Tímarit lögfræðinga - 01.12.1985, Blaðsíða 17

Verjandi er ekki umboðsmaður sökunauts í venjulegum skilningi þess
orðs, sbr. 2. og 3. mgr. 4. gr. 1. nr. 61/1942, getur ekki almennt
komið fram sem fulltrúi hans og er ekki bundinn af óskum hans og
kröfum nema að takmörkuðu leyti, en hefur engu að síður víðtækar
skyldur allsherjarréttar eðlis gagnvart skjólstæðingi sínum, dómstól-
unum og réttarkerfinu í heild.15)
Til þess að verjandi geti gegnt skyldum sínum sómasamléga, þarf
hann að hafa rúmt tjáningarfrelsi. Það er löng hefð fyrir því, að mál-
flytjendur njóti rýmkaðs málfrelsis fyrir rétti án þess að eiga á hættu
refsiábyrgð fyrir meiðyrði. Um takmörk málfrelsisins verður rætt síð-
ar.16)
III. HÆFISSKILYRÐI VERJENDA.
1) Almenn skilyrði. I Reykjavík og annars staðar, þar sem kostur er
löggiltra málflutningsmanna, skal verjandi skv. 82. gr. oml. skipaður úr
þeirra hópi, og vitanléga er það ætíð heimilt og sjálfsagt hvar sem er á
landinu, ef lögmaður er fáanlegur, sbr. 17. gr. 1. 61/1942. Ákvæði þetta
ber að skýra þannig, að það sé aðeins í hreinum undantekningartilvik-
um, sem leita megi til annarra. Hag sökunauts er yfirleitt best borgið
í höndum þeirra, sem hafa bæði menntun og þjálfun til að gegna verj-
andastarfa. Slíkir verjendur þurfa að sjálfsögðu að uppfylla almenn
hæfisskilyrði laga um málflytjendur, sbr. 9. gr. og 14. gr. 1. 61/1942.
I þeim tilvikum, þegar ekki fæst löggiltur málflutningsmaður, getur
dómari skipað sakborningi einhvern annan, er fara má með mál annarra
manna, ef hann telur hag sökunauts borgið í höndum slíks manns og
engar sérstakar ástæður mæla því annars í gegn, sbr. 82. gr. oml. Skv.
19. gr. 1. 61/1942 þurfa slíkir málflutningsmenn að vera lögráða (18
ára og ekki sviptir lögræði) og hafa almennan andlegan þroska. Á það
við, hvort sem talsmaður er skipaður eða ráðinn. Raunar hljóta þetta
að vera lágmarksskilyrði fyrir því, að dómari samþykki ráðinn tals-
mann, en sakborningi, sem vill ráða verjanda á sinn kostnað, ber engin
skylda til að velja löggiltan málflutningsmann, þótt hans sé kostur.
Orðin „eftir ósk sökunauts" í 82. gr. verður að skilja á sama veg og
ákvæði 81. gr., að dómari hafi endanlegt ákvörðunarvald um valið.
Engin heimild er til þess í oml. eða 1. 61/1942 að skipa erlendan lög-
mann (ríkisborgara) sem verjanda, sbr. hins vegar heimildarákvæði í
15) Sjá Claus Roxin 1983, 92-94, þar sem m.a. er rætt um verjanda sem „selbstándiges
Organ der Rechtspflege".
16) Sjá einnig Gunnar Thoroddsen 1967, 224-249.
223