Tímarit lögfræðinga - 01.12.1985, Blaðsíða 14

2) Hin huglæga varnarkenning liggur fjær hugsun íslensku réttar-
farslaganna, en er fremur í stíl við þá varnartaktík, sem almennt tíðkast
fyrir bandarískum dómstólum og á síðustu árum einnig fyrir dómstól-
um í Vestur-Þýskalandi.0) Gert er ráð fyrir verulegri samsömun (sam-
kenningu) verjanda við sökunaut, þannig að verjandi sé nokkurs konar
málpípa hans, og takmarkið er sýkna, nema annað þyki betur henta
miðað við stöðu mála („plea bargaining“ eða leikið á strengi samúðar
og vorkunnsemi), sbr. gagnstætt viðhorf í 2. mgr. 8. gr. Codex Ethicus
fyrir Lögmannafélág Islands frá 24. júní 1960 með áorðnum breyting-
um (hér eftir nefndár siðareglur lögmanna). Fylgismenn hinna huglægu
sjónarmiða halda því fram, að gagnger skilsmunur milli sóknar og
varnar, þ.e. milli andstæðra póla, þar sem hvor beiti sér til hins ítrasta,
sé sú aðferð, sem bæði sé heiðarlegust og best til þess fallin að upplýsa
mál, svo að dómari komist að réttlátri niðurstöðu.
Þessi röksemdafærsla er ekki sannfærandi fyrir hið íslenska réttar-
kerfi, m.a. vegna tiltölulega hlutlægrar stöðu ákæruvaldsins hér á landi.
Ákæruvaldið hefur í raun mjög víðtækt úrskurðarvald um niðurstöðu
mála, t.d. varðandi niðurfellingu saksóknar, skilorðsbundna ákæru-
frestun, forræði yfir ákæru í málflutningi o.fl. Þvingunarráðstafanir
gegn sökunaut sýna enn fremur, að leikurinn getur aldrei orðið jafn,
þótt verjandi reki vörn sína á mjög persónulegan og tilfinningaríkan
hátt í anda hinnar huglægu kenningar. Reynslan hérlendis hefur tæp-
lega leitt það í ljós, að þessi málflutningsaðferð sé til góðs. Hins vegar
má telja eðlilegt, að hún höfði til verjenda frá málflutningssjónarmiði,
nánast sem góð íþrótt, í löndum þar sem kviðdómar skera úr um sekt
eða sýknu. Ætla má, að hin persónulega varnartaktík stuðli yfirleitt að
traustara trúnaðarsambandi verjanda og sökunauts. Slíkt getur aftur
bakað verjanda óþægindi og vanda, t.d. ef sökunautur tekur upp á því
að játa glæpinn fyrir verjanda einum. Stundum er það sjónarmið nefnt
hinni huglægu varnarkenningu til framdráttar, að sjaldnast geti verið
fullkomin vissa um sekt sakbornings, og því beri verjanda ex tuto að
gera allt sem hann getur til að fá skjólstæðing sinn sýknaðan. Reynsl-
an sýnir þó, að í öllum þorra mála er sönnunarstaðan slík, að verjandi
getur ekki verið í vafa um sekt sökunauts, a.m.k. að hluta til. Loks má
vera, að verjandi reki mál á grundvelli mannúðar- og samúðarsjónar-
miða, sem talsmaður baráttu gegn ríkjandi misrétti í réttarfarslegum
eða félagslegum efnum. Getur vörnin þannig blandast pólitískri baráttu
fyrir þjóðfélagsbreytingum eða jafnvel breyttri stjórnskipun. Þess eru
dæmi erlendis frá, að slík vörn gangi út í öfgar og málflutningsmenn
9) Sjá Claus Roxin 1983, 92.
220