Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1992, Qupperneq 99

LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 22
95
V 53 SJÁLFLÆG HVATNING TIL
LÍKAMSÞJÁLFUNAR:
ÞRÓUN MÆLITÆKIS.
Guðrún Marteinsdóttir dósent, námsbraut í
hjúkrunarfræði, Háskóla Islands.
Þverfaglegar rannsóknir innan heilbrigðis-
vt'sinda styðja þá skoðun, að efling heilbrigðis og
vellíðunar sé einkum háð þeim árangri er einstaklingar
ná f þvf að þróa með sér heilsueflandi hegðunar-
mynstur. Dæmi um slíkt er reglubundin ltkamsþjálfun,
sem víða í fræðiritum er lýst sem mikilvægum þætti í
forvömum ýmissa sjúkdóma og eflingu heilbrigðis og
vellíðunar.
Viðfangsefni rannsóknarinnar er þróun og
prófun mælitækis til að mæla hugtakið "sjálflæg
hvatning til líkamsþjálfunar" (self-detemúned
motivation in exercise). Hugtakið er skilgreint sem íií
livatning eöa upphafsorka og stcfnumótun líkams-
þjálfunar, er grundvallast á skynjun einstaklingsins á
eigin þörfum og tilfinningum. Þessi hvatning leiðir til
þcss að einstaktingurinn skynjar llkamsþjálfun sem
gefandi, áhugaverða og sveigjanlega athöfn, sem
húnlhann getur valið af fi'tsum og frjálsum vilja .
Rannsóknin er hluti af stærra rannsóknar-
verkefni, sem miðar að því að renna stoðum undir
þróun fræðiiegrar hugmyndar um santband sjálflægrar
hvatningar, heilsueflandi hegðunarmunsturs og
vellíðunar. Heildræn viðhorf til heilbrigðis og sálfræði-
kenning Edward Deci og Richard Ryan "The Self-
Determination Theory", leggja gmnninn að þróun
hugmyndarinnar.
Aðferðafræði rannsóknarinnar byggir á
hugmyndum innan félagsvísinda um þróun mælinga á
persónuleika-þáltum. Mælitækið er þróað á tveim
tungumálum samtímis, þ.e. íslensku og ensku.
Þróun mælitækisins er ntikilvægur þáttur f upp-
byggingu þekkingargmnns í hjúkmnarfræði, og getur
orðið undirstaða heilbrigðisfræðslu til eflingar reglu-
bundinni líkamsþjálfun almennings.
\j ALGEHGIÞRYSTIHGSSÁRAÁÍSLANDI.
Asta Thoroddsen, Jóna Pála Grimsdóttir, Ardís
Hennksdóttir, Kristin N. Jónsdóttir, Sjöfn Kjartansdóttii,
Asta S. Stefánsdóttir, Guðlaug R.L. Trau3tadóttii.
Námsbraut í hjúkrunarfræði, Háskóli íslands.
Þrýstingssár geta skapað alvarleg vandamál hjá
sjúklingum á heilbrigðisstofnunum. Hætta er á aukningu
þeirra með auknum fjölda aldraðra og veikari einstaklingum
á sjúkrahúsum og öðrum stofnunum. Áður vai oft álitið að
bein tertgsl væru milli gæða hjúkrunar og tiðni
þiý3tingS3áia. Tilgangui lannsóknarinnar var að kanna
algengi og alvarleika þiýstingssáia á fslandi.
Siúigiemingm á þrýstingssári í rannsókninni ej
vefjaskemmd á staðbundnu svæði, sem spannar allt frá
bólguviðbrögðum og roða í efstu lögum heillar húðar til
opinna 3áia, sem teygja sig í gegnum dýpstu vefjalög og
jafnvel rtiður í bein.
Gerð var þveiskuiðanannsókn einn ákveðinn dag í
april 1992 til að ákvaiða algengi þiý3tingssáia á þremur
mismunandi tegurtdum stofnana á fslandi. Noteð var
lýsandi fylgnisnið. Þýðið samanstóð aí öllum
hjúkrunarheimilum og öldiunardeildum, ódeildaskiptum
sjúJtraJiúsum og lyflækningadeildum deildaskiptra
3júkiahúsa og heilsugæslustöðvum með stöðugildi eins
hjúkrunaríiæðings eða meiia. Úrlakið var lagskipt og 60
stofnanir á fslandi voru valdar tilviljunaikennt, 20 af hveiri
tegurtd. Hannað var mælitæki, spumingalisti, sem innihélt
breytur s.s. kyn, aldur, fjölda þrýstingssáia, stig þeirra og
meðferð. Ljósmyndir voru notaðar til að auðvelda
hjúknmeifræðingum að meta stig sáianna skv.
skilgreiningu Shea (1975). Heimtur voru 80 %.
Algertgi þrýaingssáia á fslartdi er 5,09 %.
Rannsóknm endurspeglar um 25 % allia sjúklinga í þýðinu.
Algengi meðal kvenna er 4,7 % og 5,6 % meðaJ karla.
Þiýsting3sái á Stigi I vora57%, 31 %á Stigi II, 7,1 %á
Stigi III og 3 % á Stigi IV Ekki fannst marktækt samband
á milli kyns og algengis þiýstingssára eða kyns og stigs
sára. Meðalaldur einstakhnga með þiý3tingssái var 82,8
ár. Algengi þrýstingssáia hjá ein3taklingum á elli- og
hjúkruMrheúnilum var 6,3 %, ásjúkiahúsum 10,22 % og
1,8 % í heimahjúkiun. Flest alvarlegustu þrýstingssárin
(Stig III og Sög IV) voru meðal einstaklinga á deildum
sjúkrahúsa. Maiktækt samband fannst á milli algengis og
tegundar stofnunar og einnig á milli stigs þiý3tingssára og
tegundar stoínunar. Níuúu og fjögur prósent sáranna voru
fyrir neðan mitti. Algengasta meðfeiðin við
þiýsting3sárum var „Engar umbúðii' (56 %).
„OcclusívaT umbúðir voru notaóar í 30 % tilvika. Á
þiý3tingssái á Stigi I og S.tigi II voru annað hvoit ekki
notaðar umbúðir eða „occlusívaT umbúðir.
Algengi þiýstingssáia á fslandi er svipuð eða lægri og
genst í öðrum löndum. Hátt algengi legusára á spítölum
tengist eílaust alvarlegri veikindum og lélegra almennu
ástandi sjúklinga þar en annais staðar. Einstaklingar í
heimahjúkrun eru líklega íluttir á sjúkiahús ef ástand þeiria
veisnar, sem gæti skýrt lágt algengi í heimahjúkrun.
Niðuistöður gefa til kynna að auka þarf þekkingu
hjúkrunaifólks á fyriibyggingu, áhættuþátwm og meðferð
þiýstingssáia.