Skírnir - 01.01.1929, Blaðsíða 245
Skírnir]
Ritfregnir.
239
um slikum sögnum, séu ekkert annað en missagnir, hugarburður eða
skrök. Með sama hætti mætti véfengja og gera að engu alla vitnis-
burði, hvaðan sem þeir stafa. E. A.
Rit Vísindafélags íslendinga IV. Die Komposita im Islan-
dischen von Alexander Jóhannesson; Rvík 1929.
Þótt dr. Alexander sé enn ungur maður, er hann þó þegar orð-
inn hinn mesti afkastamaður um ritstörf. Kom fyrst út eftir hann
»Frumnorræn málfræði«, Rv. 1920 (VIII -J- 167 8vo). Sú bók var síð-
an þýdd á þýzku og kom út í Heidelberg 1923 i Germanische Biblio-
tek, er próf. Wilh. Streitberg veitti forstöðu; en próf. Streitberg var
stórlega frægur máifræðingur, og má því ætla, að honum hafi þótt
eitthvað i bókina varið, er hann tók hana i safn sitt.
Næsta rit dr. Alexanders: íslenzk tunga í fornöld, kom út í Rv.
á árunum 1923—24; er það stór bók, um 400 síður i átta blaða broti,
og er nú verið að þýða hana á ensku.
Þriðja rit hans: Hugur og tunga, Rv. 1926, er og að koma út
á þýzku. Fjórða ritið er: Die Suffixe im Islandischen, og kom út
sem fylgirit með Árbók Háskóla íslands 1927, mikið rit og mjög
merkt; og loks er svo bók sú, er að ofan greinir, og Vísindafélagið
gefur út á þessu ári; er það og all-stór bók, 72 bls. í átta blaða
broti. Hefir höf. hér framið hina fyrstu rannsókn, sem gerð hefir
verið á eðli og uppruna samsettra orða í íslenzku, og nær þessi rit-
gerð og hin, um afleiðsluendingar (die Suffixe), báðar til samans yfir
íslenzku orðmyndafræðina. Höf. sýnir nú fram á það, að hinir svo-
nefndu tengi- eða bandstafir (a, i og u, t. d. í Breiðafjörður, villidýr,
ráðunautur) séu að uppruna stofnsérhljóð i frumgermönsku, og hafi
þau haldizt i frumnorrænu að mestu leyti. Þessu til sönnunar tekur
hann upp öll þau dæmi, er finnast í frumnorrænum rúnaristum. í
fornislenzku telur svo höf., að orðið hafi all-miklar breytingar á þessu,
því að stofnsérhljóðin hafi oft horfið, þótt að vísu héldust þau stund-
um, þar sem ekki var um að ræða fall-endingar. Virðast þessi sér-
hljóð, er i mörgum orðum hafa haldist fram á vora daga, sýna æva-
gamlar málmyndir, er varðveitzt hafa af ýmsum ástæðum langt fram-
an úr forneskjp, eins og t. d. villfgöltur (villi- svarar til wilþeis á
gotnesku). Á bls. 9 rekur höf. rækilega öll þau orð, er hafa band-
stafinn u, og sýnir, að þar hafi ýmis öfl verið að verki, og skal eigi
nánar farið út í það hér.
Þá hefir og höf. gert tilraun til að skýra nokkur orð, sem eigi
hafa áður verið skýrð, eins og t. d. vikivaki, höfðafjöl o. fl. (bls. 10).
Samsetning orða verður með ýmsum hætti. Eru stundum sett
saman tvö nafnorð, eins og t. d. kafhlaup. Stundum eru liðirnir nafn-
orð og lýsingarorð, t. d. ráðhollur. Fyrir kemur það og, að forliður
samsetts orðs er sögn, eins og t. d. í alidýr, en þó er þetta ekki