Eintak - 24.02.1994, Blaðsíða 29

ur, ótótlegur, þá er skáldið skund-
aði í matsalinn með fylgisveini.
Mátti sjá að þeim hinum digra yrði
allmikið um samfundi þá, en rudd-
ist þó áfram og fylgdu sveinar
margir. Meðan setið var að snæð-
ingi, í góðum fagnaði og sögur
sagðar, mátti sjá sveina þessa koma
í dyrnar, æja og jæja, kveina og
emja og fylgdu grettur stórar. Lauk
svo málsverði og sneru íslenskir til
herbergis. En síðar þann dag var
undirritaður boðaður á fund, voru
þar saman komnir forkólfar stofn-
unarinnar og heldur daprir, virtust
margir hnípnir, nokkrir æstir, sum-
ir jafnvel hræddir. Eftir nokkurt hik
tók sá til máls er einna mestur þótti
bógur og kvað illt í efni, hér hefði
verið á ferð höfðingi stór, forseti
alls Komsomols og hefði honum
mætt maður ófrýnilegur, líktist sá
mest anarkistum þeim og óþjóða-
lýð er um þær mundir trylltu vest-
urheimsk ungmenni. Þótti foringja
sovéskrar æsku skörin færast upp á
bekkinn er þeirra æðsta mennta-
stofnun hýsti slíkan dólg og yrði að
gera bragarbót hið bráðasta. Þegar
skilningur minn á þessurn ófögn-
uði reyndist takmarkaður, brá einn
sá viðmótsþýðasti þeirra öldunga
mér á eintal og kvað þeim öllum
hafa verið hótað brottrekstri, gott
ef ekki Síberíuvist, léti skáld þetta
íslenskt ekki skerða hár sitt hið
bráðasta. Ég taldi að vísu öll tor-
merki á að fengi nokkru ráðið hár-
vöxt félaga míns, en gat þess þó
honum og hans kumpánum til
huggunar að þar sem vor þyti í lofti
og hlýnaði óðum gæti komið til
þess að skáld léti skera hár sitt
öumbeðinn. Hýrnuðu menn þá
nokkuð, töldu að vísu illmögulegt
að segja skáldum fyrir verkunr og
vitnuðu í Majakovskí heitinn, en
slíkir væru elskir að vorgyðjunni og
kæmi hún máski til hjálpar og frels-
aði frá Síberíuvist. Lauk svo fundi
með nokkrum taugatitringi. En
vorgyðjan bregst ekki þeim er til
hennar leita og nokkrum dögum
síðar sprangaði skáldið um bursta-
klippt, þó aldrei hefði heyrt af
áhyggjum stórmenna. Það varð því
enginn órói í Moskvuborg vorið
1968.
Og nú er Græningi Grænjaxls
ekki meir og fullorðinsvandamálið
óleyst.
Ég er að sofna
EGILL HELGASON
Eitt sinn, þegar Dagur var nánast
þrotinn að kröftum og átti ekki í
nein hús að venda, ákvað hann að
gera sér að góðu að setjast upp hjá
manni sem ég kallaði Sigurvalda,
þótt hann hafi sjálfsagt heitið eitt-
hvað allt ai\nað. Degi fannst þetta
allt í lagi, svona í bili, enda var hann
hættur að eiga séns í ungu og sætu
stelpurnar og stelpurnar sem voru
sætar í hans ungdæmi voru allar
orðnar gamlar og ógeðslegar,
fannst honum.
Sigurvaldi hafði hins vegar aldrei
átt séns, nema einu sinni og þá kom
barn undir. Síðan hafði hann verið
skilvís meðlagsgreiðandi og það
sett skarð í fjárhag hans. Dagur
skuldaði hins vegar meðlög með
ótal börnum og borgaði aldrei
neitt.
Þeir sátu oft saman við drykkju
úti á Nesi, í leiguíbúð Sigurvalda,
hættu sér við og við í bæinn og á
Mokka, en stundum fór Sigurvaldi
einn á Rauða ljónið. Þangað inn
fékk Dagur ekki að korna.
Oftast nær sat Dagur og talaði,
en Sigurvaldi hlustaði og þá sjaldan
að langlundargeð hans (sem var
mikið) var á þrotum, dormaði
hann og sagði upp úr eins manns
hljóði:
„Ég er að sofna.“
Langvinn brennivínsdrykkja og
kamelreykingar gerðu hann oft
syfjaðan og slappan.
En þrátt fyrir fjörutíu ára ólifnað
var Dagur innst í eðli sínu hraust-
menni. Honum fannst Sigurvaldi
oft óþarflega seinn í svifum, lítill,
feitur og heilsulaus. Dagur var hins
vegar langur, mjór og með óseðj-
andi matarlyst; hann tæmdi ísskáp-
inn jafnóðum og Sigurvaldi fyllti
hann. Sigurvalda þótti ekki gott að
eyða af drykkju- og sígarettupen-
ingunum til að kaupa mat handa
Degi, en lét sig hafa það.
