Skírnir - 01.01.1929, Blaðsíða 242

236
Ritfregnir.
[Skirnir
VII, 243). — Tröllatungukirkja er heiguð Mariu mey, Jóhannesi post-
ula, Þorláki og Margréti. En um ölturu í henni er það að segja, að
•altari fyrir sunnan eiga þeir Petrus og Paulus, en fyrir norðan Ólaf-
ur kóngur, Nikulás og Þorlákur* (D. I. II, 119). — Vallanesskirkja er
helguð Jóhannesi skirara og Nikulási, en altari hennar Jóhannesi
skirara og Maríu mey (D. I. V, 631). — Viðeyjarkirkja á fimm vernd-
ardýrlinga og auk þess er kunnugt um, að ölturu í henni voru helg-
uð tiu dýrlingum (D. I. I, 489), en enginn þeirra, sem ölturin eru
helguð, er hinn sami og þeir, sem kirkjan er helguð. — Hins vegar
má og nefna nokkur dæmi um, að sumpart að öllu, sumpart að nokkru,
fer saman helgun kirkju og altara í henni: Ásar i Skaftártungu (D.
I. II, 785), Eiðar (D. I. IX, 186), Kolbeinsstaðir (D. I. IV, 183), Munka-
þverá (D. I. V, 305), Möðruvellir í Eyjafirði (D. I. V, 308);
Strönd í Selvogi (D. I. IV, 100) og Vatnsfjörður (D. I. IV, 135). —
Taka þessi dæmi af öll tvímæli um það, að af helgun altara i kirkj-
um hér á landi í katólskri tíð er alls ekkert hægt að ráða um helg-
un sjálfrar kirkjunnar. Og hið sama mun gilda um það annað, sem.
höf. nefnir.
Ýmsar fleiri athugasemdir mætti bera fram um þetta efni. —
Svo virðist t. d. sem bænhús eða hálfkirkja hafi verið i Breiðholti í
Seltjarnarnesshreppi, sem hafi verið helgað Blasiusi biskupi, en um
það finnst ekki annað en ófullkomin sögn i jarteinabók Þorláks bisk-
ups (Bps. I, 390). Og hvar var sú Katrínarkirkja, sem um er sagt í
sögu Staða-Árna, að Loftur Helgason frá Skál, systursonur biskups,
svaf í henni sumarlangt, í deilunum við Ásgrím Þorsteinsson (Bps.
I, 726). Loftur mun nýlega fluttur frá Hlíð, er þetta var (Bps. I, 725).
Dr. Jón Þorkelsson telur í Ártíðaskránum, að Loftur hafi búið í Skál
á Siðu á erfðaóðalinu, enda var hann elztur systkinanna (Bps. I,
679). En Skálarkirkja er talin helguð Nikulási i máldaga (D. I. II,
783), og ég hef ekki fundið fulla heimild fyrir, að hér væri um Skál-
arkirkju að ræða.
Hér að framan hefur nokkrum sinnum verið stuðzt við örnefni
til þess að ákveða um helgun einstakra kirkna. Auk þess, sem þar
er getið, fara hér á eítir nokkur dæmi, sem sýna, hversu treysta
megi örnefnunum í þessu efni: Breiðabólsstaðarkirkja í Fljótshlíð var
Mariukirkja. Meðal ítaka hennar er fjara fyrir Landeyjum, sem heitir
Maríufjara (D. I. III, 189-192, sbr. 270; IV, 82; Jarðabók Á. M. og
P. V. I, 109). — Á Desjarmýri var og Maríukirkja. Sú kirkja á við-
reka í Mariubás og hvalreka á Maríufjöru (D. I. III, 97; IV, 222—223;
VIII, 7). — í Gaulverjabæ var Maríukirkja, enda á hún skógarhögg
þar sem heitir Maríutorfa (Jarðabók Á. M. og P. V. II, 34). í Hruna
var Maríukirkja og hún á itak: Maríuhrís (Jarðabók Á. M. og P. V.
jl, 271; D. I. IV, 43).— Á Grýtubakka var Þorlákskirkja, enda á hún
skóg, sem heitir Þorláksskógur (D. I. V, 787). — Á Hrafnagili er