Morgunblaðið - 08.09.2010, Blaðsíða 19

Umræðan 19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 2010
Krónan hjálpar aug-
ljóslega ekki Íslandi,
þegar gengið er skráð
svona lágt er verið að
búa til gríðarlegan
skuldavanda með allt
of lágu gengi, kemur í
veg fyrir hagvöxt og
heldur Íslandi á botn-
inum. Gjaldmiðillinn er
rúinn trausti erlendis
sem innanlands, Ísland
er því í risavaxinni
skuldakreppu samhliða gjald-
miðlakreppu. Í raun er verið að búa
til risavaxna skuldakreppu og veld-
ur því að stærstur hluti lána fyr-
irtækja er í erl. gjaldmiðli og eykur
því skuldavandann gífurlega. sbr.
stöðu OR, sem er dæmigerð. Sama á
við um sveitarfélög og einstaklinga.
Allt of lágt gengi, skapar meiri verð-
bólgu en ætti að vera, og því miklu
hærri vexti en ættu að vera, sem
aftur hamlar því að gerlegt sé að
taka lán til framkvæmda. Krónan er
eins og korktappi úti á reginhafi
hinna öflugu heimsmynta, sem birt-
ist vel þegar fjárfestar hafa verið að
spila á þessa örmynt okkar. Danir
eru með sína krónu, en yfirlýsing
Evrópska seðlabankans um að hann
muni tryggja stöðu hennar styrkir
dönsku krónuna gagnvart fjár-
glæframönnum, með aðild-
arviðræðum er möguleiki að við
kæmumst í var undir Grænuhlíð
með korktappann.
Það er samdráttur í hagkerfinu
og þar spilar inn vöxt-
ur svarta hagkerfisins.
Fjárfestingar hafa
dregist saman um 50%,
þar er fyrirferðarmest
minnkun fjárfestinga
hins opinbera eða um
30% og svo fjárfestinga
í bygginga og verk-
takaiðnaði eða um 25%.
Kaupmáttur reglu-
legra launa hefur
minnkað um 17-18% og
kaupmáttur ráðstöf-
unartekna um 25-26%.
Hrapið og atvinnuleys-
ið er mest á almenna markaðnum og
það segir okkur að þar hefur farið
fram mesta kaupmáttarhrapið, í
sumum atvinnugreinum eins og t.d.
í byggingariðnaði er það líklega allt
að 50% að jafnaði.
Það er rétt sem forsætisráðherra
segir að botninum er náð og við höf-
um aðeins náð okkur af stað, en það
sem skiptir okkur mestu er hversu
öflug viðspyrnan frá botninum verð-
ur. Álver er ekki heildarlausn og
skiptir ekki öllu máli en það skiptir
miklu máli þegar svona mikill doði
er í hagkerfinu og það gæti skipt
sköpum um hversu öflug viðspyrnan
frá botninum verður. Við verðum
með öllum tiltækum ráðum að auka
verðmætasköpun. Landsvirkjun,
OR ásamt fleiri fyrirtækjum fá ekki
lán vegna þess að Icesave-málin eru
ekki frágengin og það er búið að
kosta Ísland gríðarlega fjármuni og
hefur bitnað harkalega á almenna
vinnumarkaðinum. Allt útlit er á að
OR hafi ekki bolmagn til þess að
fara í Bitru- og Hverahlíðarvirkjun
og mun leiða til þess að við sjáum
fram á að þurfa að vera á botninum
um alllangt skeið, líklega 10-15 ár.
Það er klárt að við munum aldrei ná
okkur upp frá botninum til fram-
tíðar með krónunni. Við verðum að
taka til og það duglega hvort sem
við göngum í ESB eða ekki. En það
er ljóst að ef við stefnum markvisst
að ESB munum við komast í var og
fá stuðning til þess að mynda nauð-
synlegan stöðugleika. Danskir
launamenn eru ekki í sömu stöðu og
við. Íslenskum launamönnum er í
kjarabaráttu sinni gert að hlaupa á
hlaupbretti þar sem stjórn-
málamenn stýra hraðanum. Við
hlaupum sem best við getum, en er-
um nánast alltaf á sama stað. Búin
að semja um tæplega 4.000% launa-
hækkanir á meðan danskir launa-
menn hafa samið um 330% og ganga
fram örugglega, án þess að vera
gert að standa á hlaupabrettinu, til
vaxandi kaupmáttar við stöðugleika
og lága vexti með eignir sínar varð-
ar í stöðugu hagkerfi á meðan 24
þús. íslensk heimili liggja í valnum.
