð
laun. Þarna er verið að vinna voða-
verk og þó svo að ég viðurkenni rétt
stjórnmálamanna til þess að taka
sínar eigin ákvaröanir þá vil ég ekki
láta bendla nafn mitt við þær. Þess
vegna sagði ég upp,“ segir Lára
Halla.
Siglt undir
mannúðarflaggi
„íslenska ríkið hefur borgað örygg-
ismeðferð erlendis fyrir geðveika af-
brotamenn, þótt reyndar aðeins tveir
þriðju þeirra, sem þurfa á slíkri með-
ferð að halda, hafi notið hennar. Ör-
yggismeðferð erlendis er dýr en það
varðar við landslög að geyma ósak-
hæft fólk í fangelsum. Þessi lausn á
Sogni er fólgin í því að setja þá í
geymslu úti í sveit þar sem engin
meðferð fer fram og hætta þar með
að senda þá utan. Þetta er verra en
að gera ekkert. Það er hryggilegt að
þetta skuh síðan vera gert undir ein-
hveiju mannúðarflaggi.
Auðvitað á ríkið að kaupa öryggis-
meðferð fyrir þessa menn erlendis.
Það sem var gert fyrir hjartasjúkl-
inga er ekki gert fyrir þessa menn,
bara vegna þess að þeir eru geðveik-
ir afbrotamenn," segir Lára Halla.
„Svo er annað sem íslenskur al-
menningur veit ekki. Þegar gerð er
geðrannsókn á afbrotamanni á ís-
landi kemur aldrei fram mat á því
hvemig meðferð viðkomandi þarf.
Þetta er bara sjúkdómsgreining
vegna þess að þegar um geðveikan
mann er að ræða hefur venjulegur
geðlæknir ekki menntun til þess að
meta hvort hann er hættulegur eða
ekki né til þess að ákvarða hvernig
meðferð hann þarf. Þetta er fjögurra
ára sémám eftir geðlækningar. Þess
vegaa þarf það ekki að koma neinum
á óvart þótt ég sé sú eina sem get
sagt til um hvort þessi eða hinn af-
brotamaðurinn þarf öryggjsmeðferð.
Það er vegna þess að enginn annar
hér á landi er í stakk búinn til þess
að meta það.
Vegna þessa getur kerfið sjálft
ákveðið hvort sjúklingurinn sé ein-
hver sem þeir vilja púkka upp á eða
ekki. Öryggismeðferð er dýr og því
hentugt fyrir póhtíkusa að geta ráðið
sjálfir hvort henni sé beitt.
Lára Halla Maack.
Það sem verið er að gera núna er
að menn láta sem þessir þrír ein-
staklingar í Síðumúlafangelsinu séu
ekki hættulegir og eigi bara aö fara
í fangelsi uppi í sveit.
Enginn læknast
af að tína sóleyjar
í sveitinni
Bæði læknar og aörir eiga erfitt
með að sjá það grimma og óhugnan-
lega í fólki. Það er óskhyggja að halda
að menn læknist af því að tína sóleyj-
ar í sveitinni. Þetta er góð og mann-
leg afstaða ef raunsæið er aldrei
langt undan.
Réttargeölækningar eru flunkuný
grein hér á landi. Þess vegna hljómar
það eins og fordómar í garð geösjúkl-
inga í eyrum ráðamanna þegar sagt
er að afbrotamenn séu hættulegir,"
segir Lára.
„Þessi mál hafa alltaf verið í ólestri
hér og stofnun þessa fangelsis að
Sogni er beinlínis til hins verra.“
Enginn er öruggur
- Kemuríbúumínágrenninutilmeð
að stafa hætta af Sogni?
„Það getur enginn veriö öruggur
með sig þama, hvorki sjúklingar,
starfsfólk né þeir sem búa í nágrenn-
inu. Umgjörðin er ótraust og innra
öryggi er ekkert. Þetta er kahað heil-
brigðisstofnun en þama verður eng-
inn læknir, enginn sjúkraliði eða
hjúkrunarfræðingur. Svo á að setja
einhvem gjaldþrota vélsmiðjukrata
að vestan yfir þetta. Ég hef aldrei
heyrt annað eins,“ segir Lára og
skellihlær.
