Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.1991, Blaðsíða 20

20
LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 1991.
Kvikmyndir
Um þessar mundir er verið að
sýna í Háskólabíói myndina Lömb-
in þagna eða The Silence Of The
Lambs. Myndin er byggð á sam-
nefndri bók sem hefur selst mjög
vel og var nýlega gefin út á íslensku
í tilefni frumsýningar myndarinn-
ar. Það hafa því án efa verið marg-
ir sem stóðu frammi fyrir þeim
vanda hvort þeir ættu að lesa bók-
ina fyrst og sjá síðan myndina eða
öfugt.
í kvikmyndum er ekki hægt að
leyfa sér að halda uppi löngum
samræðum eða heimspekilegum
vangaveltum því kvikmyndin sem
miðill byggir á því að halda athygli
áhorfandans með því að láta alltaf
eitthvað spennandi eða athyglis-
vert vera að gerast á hvíta tjaldinu.
Kvikmyndinni má því líkja við lif-
andi myndir. Rithöfundar geta hins
vegar leyft sér að skapa sitt eigið
andrúmsloft með löngum lýsingum
á aðstæðum eða persónuleikum.
Ólík sjónarmið
Yfirleitt er reynslan sú að þeir
sem lesa fyrst bókina verða fyrir
vonbrigðum með myndina og svo
þeir sem sjá myndina fyrst verða
fyrir vonbrigðum með bókina. Það
virðist svo sem fyrri athöfnin móti
hugmynd manna hvernig sú síðari
eigi að vera. Fólk saknar atriða sem
hafa verið felld niður og finnst efn-
ið ekki komast til skiia. Þetta er í
sjálfu sér ekki óeðlilegt því efnivið-
ur bóka hefur oft á tíðum tekið
i í '
Úr kvikmyndinni „Lömbin þagna“ sem sýnd er í Háskólabíói um þessar mundir við mikla aðsókn.
handriti án þess að eitthvað færi
forgörðum. Leikstjórinn er miklu
betur í stakk búinn til að ná yfir-
bragði bókarinnar. Þú getur stung-
ið upp á eða ráðlagt hvaða blæ
myndin á að hafa en texti er alltaf
texti.“
Af öðrum myndum má nefna
Dying Young sem Julia Roberts
leikur í og er byggð á bók Marti
Leimbach, The Prince Of Tides,
sem er byggð á bók Pat Conroy, en
það er Barbra Streisand sem vinn-
ur að gerð myndarinnar, og svo
Ticket To Ride eftir Dennis Potter.
Gott handrit
mikilvægt
Kvikmyndaverin hafa fyrir löngu
áttað sig á því að það er næstum
vonlaust að gera góða mynd nema
handritiö sé í lagi. Það er hægt að
fá þekkta leikara og leikstjóra og
eyða ómældum milljónum dollara
og enda með mynd sem enginn vill
sjá af því að söguþráðurinn höfðaöi
ekki til fjöldans.
Það er mjög algengt að framleið-
endur tryggi sér forkaupsrétt að
bókum í ákveðinn tíma. Þetta gefur
þó rithöfundum falska öryggistil-
finningu því aðeins um 5% af þess-
um rétti er nýttur. Rithöfundurinn
Warren Adler er einn af þeim sem
hefur gert út á þennan markað í
ein 5 ár. Hann hefur á þessu tíma-
bih selt þijú kvikmyndahandrit,
m.a. aö The War Of The Roses.
Frá bók til rnyndar
miklum umskiptum áður en kvik-
myndahandritið verður tilbúiö.
Það hefur alltaf verið vinsælt hjá
kvikmyndaframleiðendum að
kaupa réttinn til að kvikmynda efni
vinsælla bóka. Ef bókin hefur verið
á metsölulista er þegar tryggð
ákveðin auglýsing. Raunar má
rekja aftur til 1902 fyrstu kvik-
myndina byggða á bókmennta-
verki þegar franskur kvikmynda-
framleiðandi gerði mynd byggða á
verki Emile Zola, L’Assommoir.
Myndin var að vísu ekki nema 5
mínútur en braut ákveðið blað í
kvikmyndasögunni.
Ritstuldur
Á þessum tímum leituðu kvik-
myndaframleiðendur ekki leyfis
rithöfunda hvort þeir mættu kvik-
mynda verk þeirra. En þetta
breyttist um 1907 þegar rithöfund-
urinn Lew Wallace höfðaði mál
gegn Kalem kvikmyndaverinu sem
haföi gert mynd byggða á bók hans,
Ben Hur. Framleiðandinn taldi að
kvikmyndin væri góð auglýsing
fyrir bókina og það væri nægjan-
legt fyrir rithöfundinn. Það var síð-
an ekki fyrr en eftir ein 4 ára réttar-
höld að dómur féll í þá veru að
kvikmyndaverinu var gert skylt að
greiða rithöfundinum umtalsverða
upphæð fyrir kvikmyndaréttinn.
En stundum getur kvikmyndin
gert bókina fræga eins og gerðist
með óskarsverðlaunamyndina
Dances With Wolves
Rithöfundurinn Michael Blake ætl-
aði upphaflega að skrifa eingöngu
kvikmyndahandrit um þetta
ákveðna hugðarefni sitt en snerist
hugur þegar vinur hans, Kevin
Costner, stakk upp á því að hann
gerði í þess stað skáldsögu. Annars
væri mikil hætta á því að handritið
myndi lenda í einum af stöflunum
sem hafa safnast upp í henni Holly-
wood af handritum sem hafa aldrei
séð dagsins ljós sem kvikmynd.