Krónan og launamenn
Eftir Guðmund
Gunnarsson » Gjaldmiðillinn er rú-
inn trausti erlendis
sem innanlands, Ísland
er því í risavaxinni
skuldakreppu samhliða
gjaldmiðlakreppu.
Guðmundur
Gunnarsson
Höfundur er formaður
Rafiðnaðarsambands Íslands.
Að undanförnu hefi
ég mikið velt því fyrir
mér hvort íslenska
bankakerfið hefði hrun-
ið ef bankar og fjár-
málastofnanir hefðu
verið undir stjórn eldri
og reyndari karla og
kvenna en raunin var.
Langflestir þeirra, sem
ábyrgðarstöðum
gegndu, voru ungt fólk,
sumt nýskriðið úr skóla, reynslulítið
og tilbúið að gera hvað sem var fyrir
há laun og ríflega bónusa. Þar voru
engin gömul gildi höfð í heiðri,
reynsla og þroski vanmetinn. Sagt
hefur verið að bankarnir hafi að
hluta verið mannaðir hámenntuðum
kjánum.
Í framhaldi af þessu leyfi ég mér
að fullyrða að hæfileikar, orka og
geta eldri borgara á Íslandi hafi lít-
illar athygli notið og að engu verið
höfð. Meira hefur borið á æskudýrk-
un, sem oft hefur gengið út í öfgar.
Með þessu er ég ekki að segja að
ungt fólk sé ekki vel hæft til að tak-
ast á við flest samfélagsverkefni. En
það hefur löngum verið sagt og stað-
fest að framtíðin verði best tryggð
með því að hyggja að fortíðinni, læra
af reynslu fyrri kynslóða í lífi og
starfi.
Í þeim áföllum, sem gengið hafa
yfir íslenska þjóð síðustu misserin,
hefur mikil fortíðarhyggja gripið um
sig. Við höfum dregið upp marg-
vísleg gildi sem reyndust þjóðinni vel
í þrengingum. Neysluæðið hefur
hjaðnað, nýtni aukist og gömul
bjargráð fengið verðugan sess.
Reynsla, þekking og geta genginna
kynslóða var ekki svo galin eftir allt.
Hinir ungu hafa leitað til þeirra eldri
og þannig hefur kynslóðabilið
kannski minnkað og virðingin fyrir
fortíðinni aukist. Ég er sannfærður
um að íslenska þjóðin þarfnast nú
sem aldrei fyrr reynslu og þekkingar
hinna eldri. Okkur er lífsnauðsynlegt
að leiða gömul gildi til vegs og virð-
ingar. Tími græðgi og virðingarleysis
við lög og rétt er liðinn.
Einnig tími neyslufárs-
ins og aðgæsluleysis
gagnvart náttúrunni.
Tími bættra mannlegra
samskipta, samhjálpar,
trausts og heiðarleika
verður að ganga í garð,
ella er undirstöðum
samfélagsins hætta bú-
in.
Nú er helsta út-
gönguleiðin sú að ryðja
borðin, þvo þau og
skrúbba og ganga með
virðingu að borðhaldi hinna hóg-
væru. Þar mega engir sitja, sem sátu
svallveisluna miklu, aðeins þeir, sem
styðjast við nýtt gildismat, byggt á
gömlum grunni, og eru sómakærir í
eðli sínu. Við þetta borðhald dugar
engin depurð né ólund. Aðeins trúin
á hið mögulega kemur okkur áfram
inn í nýja öld sem við eigum að kalla
endurreisnaröldina. En trúið mér,
þegar ég segi að það verði engin end-
urreisn ef hún byggist ekki á gildum
jafnaðar, frelsis og mannkærleika.