„Kjami málsins er sá að heilbrigð-
isráðuneytið getur þama sparað sér
einfalda en dýrari öryggismeöferð
erlendis og fær í staðinn lausn sem
þeir vonast til þess að þaggi niður
málefni geðveikra afbrotamanna í
eitt skipti fyrir öh.“
Þegi ekki
yfirvoðaverkum
- Er þessu máli frá þínum bæjardyr-
um lokið?
„Sá harmleikur sem snýst um með-
ferð geðveikra afbrotamanna er rétt
að hefjast. Það er alveg Ijóst að ég
kem ekki nálægt fangelsinu á Sogni.
Ég býst ekki við að verða höfð með
í ráðum í framtíðinni en mér dettur
ekki í hug að þegja yflr voðaverkum,
þegja yfir því þegar mannréttindi eru
brotin á veiku fólki. Það er skylda
mín að benda á að hér er verið að
gera ranga hluti og vonda.
Ég veit að því meira sem ég tala
því meira verð ég útskúfuð og rægð.
Með þessu umtaU er ég búin að reita
alla til reiði. En ég fer ekki að efast
um það sem ég veit og kann þrátt
fyrir það.“
Elsta dóttir
Viggós ogÁstu
Lára Halla er elsta dóttir Viggós
E. Maack skipatæknifræðings og
Ástu Þorsteinsdóttur. Hún segir
reyndar aö í hópi lækna séu mun
oftar elstu systkini en ætla megi eftir
tölfræðUegum líkum.
Systkini hennar eru: Pétur Maack
prestur, núverandi starfsmaður Fé-
lagsmálastofnunar, María mennta-
skólakennari og Ásta Hrönn við-
skiptafræðingur.
Lára ólst upp í Reykjavík og Dan-
mörku til skiptis. Vegna starfa föður
hennar fyrir Eimskip dvaldist fjöl-
skyldan löngum í Danmörku þar sem
Viggó fylgdist með smíðum á skipum
hjá Burmeister og Wain eða í Ála-
borg.
„Auðvitað er ég mótuð af foreldr-
um mínum sem bæði eru duglegt
baráttufólk sem tekur verkefni sín
mjög alvarlega og vill gera vel. Ég
er alin upp við kröfuna um að þó
eitthvað sé nógu gott þá geti maður
gert betur. Foreldrar mínir standa
með mér í baráttunni núna og það
er mikils virði.“
Lærði að
hekla í Kvennó
Skólaganga Láru Höllu í barna-
skóla var nokkuð skrykkjótt enda
sundursUtin af Danmerkurdvölum.
Þar gengu þau systkinin ekki í skóla
þótt þau dveldu langdvölum þar. Það
kom þó ekki í veg fyrir að Lára Halla
útskrifaðist úr barnaskóla með
hæstu einkunn.
Þaðan lá leiðin í Kvennaskólann
sem á þessum tíma var á gagnfræða-
skólastigi og fleytti kvenkynsrjóm-
ann ofan af barnaskólum borgarinn-
ar. Þarna voru nær eingöngu stúlkur
sem höfðu veriö efstar eða við topp-
inn við lok barnaskóla.
„Þetta var dýrmætur tími. Ég
þurfti virkilega að fá að yera ég sjálf
í friði fyrir strákunum. Ég fór síðan
í landsprófsdeUd Kvennaskólans þótt
þrýstingurinn í skólanum væri í hina
áttina, þ.e. að útskrifast með hefð-
bundið Kvennaskólapróf og verða
flinkur starfskraftur á skrifstofu eða
góð húsmóðir. Þarna voru 12-14
tímar í handavinnu í hverri viku og
sú kunnátta hefur orðið mér gagnleg.
Mér finnst ennþá óskaplega þægilegt
að fara á fyrirlestra með hekludótið
mitt.“
Fyrst bjó fjölskyldan í Sörlaskjóli
en síðan í þrjú ár í lítilli íbúð í pakk-
húsi Eimskips við Skúlagötu.
„Það var gaman. Að hafa heUt
pakkhús fyrir leikvöll var afar
skemmtUegt. Ég man eftir karamell-
um sem við fundum í björgunarbát-
um og voru óskaplega gimilegar. En
þær voru alveg hræðilega vondar
enda einhvers konar næringarkara-
meUur, ætlaðar skipbrotsmönnum.