Costner fékk síðan kvikmyndaver-
ið til að ráða Blake til að gera kvik-
myndahandritið. Leikurinn var
auðveldari því nú var handritið
byggt á bók sem búið var að gefa
út. Hins vegar varð bókin Dances
With Wolves ekki metsölubók fyrr
en myndin varð vinsæl.
Mikið úrval
í sumar hefur verið og verður
frumsýnt mikið af myndum sem
byggðar eru á bókum misfrægra
rithöfunda. Þar má nefna Billy
Bathgate sem er byggð á bók E.L.
Doctorows. Það er mikið lagt í
þessa mynd enda eru þau Dustin
Hoffman og Nicole Donovan í aðal-
hlutverkum og leikstjórinn er Ro-
bert Benton, fagmaður með mikla
reynslu. Myndin gerist í kreppunni
og fjallar um kláran strák frá
Bronx sem leiðist inn í samstarf
við glæpahyski. Þessi ungi piltur,
sem ber heitið Billy, er sögumaöur.
Hann rifjar upp hvernig hann hóf
glæpaferil sinn ásamt ýmsu sem
snart hann í æsku. Raunar er þessi
söguuppbygging ekki óhk og Mart-
in Scorsese notaði í mafíumynd
sinni, The Goodfellas.
Það verður án efa erfitt að færa
svona þekkta og viðkvæma sögu á
hvíta tjaldið þannig að allir verði
ánægðir. Þegar bókin var gefin út
Umsjón
Baldur Hjaltason
1989 fékk Doctorow miög góða
dóma þar sem Billy Bathgate var
lýst sem „nútíma listaverki í amer-
ískum bókmenntum" eða „Billy
Bathgate er Huck Finn og Tom
Sawyer en þó ljóðrænni." Bókin
hefur síðan unnið til PEN/Faulkn-
er verðlaunanna auk verðlauna
bandarísku bókagagnrýnendanna.
Hulinshjálmur
Það er Walt Disney kvikmynda-
veriö sem framleiðir myndina. Það
tók nýja stefnu í þessum málum
þegar öllu starfsfólki var tilkynnt
aö ekkert yrði gefið upp til fjöl-
miðla hvaða leið hefði verið valin
til að koma boðskap bókarinnar á
hvíta tjaldið. Disney kvikmynda-
verið hefur hjúpað gerð þessarar
myndar hulinshjálmi í þeirri ósk
að kvikmyndahúsagestir komi að
sjá Billy Bathgate með opnu hug-
arfari án fyrirframmótaðra skoð-
ana hvemig myndin eigi að vera.
Þetta getur verið bæði jákvætt og
neikvætt og verður reynslan að
skera úr um það hver niöurstaðan
verður.
Þegar Disney keypti kvikmynda-
réttinn að Billy Bathgate var farin
dálítiö óvanaleg leið. Disney hafði
samband við breska leikritaskáldið
Tom Stoppard og bað hann um að
skrifa kvikmyndahandritið. Stopp-
ard hafði áður kynnst því að skrifa
kvikmyndahandrit þegar hann ár-
ið 1967 skrifaði handritið að hinni
sérstæðu mynd Rosencrantz And
Guildenstern Are Dead. Hann hef-
ur einnig tekiö fyrir frægar bækur
og skrifað upp úr þeim kvikmynda-
handrit eins og Eimpire Of The Sun
og The Russia House.
Ákveðnar skoðanir
Stoppard hefur mjög ákveðnar
skoðanir á hlutverki sínu sem
handritahöfundur. Hann telur ekki
hlutverk sitt að vera skapandi.
Hann telur sig einnig ekki ábyrgan
fyrir því að rödd rithöfundarins
endurspeglist á hvíta tjaldinu.
„Þessi bók hefur mjög efnismikið
innihald sem yfirbragð. Það væri
erfitt ef ekki vonlaust að koma öllu
þessu efni til skila í kvikmynda-
Samt sem áður hefur hann aldrei
náð því að eiga metsölubækur í
Bandaríkjunum þótt hann slái því
upp í gríni að hann hafi komist á
listann yfir best seldu bækurnar í
Þýskalandi eitt árið. Hann hefur
séð markaðinn breytast mjög mikið
á undanfomum árum frá því að
vera kaupendamarkaður yfir í selj-
endamarkað. Kvikmyndaverin
hafa borgað ótrúlega háar upphæö-
ir fyrir annaðhvort kvikmyndarétt
að bók eða að kvikmyndahandriti.
í fyrra seldi Adler kvikmyndarétt-
inn að bók sinni Private Lies til
Tri-Star kvikmyndaversins á
hvorki meira né minna en 75 millj-
ónir íslenskra króna og það áður
en búið var að gefa bókina út. Svo
virtist sem sl. ár hafi kvikmynda-
verin keppst um að borga meira
og meira fyrir kvikmyndaréttinn
þangað til það gekk út í algerar
öfgar. Fyrr á árinu skrifaði einn
af forstjórum Walt Disney kvik-
myndaversins minnisblað þar sem
hann hvatti kvikmyndaverin til að
draga úr kostnaði við gerð kvik-
mynda sem væri orðinn fáránleg-
ur. Hvort sem það er vegna þessara
varnaðarorða eða lélegs kvik-
myndasumars í Bandaríkjunum
eru framleiðendur í Hollywood
orðnir fastheldnir á budduna und-
anfama mánuði, a.m.k. hvað varð-
ar kaup á kvikmyndarétti þekktra
bóka.
Helstu heimildir:
Variety, American Films.