Sagnir - 01.04.1988, Síða 79

Rjómabú
200 til 1000 kr. hvert sem þótti „all-
góður búbætir".18
Meira um starf
rjómabúanna
Fyrsta búið sem tók til starfa, Sels-
búið, hóf starfsemi sína 10. júlí árið
1900 og starfaði þá í 8 vikur. Þetta
bú var samvinnusmjörbú og voru
stofnendur þess 5 talsins. Þeir voru
Guðmundur Jónsson Efra-Seli, Har-
aldur Sigurðsson Hrafnkelsstöðum,
Jón Jónsson Syðra-Seli, Magnús
Jónsson Bryðjuholti og Magnús
Magnússon Hvítárholti.19 Þetta
fyrsta bú starfaði í stofuhúsi hjá Jóni
bónda Jónssyni í Syðra-Seli en árið
1902 var búið flutt að Áslæk í sömu
sveit. Búið starfaði að Seli við erfiða
kosti og aðstæður. Áhöld voru léleg
en ódýr. Framleiðslan þetta fyrsta
sumar varð 3000 pund smjörs sem
selt var til Englands á 75-78 aura
pundið. Rekstrarkostnaður var 16
aurar á pund. Árið 1901 starfaði
Selsbúið í 11 vikur, félagsmenn
voru þá níu og áttu samtals 53 kýr
og 530 ær. Útflutningurinn nam
4125 pundum og fengu bændur 67
aura fyrir pund en rekstrarkostnaður
var 15 aurar á pundið. Ljóst má vera
að mikil búbót hefur verið fyrir
bændur að fá peninga fyrir smjörið.
Það rétti hag þeirra mjög, því lítið
hafði verið um útflutningsviðskipti
frá dögum sauðasölunnar en ullar-
vörur og saltkjöt voru einnig seld
erlendis auk smjörs.
Fyrstu árin störfuðu búin sem
mjólkurbú vegna þess að skilvindur
voru ekki almennar meðal bænda.20
Framleiðslukostnaður rjómabú-
anna var mismunandi mikill. Hann
var tiltölulega meiri hjá minni rjóma-
búunum miðað við smjörpundið
eða 20-30 aurar. Framleiðslukostn-
aður hélst tiltölulega stöðugur árin
1902 til 1910, hækkaði úr 11,3 aur-
um/pund árið 1902 upp í 12,3 aura/
ound árið 1910 en þó var kostnaður-
inn 12,7 aurar árið 1909.21 Hækkun-
>n á þessu 8 ára tímabili var því alls
8,85%. Á sama tímabili jókst hlutur
bænda úr 64 aurum upp í 75 aura
eða um 17,2% á þessu tímabili.
Þessu samhliða fór bændum fjölg-
andi í rjómabúum (sjá töflur), starfs-
tíminn lengdist úr 76 dögum í 100
daga að meðaltali en orsakirnar má
rekja til aukins kúabúskapar og að
bændur hættu fráfærum. Meðal-
fjöldi kúgilda á hvert rjómabú óx úr
138 í 212 kúgildi. Óhætt er því að
telja að rekstrarlegur grundvöllur
búanna hafi batnað eftir því sem
árin liðu og hafi náð hámarki rétt
fyrir stríð þótt tölur yfir allt landið
frá 1911 til 1915 séu ekki til staðar.
Tölur um starfsemi sunnlensku
rjómabúanna frá 1911 til 1915 sýna
að meðalfjöldi bænda í hverju búi
var 49 árið 1913 en þeim fækkaði
um fimm á einu ári.22 Árin 1911 til
1913 störfuðu rjómabúin 120-123
daga árins að meðaltali en 1914
aðeins 75 daga og 1915 98 daga.
Tæplega 300 kúgildi voru um hvert
rjómabú að meðaltali nema að árið
1914 voru þau rúmlega 200. Árin
1911-12 fengu sunnlenskir bændur
85 aura greidda fyrir pundið en árið
1913 féll verðið um 8 aura en hækk-
aði á næstu árum. Framleiðslukostn-
aðurinn var misjafn milli ára en var
að meðaltali 12,5 aurar.
Eftirtektarvert er hvernig tölurnar
yfir rjómabúin á Suðurlandi skera
sig úr og eru hærri en landsmeðaltal
Úlflulningur snijörs var undir vörunærkinu „Dariish butter".
SAGNIR 75