En við vorum stundum aö athuga
hvort þær hefðu ekkert skánað.“
Vinnuþræll og kúristi
Eftir Kvennó lá leiðin í MR og síðan
til Kalifomíu í sálfræðinám og þaðan
í læknadeUd Háskóla íslands. Lára
HaUa lauk prófi þaöan en beið síðan
eftir eiginmanni sínum áður en hún
fór utan tU frekara náms í geðlækn-
ingum. Hún starfaði því sem almenn-
ur læknir um 5 ára skeið og hélt utan
rúmlega þrítug.
Námið tók fjöguf ár en síöan hélt
hún áfram í 4 ár í viðbót í réttargeð-
lækningum. Var hún góður náms-
maður?
„Ég hef alltaf verið vinnuþræll og
kúristi og fundist heillandi að takast
á við það sem er næstum ómögulegt.
Já, ég var góður námsmaður og skar-
aði fram úr í flestum fögum, meira
að segja handavinnu og leikfimi,"
segir hún og hlær. „Þegar ég vil ergja
koUegana segi ég aö ég hafi farið í
geðlækningar vegna þess að þær séu
erfiðari en aðrar sérgreinar og síðan
í réttargeðlækningar vegna þess að
þær séu enn erfiðari. Þetta er að
vissu leyti rétt.“
Lára nam réttargeðlækningar við
Maudsley sjúkrahúsið í London.
Snemma á námsferUnum ytra sUtn-
aði upp úr hjónabandi hennar og
Helga Skúla Kjartanssonar sagn-
fræðings en saman áttu þau soninn
Burkna sem er 12 ára.
„Ég var þarna langmest ein og rak
heimiU upp á eigin spýtur. Ég yar
yfirleitt með íslenskar au pair-stúlk-
ur sem hugsuðu um Burkna og ég
var óskaplega heppin með stúlkur,"
segir Lára HaUa.
Virk í kvennabaráttu
„Ég tók virkan þátt í kvennabar-
áttu á áttunda áratugnum, bæði inn-
an og utan skólans, og fékk mikið
út úr því. Ég hef ekki skipt mér svo
mikið af baráttunni síðan ég kom
heim.
Hvað sem kvennahreyfmgum líður
þá var það fyrst og fremst maðurinn
minn sem hafði mótandi áhrif á mig
og fékk mig til þess að vera ég sjálf
og gerði mig jafnréttismeðvitaða.
Þetta voru mikil þroskaár fyrst eftir
að við giftum okkur. Hann var sterk-
asta aflið í þeirri mótun og gerði mig
eins og ég er.
Lára Halla býr í gömlu timburhúsi
í miðbænum. Það lætur lítið yfir sér
hið ytra, nær í hvarfi bak við trén í
garðinum. Þegar inn er komið blasir
við mjúk, skipulögð óreiða. Ljósir lit-
ir, mörg blóm og tágahúsgögn innan-
stokks gefa kvenlegan en hlýlegan
blæ. Það eru bækur úti um allt.
Skáldsögur, ljóðabækur, læknis-
fræðirit, uppsláttarrit og orðabækur
misjafnlega snjáðar og sumar standa
á haus í hillunni af stöðugri hand-
fjötlun. CUff Richards og Chopin eru
hUð við hUð í plötuskápnum og upp-
stoppaður hrafn í hUlu. Hvað gerir
geðlæknirinn þegar hún er ekki að
vinna?
betur en ég þá sérgrein sem ég eyddi
átta árum í að mennta mig í.
Mönnum líkar ekki það sem ég segi
og þá er gripið til þeirra ráða að
varpa rýrð á mig persónulega, til
dæmis með þvi að segja að ég hafi
farið í fýlu. Það verður þá bara svo
að vera. Ég hef lært að nota mína
persónu í mínu starfi og ég get ekki
verið önnur en ég er. Ég kem tU dyr-
anna eins og ég er klædd og get ekki
verið að leika einhvern gráhærðan
föðurlegan heimilislækni. Það er
ekki ég.“
Lára Halla vann að réttargeðlækn-
ingum í Englandi eftir að námi við
Maudsley sjúkrahúsið í London lauk
og endaði sem yfirlæknir þar. „Ég
kom heim þegar ég var tilbúin til
þess og bjóst þá við að fá eitthvað að
gera í mínu fagi af því að ráðamenn
höfðu talað líklega. En það dróst í
mörg ár að eitthvað gerðist."
Óskaplega
Lára Halla Maack segist aldrei þegja yfir voðaverkum.