Stjórnmálastefnur, sem ekki byggj-
ast á grunni jafnaðarstefnunnar, eru
dæmdar til að farast. Kommúnism-
inn átti að útrýma fárækt. Hann út-
rýmdi hins vegar milljónum sak-
lausra manna og allri frjálsri hugsun.
Hin nýja gerð kapítalismans, sem
kennd er við nýfrjálshyggju, og
þurfti ekki að taka tillit til laga og
regluverks, jók atvinnuleysi, misrétti
og breikkaði bilið milli ríkra og efna-
minni meira en nokkru sinni.
Við það risavaxna verkefni, sem
framundan er, þurfa eldri borgarar
að gegna veigamiklu hlutverki. Verði
þeir ekki kallaðir til verka, eiga þeir
að krefjast síns réttmæta hlutar í
endurreisnarstarfinu. Þeir eiga að
auka áhrif sín innan stjórnmálaflokk-
anna til að hafa áhrif á sín eigin hags-
munarmál, veita góð ráð og ríkuleg
úr sjóðum reynslu sinnar og þekk-
ingar og koma í veg fyrir þann ang-
urgapahátt sem réð ríkjum á Íslandi
fyrir hrunið. Eldri borgarar eru ekki
bara atkvæði eða þægilegt vinnuafl í
aðdraganda kosninga, þeir eru stór
og stækkandi hluti þjóðarinnar og
mega sín mikils, ef þeir nota afl sitt
og krafta til framgangs góðra mál-
efna. Á Íslandi og á Vesturlöndum al-
mennt fjölgar nú ört í hópi eldri
borgara, þökk sé framförum í lækn-
isfræði, betri lyfjum, hollara mat-
aræði og betri húsakosti. Víða hafa
hreyfingar þeirra og samtök látið
verulega til sín taka og krafan um
aukin áhrif þeirra innan stjórn-
málaflokka og á landsmál almennt
hefur orðið háværari. Þeir hafna því
að vera dæmdir úr leik við tiltekin
aldursmörk og að fá ekki að hafa
áhrif á þá málaflokka sem snerta af-
komu þeirra og líf. Þeir hafna því að
ákvarðanir um hagsmunamál þeirra
séu teknar að þeim forspurðum.
Þessi hreyfing á eftir að vaxa hratt
og áhrif eldri borgara á sam-
félagsþróunina að aukast til mikilla
muna. Þeir vilja ekki að fjallað sé um
líf þeirra og afkomu sem þjóðfélags-
vandamál, heldur sem hluta af sam-
félagsheild, þar sem réttur allra ald-
urshópa er tryggður. Krafa þeirra
um velferðarsamfélagið er hávær,
enda er ljóst að fátt skaðar lífskjör
þeirra meira en misskipting auðs og
tekna. Á framboðslistum stjórn-
málaflokkanna fyrir síðustu sveit-
arstjórnarkosningar fór lítið fyrir
eldri borgurum. Þar var fyrst og
fremst hugsað um jafnan hlut karla
og kvenna af yngri kynslóðinni. Það
er mál að linni áhrifaleysi eldri borg-
ara á þróun samfélagsins og ef
stjórnmálaflokkarnir endurskoða
ekki afstöðu sína til þessa aldurshóps
er stór hópur eldri borgara tilbúinn
að leggja til atlögu og taka upp nýja
herfræði sem ekki hefur verið beitt
áður hér á landi. Þeir hyggjast ná
vopnum sínum.
Hlutverk eldri borgara
í endurreisninni
Eftir Árna
Gunnarsson »Nú er helsta út-
gönguleiðin sú að
ryðja borðin, þvo þau og
skrúbba og ganga með
virðingu að borðhaldi
hinna hógværu.
Árni Gunnarsson
Höfundur er fv. þingmaður.
