Sagnir - 01.04.1988, Síða 23

Hrafnistuundrið
anir t.d. Lefolii, Biyde, I.H.F. og Ás-
geirsverslun, fóru ekki útí vélbátaút-
gerð, þótt þær hefðu haft fjármagn
til þess. Samkvæmt kenningu Karls
Marx var kaupmannakapítalið fyrir
iðnbyltingu ófært um að skapa kap-
ítalisma, það undirbjó hins vegar
jarðveginn. Ekki verður betur séð en
greining Marx eigi mjög vel við ís-
lenskt athafnalíf fyrir iðnbyltingu.19
Hinar gömlu verslanir döguðu uppi
einsog nátttröll í íslensku athafna-
lífi, en þær höfðu undirbúið jarð-
veginn og þar með gert athafna-
mönnum kleift að hrinda iðnbylting-
unni af stað.
Tilvísanir
1 Þorsteinn Jónsson: Aldahuörf i Eyjurn.
Vestm. 1958, 109.
2 Sigurður Þorsteinsson: Þorlákshöfn.
Rv. 1938, 13-14, 53.
3 Boserup, E.: The Condition of Agri-
culiural Growth. Chicago 1977, 5-
124.
4 Sigfús Jónsson: The Deuelopmenl of
Ihe lcelandic Fishing Industry and its
Regional Implications. Rv. 1980, 23-
54.
•r> Um kenningar Marx má víða lesa, þó
best sé að nota hans eigin rit t.d.
Capital. Harmondsworth 1981. í 20.
kafla 3. bindis ræðir Marx um hlut-
verk kaupmannakapítalismans í iðn-
byltingunni.
Niðurstöður
Um aldamótin var svo komið að
skortur var á fólki og það fólk sem
fékkst var dýrt. Launakostnaðurinn
var að sliga sjávarútveginn og ein-
ungis tæknibreytingar gátu komið
honum útúr sjálfheldunni. Vélvæð-
ingin var nauðsynleg til þess að
auka framleiðni og skapa þannig
þann virðisauka, sem heldur uppi
kapítalísku þjóðfélagi.
Fyrstu eigendur vélbáta voru nær
undantekningarlaust athafnamenn
sem komu undir sig fótunum með
fiskverkun og verslun. Þeir höfðu
einnig umboðin fyrir vélarnar og
lánuðu mönnum fyrir vélum gegn
6 Gerschenkron, A.: Economic Back-
wardness in Historical Perspectiue.
Cambridge 1966, 5-51.
7 Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Isa-
land. Einokunaruerslun og íslenskt
samfélag 1602-1787. Rv. 1987, 18-
50.
8 Guðmundur Hálfdanarson: „Aðdrag-
andi iðnbyltingar á 19. öld", Iðnbylt-
ing á íslandi. Umsköpun atuinnulífs
1880 til 1940. (Ritsafn Sagnfræði-
stofnunar 21), Rv. 1987, 25-32.
9 Árni Daníel Júlíusson: „Stökkið mikla
framávið". Sagnir 8. Rv. 1987, 42.
10 Þorkell Jóhannesson: „Alþingi og at-
vinnumálin. Landbúnaður og út-
vegsmál. Höfuðþættir." Saga Alþing-
is 4. Rv. 1948, 277-287.
því að fá fiskinn, þannig höfðu þeir
í raun stjórn á ferlinu frá upphafi til
enda. Nokkrir sjómenn voru eigend-
ur sinna báta, oft margir saman
þannig að hlutur hvers og eins var
lítill, en eftir því sem árin liðu fækk-
aði eigendum. Fjármögnun var að
stærstum hluta sjálffjármögnun og
gróðinn var það mikill að sjálffjár-
mögnun varð áfram helsta leiðin til
aukinnar útgerðar.
Upphaf vélbátaútgerðar átti sér
langan aðdraganda og hún hófst
þegar öll skilyrði voru til staðar. Vél-
væðing bátaflotans var ekki bylting
heldur eðlileg þróun, sem féll að
þeim breytingum sem áttu sér stað í
þjóðfélaginu á sama tíma.
11 Lúðvik Kristjánsson: íslenskir sjáuar-
hœttir. 2,.Rv. 1982, 362.
12 Lúðvík Kristjánsson, 47, 64.
13 Ægir 1. árg. 1 tbl. Rv. 1905, 13.
14 Vilhjálmur Þ. Gíslason: Sjómanna-
saga. Rv. 1945, 516-517.
15 Jón Guðnason: „Greiðsla verkkaups
í peningum". Saga XXIII. Rv. 1987,
7-55.
16 Gísli Ágúst Gunnlaugsson: Saga Ól-
afsuíkur I. Akranes 1987, 164-165.
17 Árni Gíslason: Gullkistan. Rv. 1980,
205.
18 Kristmundur Bjarnason: Saga Dal-
uíkur I. Ak. 1978, 440-442.
19 Magnús S. Magnússon: lceland in
Transition. Lund 1985, 54-56.
SAGNIR 19