DV-mynd GVA
Dansa eins og
vitleysingur
„Ég hef gaman af að elda mat, ég
uni mér í garðinum og mér finnst
blómarækt óskaplega skemmtileg og
gefandi. Ég les og skrifa. Ég les grein-
ar fyrir erlend fagrit utan vinnutíma
og fylgist með í faginu þannig að oft
er ég að vinna þó ég sé heima. Svo
hef ég vinina og áhaldaleikfimina.
Áhaldaleikfimi er óskaplega leiðin-
leg en gefur manni tilfmningu sem
ég hafði aldrei kynnst áður.
Svo fmnst mér óskapleg gaman að
dansa. Ég fer stundum snemma á
mína uppáhaldsstaði, veiði mér karl-
mann sem er góður dansari, ein-
hvem sem dUlar fætinum. Svo dansa
ég eins og vitleysingur í tvo tíma og
fer svo heim áður en fyllibytturnar
koma. Samt byrjaði ég ekki að dansa
fyrr en á fertugsaldri."
Beinskeyttur og hispurslaus mál-
flutningur Láru HöUu hefur farið
fyrir brjóstið á mörgum innan heil-
brigðiskerfisins. Þar eins og annars
staðar hefur framkoma hennar þótt
stinga dálítið í stúf við hefðbundnar
hugmyndir manna um lækna. Sú
spurning vaknar hvort hún hafl ver-
ið látin gjalda kynferðis síns í starfi?
„Þetta mál kemur því ekkert við
að ég er kona. HeUbrigðisráðherra
og hans ráðgjafar í ráðuneytinu taka
ekki mark á því sem ég segi vegna
þess að mín kunnátta hentar ekki
þeirra markmiðum. Svo einfalt er
það. Þeir segja að öll séum við fag-
menn og tala eins og þeir kunni enn
gaman 1 vmnunm
Síðan Lára kom að utan hefur hún
unnið á Landspítalanum, nánar til-
tekið á svokallaðri afeitrunardeUd.
Þangað koma illa farnir alkóhólistar
og vímuefnaneytendur í afeitrun.
„Mér finnst óskaplega gaman í
vinnunni. Auðvitað er þetta ekki
nákvæmlega það sem ég lærði. Þetta
eru frekar líkamlegar lækningar sem
ég hef ekki komið nálægt í fimmtán
ár. í þeim efnum er ég enginn sér-
stakur fagmaður. En mér finnst ákaf-
lega gaman að leiðbeina stúdentum
sem þarna koma til þess að læra.
Mér finnst gaman að fást við lækn-
ingar af flestu tagi. Vinnan mín á
Landspítalanum sameinar svolítið
hina líkamlegu hhð lækninga og þá
andlegu," segir Lára
„Svo fæ ég að vera í hvítum slopp
í fyrsta sinn í 15 ár. Mér finnst það
ægilega gaman og er voða fin,“ og
enn hlær hún skelmislega og segist
sætta sig við aö verða ekki yflrlækn-
ir á sínu sérsviði.
„Kerfið virðist ekki kæra sig um
sérþekkingu á þessu sviði eða fram-
farir. Það er enn að hugsa um berkla
og svartadauða. Það er þeirra tap að
nýta mig ekki og ég tek þaö ekki
nærri mér persónulega." -Pá
Ágrip af framættum og frændgarði
Láru Höllu Maack
1. Pétur Andrés Maack
Pétur Andrés Maack skipstjóri var
bróðir Maríu Maack hjúkrunarkonu,
forstöðukonu Farsóttarhússins í
Reykjavík og formanns Hvatar.
2. PéturMaack,
prestur á Stað
Pétur Maack, prestur á Stað í
Grunnavík, var sonur Þorsteins,
kaupmanns á Akranesi, Guðmunds-
sonar, b. á Vörum í Garði, Jónsson-
ar, b. í Gufuskálum í Leiru í Garði,
bróður Finnboga, verslunarmanns í
Reykjavík, fóður Jakobs, prests í
Steinnesi, föður Þorvalds, prests í
Steinnesi, fóður Finnboga Rúts verk-
fræðings, fóður Vigdísar forseta.
Finnbogi var einnig faöir Ásgeirs,
dannebrogsmanns á Lambastöðum,
afa Jósefmu, ömmu Matthíasar Jo-
hannessen, skálds og ritstjóra Morg-
unblaðsins, en bróðir Jósefínu var
Haraldur, afi Benedikts Blöndal
hæstaréttardómara, Halldórs Blön-
dal landbúnaðarráðherra og Haralds
Blöndal hrl. Þá var Ásgeir langafi
Brynhildar, ömmu Jóns L. Ámason-
ar stórmeistara.