Þegar aldurinn fær-
ist yfir gefur maður
meiri gaum að
samferðamönnum sín-
um. Sagt er að allir eld-
ist jafnt, en það þýðir
ekki að ýmis ellimörk
komi fram hjá öllum á
sama tíma. Sumir halda
sér betur en aðrir. En
þeir sem fá skalla,
hrukkur og bumbu
snemma reyna að bera harm sinn í
hljóði. Kurteisir segja að þeir eldist
snemma. Þetta fólk verður oft fegið að
verða gamalt, því þá eru ellimörkin
eðlileg.
Þrátt fyrir þá almennu trú að ellin
sé ömurleg leyfi ég mér að segja að
hún sé að mörgu leyti prýðileg. Að
verða gamall og ljúka starfsævinni
leysir mann frá alls lags kvöðum. Búið
að skila keflinu í hönd afkomenda,
sem hlaupa næsta áfangann í boð-
hlaupi lífsins. Nú þarf ekki að keppa á
vinnumarkaðnum, ævistarfinu er lok-
ið, hvort sem það hefir tekist vel eða
illa, enda verður því ekki breytt hvort
sem er. Þeir sem skrifa minning-
argreinarnar verða að moða úr því
sem til er og reyna svo eitthvað að
ýkja, sem ekki er óalgengt.
Og nú, þegar við erum orðin gömul,
er allt í þessu fína með mörkin sem
Elli kerling hefir sett á okkur: Skalli
er smart, grátt hár er glæsilegt,
gleymskan er góð, ekki hræðast
hrukkurnar, bumban er best, fita er
flott o.s.frv. Vissulega herja alls kyns
krankleikar á suma gamlingjana, en
það er ekki alltaf af hinu vonda. Sumir
verða sérfræðingar í sínum sjúkdóm-
um og lyfjum þeim sem taka þarf.
Hafa þeir oft ánægju af að segja sína
sjúkrasögu og bera saman bækurnar
við samsjúklinga sína og alla aðra,
sem vilja hlusta. Vitanlega er ellin
sumum erfið og margir mega glíma
við illvíga sjúkdóma. Ekki vil ég gera
lítið úr því.
Í síðustu Íslandsferð hittum við
nokkur bekkjarsystkini úr Verzló og
var það gaman. Rætt var mest um þá
sem fjarverandi voru og spurt frétta
um líðan þeirra og heilsu; sumir höfðu
verið skornir upp og niður, aðrir orðn-
ir minnisskertir eða fótafúnir. Meiri-
hlutinn var sagður í góðu standi en
margir höfðu ekki áhuga á að hitta
skóla-gamlingja sína. Farið var yfir
bekkjarskrána og í ljós kom að 17 eða
28,3% af skólafélögunum voru horfnir
af jarðkringlunni. Tveir gamansamir
stungu upp á, í gríni auðvitað, að við
ættum að kaupa verðlaunabikar, sem
sá skyldi fá sem lengst lifði. Yrði
kannske hægt að fá borgarstjórann til
að afhenda síðasta Móhíkananum
gripinn.
Konurnar lifa lengur en karlarnir,
svo að ekklarnir eru fáir. Þeir eru því
umsetnir og fljótlega komnir með nýtt
víf upp á arminn, oftast nokkrum ár-
um yngra. Lausir og liðugir karlar í
góðu standi, sem geta keyrt í myrkri
og eru með nokkrar utanlandsferðir
eftir í sér, eru mjög eftirsóttir. Bekkj-
arbræðurnir sem eftir sitja gjóa oft öf-
undaraugum til þeirra.
