Réttur - 01.10.1987, Blaðsíða 37

þessum, sem andlega hafa orkað óafmá-
anlega á þjóð vora.
Orð Jóns Loftssonar: „Heyra má eg
erkibiskups boðskap, en ráðinn er eg í
því að hafa hann að engu“ eru talandi
tákn um sjálfstæðisvilja Islendinga á 12.
öld, líka höfðingja, þótt Noregskonungur
væri þá tekinn að gera ýrnsa íslenska
höfðingja sér handgengna.
Og verkin voru einnig látin tala, ef með
þurfti: Drekking Jóns biskups Gerreks-
sonar í Brúará, aftaka Smiðs hirðstjóra á
Grund, dráp Lénharðs fógeta o.s.frv.
Urðu víg íslendinga á erindrekum drott-
invaldsins á íslandi svo alkunn erlendis,
að þá er Danakonungur vildi selja Engla-
konungi ísland, kvaðst kóngur sá eigi
kaupa vilja það land, þar sem íbúarnir
dræpu þá höfðingja, er erlendir drottnar
settu yfir þá.
Út yfir tók þó, er norðlenskir vermenn,
bændasynir, hefndu Jóns Arasonar og
sona hans, með því að drepa alla Dani á
Suðurnesjum, hreinsa landið af þeim er-
lenda óþjóðalýð. Og þess skal minnst að
eigi höfðu konurnar síður en karlmenn
framtak um sjálfstæðisbaráttu þessa allt
frá Olöfu ríku til Helgu á Grund.
En þá dökknaði yfir, er lúterskunni var
beitt til að smækka íslendinga — og hófst
þá eitt dekksta tímabil íslandssögunnar
með Stóradómi, galdrabrennum og öðr-
um kúgunaraðferðum. En uppreisnareðl-
ið lifði, eigi aðeins í alþýðu heldur og
sjálfum forustumönnum í prestastétt.
Hallgrímur Pétursson lét yfirvöldin heyra
það að „yfirmenn allra fyrst óskuðu að
drottinn krossfestist“. Og ekki skar Jón
hiskup Vídalín frekar utan af áfellisdóm-
unum yfir arðræningjum alþýðu:
„Heyrið þér, Satans börn, ef nokkrir
eru, sem megið orð mín heyra, eður til
þessa spyrja: eruð þér enn nú ekki óþyrst-
ir orðnir af blóði fátæks almúga hér á
landi? Nær viljið þér láta af að útsjúga
hús þeirra sem yður forsorgun veita með
sínu erfiði?“ (sd. á Miðföstu.)
En þjóðin var nú afvopnuð og öxi
Dana vægðarlaust beitt sem og drekkingu
í Drekkingarhyl. Alþingi við Öxará var
orðið aftökustaður, þar sem kúgararnir
létu varnarlausa alþýðu kenna á valdi
sínu.
Oft var eina vopnið, sent alþýðan átti á
þessum öldum „byssustingur“ ferskeytl-
unnar4, en brátt kom nú að þeim tíma,
undir áhrifum uppreisnanna erlendis frá
að þjóðareining og stundum þjóðarsátt
yrði íslendings vopnið á ný.
Jón Sigurðsson forseti kallaði Jón Ara-
son „síðasta íslendinginn“, enda seig nú
allt á ógæfuhlið eftir morð hans og sona
hans. Sú lúterska hjátrú danskra drottna,
er braust hér til valda með morðum þeim,
sökkti þjóðinni smámsaman niður í dýpstu
niðurlægingu: afvopnunina 1587, einveld-
ið eiðsvarið 1662 af alþingismönnum á
Kópavogsvelli, umkringdum byssusting-
um danskra dáta. Og síðan komu verstu
grimmdarverk kúgunarinnar í krafti trú-
arofstækis lúterskunnar og Stóradóms:
galdrabrennur og morðin í Drekkingar-
hyl. Þingvellir upplifðu sína dýpstu og
sárustu smán: brennimerktir verstu smán-
arblettum í sögu yfirstéttardrottnunar á
íslandi.
En til voru þá enn íslendingar, sem
brennimerktu kúgarana í Ijóðum sínum
og predikunum, svo sem Jón biskup Ví-
dalín og séra Hallgrímur Pétursson.
Jóni Sigurðssyni forseta tókst að skapa
þá þjóðareiningu íslendinga á þjóðfund-
inum 1851, sem lengi verður í minnum
höfð sem fyrirmynd í sjálfstæðisbaráttu
gegn útlendu valdi. Og þótt fylkingar
sundruðust síðar oft í þeirri frelsisbar-
213