Móðir Þorsteins kaupmanns var
Þórunn Þorsteinsdóttir, systir Guö-
ríðar, ömmu Bjarna Þorsteinssonar,
prests og tónskálds á Siglufirði, bróð-
ur Þorsteins, afa Þorsteins Gunnars-
sonar, leikara og arkitekts. Guðríður
var einnig amma Finnboga, afa Bolla
Héðinssonar, formanns Trygginga-
ráös. Þórunn var dóttir Þorsteins,
prests á Staðarhrauni, Einarssonar,
prests á Reynivöllum, Torfasonar,
prófasts á Reynivöllum, Halldórs-
sonar, bróður Jóns, vígslubiskups í
Hítardal, föður Finns, biskups í Skál-
holti, ættföður Finsenættarinnar,
fóður Hannesar biskups, sem var afi
Steingríms Thorsteinssonar skálds
og Hilmars Finsen landshöfðingja og
langafi Níelsar Finsen, fyrsta nóbels-
verðlaunahafans í læknisfræði.
Móðir Péturs á Stað var Marta
Bóthildur, dóttir Peters Andreas
Maack, verslunarstjóra og veitinga-
manns í Reykjavík, ættfóður Maack-
ættarinnar. Móðir Mörtu var Þóra
Einarsdóttir, systir Valborgar, móð-
ur Önnu, langömmu Halldóru, móð-
ur Ragnars S. Halldórssonar, stjórn-
arformanns ísals. Valborg var einnig
móðir Andrésar, langafa Gunnars
Smára Egilssonar, ritstjóra Press-
unnar. Þá var Valborg móðir Jó-
hanns, langafa Svanhvítar, prófess-
ors í Vín, og Nönnu söngkonu Egils-
dætra.
3. Vigdís Einarsdóttir
Vigdís var dóttir Einars, b. í Neðri-
Miðvík í Sléttuhreppi, Friðrikssonar,
b. í Neðri-Miðvík, Hallssonar. Móðir
Einars var Katrín Jónsdóttir, b. í
Neðri-Miðvík, Jónssonar, bróður
Guðlaugs, fóður Sakaríasar, fóður
Sakaríasar, langafa Ragnheiðar Guð-
mundsdóttur alþingismanns. Systir
Sakaríasar yngri var Ingibjörg, lang-
amma rithöfundanna Jakobínu og
Fríðu Sigurðardætra. Önnur systir
Sakaríasar yngri var Sigurfljóö,
langamma Áma Gunnarssonar,
fyrrv. alþingismanns.'
4. Elísabet Jónsdóttir
Elísabet var dóttir Jóns „sólar-
gangs“ Guðmundssonar og Ingi-
bjargar Sigurðardóttur 1 Heiðarseli
af Arnheiðarstaðaættinni og Njarð-
víkurættinni.
5. Daníel Þorsteinsson
Daníel forstjóri var sonur Þor-
steins, b. í Neðri-Vík í Mýrdal, Ein-
arssonar, b. í Kaldrananesi, Þor-
steinssonar, b. á Hunkubökkum,
Salómonssonar, b. á Arnardranga,
Þorsteinssonar. Móðir Salómons var
Þórunn Salómonsdóttir, systir Þor-
varðar, langafa Bjarna í Hæðargarði,
langafa Björgvins, fyrrv. skólastjóra
á ísafirði, föður Sighvats heilbrigöis-
ráðherra. Móðir Þorsteins var Guð-
laug Jónsdóttir, hreppstjóra á
Kirkjubæjarklaustri, Magnússonar.
Systir Guðlaugar var Þórunn, amma
Jóhannesar Kjarvals, en önnur syst-
ir Guðlaugar var Sigríður, lang-
amma Guðrúnar, móður Hjörleifs
Guttormssonar alþingismanns. Þá
var Sigríður amma Sigríðar, ömmu
Ingólfs Guðbrandssonar. Bróðir
Guðlaugar var Magnús, langafi
Helga, föður Jóns, alþingismanns á
Seglbúðum.
6. Guðrún Egilsdóttir
Guðrún var dóttir Egils, b. á
Minna-Mosfelli í Mosfellssveit, Páls-
sonar. -KGK/Sigþ
Nokkrir forfeður Láru Höllu Maack
35