Annars ræða heldri
borgararnir ekki eins
mikið um rómantík og
ástamál og þeir gerðu
áður. Móðir náttúra hef-
ir eðlilega dempað hvat-
irnar og kvarta fáir und-
an því, og svo eru
læknavísindin líka kom-
in með pillu sem getur
reddað málum ef mikið
liggur við. Samt er
sagður einn og einn
vafasamur brandari en fæstir eru
svæsnir. Einhver rifjaði upp söguna
af Stínu og Stjána, hjúum á okkar
aldri. Þau voru að fara að sofa kvöld
eitt, en Stína byrjaði þá eitthvað að
sífra: „Þú elskar mig ekkert lengur,
Stjáni!“ „Hvaða vitleysa er þetta,
auðvitað geri ég það. Farðu nú að
sofa,“ svaraði hann. „Í gamla daga
nartaðir þú svo oft í eyrnasnepilinn á
mér og mér fannst það svo gott,“
sagði eiginkonan. „Jæja, ef þú lofar
að fara svo að sofa skal ég gera það
fyrir þig. Réttu mér þá tennurnar
mínar þarna í glasinu á náttborðinu!“
Við ræddum líka alvarlega hluti.
Sammála vorum við um það að okkar
kynslóð væri ein hin lánsamasta í Ís-
landssögunni. Komin í þennan heim á
árunum fyrir seinna stríðið, þegar all-
ir voru jafnfátækir. Við upplifðum
stofnun lýðveldisins 1944 og hrifumst
með í föðurlandsástar-vímunni og
bjartsýninni sem heltók alla þjóðina.
Við urðum vitni að byltingu í sjáv-
arútvegsmálum og útfærslu land-
helginnar. Og ekki má gleyma lagn-
ingu hitaveitunnar og malbikun
Keflavíkurvegar. Man nokkur eftir
þvottabretti og ryki? Uppbygging
flugs til annarra landa var spennandi
og brátt urðu utanlandsferðir viðráð-
anlegar fyrir alla landsmenn. Hægt
og sígandi var vegakerfið endurbætt
og fólk gat ferðast meira um sitt
heittelskaða land. Allir gátu menntað
sig eins mikið og heili, fjárráð og þol-
inmæði leyfðu. Langflestir gátu skap-
að sér betri lífskjör en þekktust í for-
eldrahúsunum.
Og nú, þegar ævistarfinu er lokið,
getur okkar kynslóð notið betri elli-
ára en flestir sem á undan komu. Það
er lítill vafi á því að það er hvergi
betra að eldast, veikjast og deyja en á
Íslandi. Þótt samtök aldraðra kvarti
stundum yfir lökum kjörum nýtur
gamla fólkið meiri umhyggju og virð-
ingar en í flestum öðrum löndum.
Vegna þessa leita sumir landar, sem
dvalið hafa meirihluta ævinnar í út-
löndum, til gamla heimalandsins þeg-
ar Elli kerling fer að herja á þá. Ekki
er það alltaf vel liðið af löndum
þeirra, sem heima hafa búið og borg-
að skattana, og er það vel skiljanlegt.
Þeir sem yfirgáfu ættland sitt verða
því bara að bera beinin í Barbaríinu.
Gott að
verða gamall
Eftir Þóri S.
Gröndal
Þórir S. Gröndal
»Hvergi er betra að
eldast, veikjast og
deyja en á Íslandi.
Höfundur er fyrrverandi
fisksali í Flórída.
Morgunblaðið birtir alla útgáfudaga aðsendar umræðugreinar frá lesendum.
Blaðið áskilur sér rétt til að hafna greinum, stytta texta í samráði við höfunda og
ákveða hvort grein birtist í umræðunni, í bréfum til blaðsins eða á vefnum mbl.is.
Blaðið birtir ekki greinar, sem eru skrifaðar fyrst og fremst til að kynna starf-
semi einstakra stofnana, fyrirtækja eða samtaka eða til að kynna viðburði, svo
sem fundi og ráðstefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að
nota innsendikerfi blaðsins. Formið er undir liðnum „Senda inn efni“ ofarlega á
forsíðu mbl.is. Einnig er hægt að slá inn slóðina www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við greinum sem sendar eru í tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn í kerfið, en
næst þegar kerfið er notað er nóg að slá inn netfang og lykilorð og er þá not-
andasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn lengri grein en sem nemur þeirri hámarkslengd
sem gefin er upp fyrir hvern efnisþátt en boðið er upp á birtingu lengri greina á
vefnum.
Nánari upplýsingar gefur starfsfólk greinadeildar.
Móttaka aðsendra greina