Báðir áttu þó sameiginlegt að
vera síhóstandi, stundum þurrum
og grönnum hóstum, stundum
djúpum, blautum og þrálátum
hóstum. Munurinn var bara sá að
þeir vissu báðir að ef Dagur hætti
að sukka væri öruggt að hóstinn
hyrfi. Sigurvaldi átti hins vegar ekki
afturkvæmt úr hóstalandinu.
Góa er tekin
við
ELÍAS MAR
Dagur var einhver sérstæðasti
karakterinn sem ég kynntist á
Laugavegi ellefu forðum tíð. Það
var haustið ‘53, og hann var 16 ára.
Hann skálmaði mikinn á götu og
steig upp á tána, gekk jafnan með
hendur djúpt í vösum, setti í herð-
arnar og hallaðist fram. Sumum
þótti það merki um einbeitni og
dugnað; aðrir sögðu það stafaði af
taugaveiklun.
Rödd hans var nokkuð veik, þó
ekki skræk. En honum lá jafnan
hátt rómur, og stafaði af því, að
hann var vanur að hrópa í eyrun á
heyrnarsljórri ömmu sinni sem
hann umgekkst fremur en annað
fólk alla sína bernskutíð.
Andlitsdrættir hans voru á þess-
um árum ómótaðir, og honum
spratt ekki grön fyrr en eftir tvítugt.
Engu að síður var hann mjög bráð-
þroska líkamlega, og fjarri því að
vera náttúrulaus; hugsaði reyndar
um fátt annað fremur en mannleg-
ar náttúrur í þeirra margbreytilegu
mynduni. í mótsögn við sterklegan
þroska líkamans voru hendurnar:
þær voru infantil, fingurnir stuttir,
og rithönd hans þroskaðist aldrei
upp úr því að vera smámunaleg
skrift fermingardrengs. Það varð
annmarki hans sem myndlistar-
manns síðar meir, hve handbragðið
var ómarkvisst, línuteikningin hik-
andi og ófullburða. Það sem var að-
al hans var á sviði bókmennta.
Skopgáfa hans var sérstæð og féll
ekki í kramið hjá öllurn. En hún
naut sín oft vel í dæmigerðustu
ljóðum hans; og í þeim prósa, sem
einna helzt má flokka til ævintýra.
Sumt af því sem hann orti mun lifa
lengur en obbinn af íslenzkri ljóða-
gerð síðustu áratuga, og í bók-
menntum okkar á hann sinn sér-
stæða sess, sem enn hafa ekki verið
gerð nein skil af faríseum og spá-
mönnum; það bíður síns tíma.
Lífsviðhorf Dags er auðvelt að
skilgreina sem heimspeki bóhems-
ins, og þó væri slík einkunn hvergi
nærri nógu víðtæk. Hann varðveitti
barnið í sér furðu vel; sumum þótti
það jaðra við vanþroska. Aðrir
vissu, að þetta var samofið því út-
haldi og seiglu, sem entist honum
ævilangt og var í eðli sínu skylt
samlíðaninni með öllum sem áttu
bágt. Ef hann eignaðist peninga,
leið honum ekki vel fyrr en hann
var búinn að eyða þeim í gleðskap
með öðrum sem ekkert áttu og ekki
voru líklegir til að geta fjárfest í
dýrari veigum en molakaffi.
Óbeit hans á borgaralegri meðal-
hegðun var slík, að þegar ég slysað-
ist til þess fyrir mörgum árum að
segja sem svo, að æðsti draumur
minn í lífinu væri sá að eignast þak
yfir höfuðið, þá snögghvarf
brosið af andliti hans, og aldrei
þessu vant varð röddin að hvísli:
„Et tu...“
Við minntumst ekki á það fram-
ar.
í gamla daga hlustuðum við oft á
Bach saman. Og það var sá sami
Bach sem lokaði hringnum, þegar
hann heimsótti mig í siðasta skipti
á liðnu hausti. Þá hlustuðum við
m.a. á Passacaglíu og fúgu í c-moll
BWV 583. Það var ógleymanleg
stund; ekki sízt fyrir það, að í ljós
kom að hann hafði aldrei heyrt
þettá verk áður. Svo skálmaði hann
sæll og rór út í haustnóttina.
Og nú hefur honum tekizt að
þreyja þorrann. Góa er tekin við, og
ýmsir vilja meina að hún sé skárri.
