Sagnir - 01.04.1988, Page 14

Bændur falla fyrir markaðnum
aðan fisk í samræmi við það um vet-
urinn og þá gat orðið tap á fiskkaup-
unum. Væri verðið of lágt áttu þeir á
hættu að fá engan fisk, hvorki um
sumarið né veturinn eftir. Utvegs-
bændur áttu alltaf þann möguleika
að selja fiskinn verkaðann í um-
boðssölu hjá kaupfélaginu.
Fréttin um sumarverðið var við-
burður sem beðið var með eftir-
væntingu og varð ýmist ástæða
fagnaðar eða kvartana. Skúli Thor-
oddsen kom eitt sinn þessum orð-
um að fréttinni í blaði sínu Þjóðvilj-
anum, en þar voru reglulega fluttar
fréttir af verðlagsmálum:
Nú er fiskprísinn fast ákveðinn,
40 kr. skippundið og hafa kaup-
menn að vanda gjört sér glaðan
dag og drukkið fast, við þetta
tækifæri, en bændur hafa síður
ástæður til að gjöra sér glaðning
yfir þessum prísum.6
Á ýmsu gekk í hópi kaupmanna
áður en verðið var endanlega ákveð-
ið. Stundum áttu þeir í harkalegri
samkeppni en á öðrum tímum sáu
þeir sér hag í að standa saman. Svo
virðist sem kaupmenn hafi síðast
lent í harðri rimmu út af sumarverð-
inu árið 1896. Þá ætlaði einn af
minni spámönnunum í kaupmanna-
stétt á ísafirði að skáka keppinaut-
um sínum með því að gefa upp verð
fyrirvaralaust og á undan öðrum.
Þeir stóru buðu snarlega betur og
eftir þetta var alltaf vísað til verðsins
sem kaupmenn komu sér saman um.
Af öllu vafstrinu við að finna út
fiskverðið sést að ísfirðingar færð-
ust á skömmum tíma um 1890
skrefi nær markaðnum í Evrópu en
þeir höfðu áður verið. Verslunin
náði á þessum tíma að anna mun
meiri viðskiptum en meðan kaup-
tíðirnar voru eini verslunartíminn
og enn átti þáttur viðskiptanna í
framleiðslunni eftir að vaxa.
Peningar
Þegar leið að aldamótunum
sköpuðust hér á landi skilyrði fyrir
fjölbreyttari verslun við útlönd en
selstöðufyrirkomulagið bauð upp á.
Eitt af einkennum selstöðuverslun-
arinnar var að hana mátti reka með
vöruskiptum án þess að peningar
kæmu þar við sögu. Þótt peninga-
verslun innanlands breytti ekki ein
sér selstöðuversluninni þá bauð
vaxandi peningavelta upp á liprari
viðskipti. Þegar landsmenn hófu að
selja framleiðslu sína fyrir peninga,
en það gerðist fyrst með viðskiptum
við Engiand, gafst einnig tækifæri til
að selja innfluttar vörur fyrir pen-
inga og láta þá seinvirkar aðferðir
selstöðuverslunarinnar lönd og Ieið.
Helstu straumar fjármagns inn á
verslunarsvæði ísafjarðar á síðustu
árum 19. aldarvoru í fyrsta lagi með
verslun Kaupfélags ísfirðinga, sem
skipti mikið við England og greiddi
félögum sínum að hluta fyrir útflutn-
ingsvörur í peningum. í öðru lagi
keypti enskur fiskkaupmaður að
nafni Ward fisk fyrir gull við Djúp en
hann hóf þar viðskipti árið 1895. í
þriðja lagi veittu norskir hvalveiði-
menn nokkru fjármagni inn í hérað-
ið.
Sannast sagna er ógerningur að
meta hve miklir peningar þetta voru
í allt og hve stór hluti peningaversl-
un á þessum tíma varð af viðskipt-
um á verslunarsvæðinu. Flest bend-
ir þó til að þrátt fyrir að töluvert hafi
sést af peningum þá hafi meginhluti
verslunarinnar áfram verið í formi
vöruskipta. Aukið fjármagn í umferð
varð engu að síður forsenda nýrra
viðskiptahátta sem gáfu nýjum
kaupmönnum færi á að hefja verslun.
Peningar buðu upp á miklu meiri
sérhæfingu en vöruskipti og reyn-
andi var fyrir kaupmenn að tak-
marka viðskiptin við fáar vöruteg-
undir. Ljósasti vottur þessa er hinn
mikli fjöldi smárra verslana hand-
verksmanna á ísafirði um aldamót-
in. Nýgræðingarnir í viðskiptunum
urðu þó áþreifanlega varir við að
peningarnir sem bárust inn á svæð-
ið tolldu illa í umferð. Gullið sem
Ward fiskkaupmaður hafði til kaup-
anna ár hvert og varð „að fá tvo
menn til að rogast með“' hvarf jafn-
harðan svo innan fárra ára glitti ein-
ungis á það í þjóðsögum.
Tilraunir stjórnmálamanna þessa
tíma til að skylda kaupmenn að búa
hér á landi, í stað þess að sitja að
gróða sínum erlendis, lýsa viðleitni
til að stemma stigu við straumi fjár-
magns úr landi. Þeir peningar sem
lentu í höndum kaupmanna fóru
ekki aftur í umferð hérlendis.
Á þessum árum hófst einnig bar-
áttan fyrir að fá stóru verslanirnar til
að greiða kaup í peningum. Sóknin
í verkamannamálinu svonefnda var
m.a. studd af smákaupmönnum á
ísafirði. Skúli Thoroddsen, helsti
flutningsmaður málsins á þingi, var
í þeim hópi. Smáu kaupmennirnir
fundu vel að takmarkað fjármagn í
umferð rýrði stöðu jreirra í sam-
keppninni við stóru verslanirnar.
Krafan um greiðslu kaups í pen-
ingum var því ekki eingöngu hags-
munamál verkafólks heldur einnig
þeirra sem áttu á brattann að sækja
í viðskiptum innanlands. Það hafa
hreint ekki verið þægileg viðskipti
að taka „blautan fisk fyrir skófatnað"
eins og einn skóarinn á ísafirði aug-
lýsti skömmu fyrir aldamótin. Vöru-
skiptin kröfðust þess eiginlega að
kaupmenn versluðu með allt milli
himins og jarðar.
Þegar leið að aldamótum fjölgaði fólki í smáplássurri uið ströndirra. Myndin er
frá Hnífsdal á síðari hlula 19. aldar.
10 SAGNIR