Réttur - 01.10.1987, Blaðsíða 36

Sögu íra og keltneskra þjóða þekki ég
ekki eins vel og ég gjarna vildi. Þeir tóku
kristni á 5. öld og sameinuðu hana ætt-
sveitum sínum. (Sjá annars um þetta:
„Ættasamfélag og ríkisvald í þjóðveldi ís-
lendinga“, bls. 173-174.) En hin langa
barátta einstakra ættasamfélaga hjá þeim
virðist sýna og sanna að þeim hafi ekki
tekist að skapa eitt sjálfstætt þjóðfélag á
grundvelli ættasamfélaga, svo lengi og
treglega sem samfélög þeirra annars
börðust gegn erlendri áþján. — En frá
írum og öðrum Keltum höfum vér mikið
fengið til forna, eigi aðeins fjölmargir
menn kristni, heldur og mikla menningu,
bæði hvað sagnaritun og skáldskap
snertir, svo ekki sé talað um öll manns-
nöfnin (Njáll. Kjartan, Brjánn ofl. ofl.)
og önnur orð, sem að vísu mörg hver hafa
dáið út án þess að komast í letur, en sum
lifað allt til þessa dags þó vart sjáist í rit-
máli (t.d. kraðak).
Áhrif þeirrar þjóðarsáttar, er gerð var
árið 1000, hefur haft mikil áhrif á alla
sögu vora. Fyrst og fremst hefur þjóðin
notið þess að eignast slíkan leiðtoga, sem
Skafti Þóroddsson var, lögsögumaður í 27
ár, og ber sjálfur Ari vitni um að hann
hafi hindrað höfðingja í að skapa sér
vald: „Á hans dögum urðu margir höfð-
ingjar og ríkismenn sekir eða landflótta
of víg eða barsmíðir af ríkis sökum hans
og landstjórn.“ (íslendingabók 8. kafli).
Vilji menn hinsvegar kynna sér þetta
nánar, þá er gott að lesa álit Adams frá
Brimum, sem frá er sagt í „Ættasamfélag-
inu“, bls. 184-187. Og jafnframt er fróð-
legt að lesa um áhrif kristnitökunnar í
bókinni um „Ættasamfélagið", bls. 187-
198, jafnvel allt fram til bls 223 fyrir þá,
sem vilja íhuga málið frekar.
Síðan verður 11. öldin einskonar
„friðaröld“ þar sem bændastéttin sjálf og
sjálfstæð ræður miklu, en höfðingjavaldið
hefur verið brotið á bak aftur.
Það er hin snjalla sáttargerð Þorgeirs
Ljósvetningagoða, sem leggur grundvöll-
inn að friðaröldinni, — og svo hitt hve
fast og djarflega Skafti Þóroddsson fram-
fylgir þeirri þjóðarsáttagjörð. Og þar við
bætist svo að, þegar afstýrt er að ofurvald
höfðingja myndist, þá verður bændastétt-
in sjálfstæð og sterk — og verður Einar
Þveræríngur hinn táknræni andlegi leið-
togi hennar er mest á reið — og ísland
verður alla 11. öld einstakt í Evrópu hvað
sjálfstæði lands og þjóðar snertir.
í lok 11. aldar munu líklega 9/io allra
bænda vera sjálfseignarbændur1, stolt og
sjálfstæð stétt og er tíundarlögin eru sam-
þykkt einróma 1097, þá eru þau allt öðru-
vísi og betri en á Norðurlöndum, þar sem
það varð hörð barátta og klofningur inn-
an þjóðanna um að leggja þennan skatt
á.2
Samt sem áður urðu tíundarlögin til
þess að leggja smátt og smátt grundvöll
að auði kirkna og valdi kirkjugoða, þótt
hægar gengi það en á Norðurlöndunum
hinum. '
En þótt sjálfseignarbændum fækkaði
svo mjög á næstu 12. og 13. öld, þá sýnir
þó viðleitni bænda á Alþingi 1262 og 1264
til að forða íslandi frá konungsdrottnun,
hve lengi sjálfstæðis hugsunarhátturinn
hefur haldist hjá bændastéttinni, þótt
eignum hennar fækkaði svo mjög og vald
kirkjugoða, síðan höfðingja og kirkna,
yxi svo sem sagan sýnir3.
III.
Arfurinn
Áhrif þjóðarsáttarinnar og sjálfstæðis-
afstöðunnar á 11. öld meitluðu þjóðareðl-
ið og lögðu grunninn að þeim einstæðu
bókmenntum frjálsra manna á öldum
212