Karamasov-
bræðurnir og
kapall
EINAR ÓLAFSSON
Dag einn um sumarið 1977 þegar
ég bjó í Osló, stóð sjópoki við dyrn-
ar þegar ég kom heim milli nóns og
miðaftans. Á miða sem hafði verið
smeygt milli stafs og hurðar, stóð:
„Er í bænum. Dagur.“ Ég kippti
pokanum inn og keypti svo mat og
helling af bjór. Skömmu seinna
birtist Dagur og urðu fagnaðar-
fundir og þarf ekki að orðlengja
það. Ég bauð honurn bjór, en hann
afþakkaði og bað um mjólk. Hafði
verið á ferðalagi í Kaupmannahöfn,
Þýskalandi og Italíu og ekki fengið
mjólk síðan um vorið. Hann var
hjá nrér í þrjár vikur eða svo, og
drakk bara rnjólk í tvær vikur. Ég
hafði, þegar þetta var, ekki annað
húsgagna en tvær dýnur, eitt borð
og einn stól. Ég vann sem nætur-
vörður nótt og nótt og skúraði í
stjórnarráðinu seinnipartinn, ann-
ars var ég að lesa Karamasovbræð-
urna eftir Dostójevskí á norsku.
Ég hef alltaf verið lélegur við langar
bækur og áttum við Dagur það
sammerkt, enda hafði hann bara
lesið hálfa bókina fyrir löngu. Við
eyddum kvöldunum og þeim nótt-
um sem ég var ekki á vakt þannig
að Dagur sat við borðið og lagði
kapal og drakk ntjólk en ég sat á
dýnu upp við vegginn og las og
sneri prófílnum að Degi. Ég las
hægt og effir tæpa viku spurði Dag-
ur: „Er þetta ekki leiðinlegt?“ Eitt-
hvað mun hafa umlað í mér. Tæpri
viku seinna þegar ég var langt kom-
inn með seinna bindið, leit Dagur
aftur upp frá kaplinum og sagði:
„Hún er kannski ekki sem verst.“
Ég svaraði því til að hún væri bara
nokkuð góð. „Hann er að skána á
þér prófíllinn,“ sagði Dagur.
Nokkrum dögum seinna gekk kap-
allinn upp, ég lauk við bókina og
Dagur varð fertugur. Þá fengum
við okkur bjór.
Bardagi við
grábirni
EINAR KÁRASON
Gæinn var að upplagi kurteis,
víðsýnn og siðmenntaður og það
reyndi hann aldrei að fela á bak við
fatalarfana og úfið skeggið. Þótt
hann væri yfirburðamaðurinn í
röðum utangarðsskálda sem eðli
málsins samkvæmt gefa skít í allt
var hann alltaf elskulegur viðræðu,
einlægur og hlýr í viðmóti, alveg
óháð því hvort hann væri að rukka
mann um fimmhundruð króna
vegatoll fyrir að ganga Laugaveginn
eða ekki. Ég held hann hafi skrifað
mjög lítið sjálfur síðustu árin, lifn-
aðarhættirnir. buðu varla upp á
það. Ýmsir í þeirri stöðu fara að
bera nokkurn kala til þeirra sem
alltaf eru að gefa eitthvað út, nota
tækifærið og stela athyglinni með-
an hinir sem hefðu gert miklu bet-
ur, hafást ekki að, en aldrei varð ég
var við slíkt hjá Degi. Hann af-
greiddi sískriftaráráttuna sem hálf-
gerðan sjúkdóm, grafómaníu; „þú
ert grafóman,“ sálgreindi hann
með hrjúfri röddu. Og af því ég var
grafóman þá settist hann einu sinni
að mér á krá síðla kvölds og fór
með langa sögu sem hann sagði
mér að færa einhvern tíma í letur
„af því þú ert í þeim bissness." Ég
hef haft hálfgerðan rnóral yfir því
síðan, að hafa verið búinn að
drekka of mikið þetta kvöld til að
muna söguna í smáatriðum, en
einhvern tíma á ég eftir að rekons-
trúera hana eftir minnisbútum, því
þeir eru magnaðir. Hann ákvað að
prófa sýru. Fékk lánaða íbúð fyrir
trippið, og tók inn skammtinn. Svo
komu grábirnir inn í íbúðina, risa-
vaxin skrímsli, gengu uppréttir, og
hugðust murka lífið úr skáldinu.
Hófst bardagi upp á líf og dauða og
stóð í sólarhring; húsgögn brotn-
uðu, traustir hurðakarmar nreð öll-
um umbúnaði rifnuðu úr í heilu
lagi. Loks tókst Degi að reka óvætt-
ina af höndum sér og hann sofnaði.
Og er hann vaknaði var hann ósár,
en mublur eins og hráviði, dyra-
FIMMTUDAGUR 24. FEBRÚAR 1994
29