Sagnir - 01.04.1988, Page 89

Lýður Björnsson
Helmingaskipti hjóna
Stutt athugasemd
/
ISögnum, tímariti sagnfræði-
nema, árið 1986 var prentuð rit-
gerð eftir Hrefnu Róbertsdóttur,
sem nefnist „Helmingafélög hjóna á
miðöldum". Þar kemst Hrefna að
þeirri niðurstöðu, að samningar um
helmingaskipti milli hjóna hafi verið
bundnir við auðugustu stéttir lands-
ins og stuðlað fremur að því að
trYggja erfingjum en eiginkonum
aukinn umráðarétt eigna. Hér verð-
ur gerð stutt athugasemd við fyrra
atriðið, en hið síðara verður látið
liggja á milli hluta, enda hef ég ekki
kannað það.
Á árunum 1976-1978 kannaði ég
sögu saltverksins í Reykjanesi við
Isafjarðardjúp. Afraksturinn, „Salt-
vinnsla á Vestfjörðum og saltverkið
1 Reykjanesi", birtist í Ársriti Sögu-
félags ísfirðinga á árunum 1977-
1979. Ég kannaði af þessu tilefni
margar prestsþjónustubækur frá ísa-
fjarðardjúpi og víðar af Vestfjörðum
Irá árunum 1770-1800 til að leita
upplýsinga um verkamenn þá, salt-
ara eða saltkarla, sem unnu í salt-
verkinu. Þá veitti ég því athygli, að
yfirleitt var bókað í prestsþjónustu-
bók, að brúðhjón hefðu gert með
sér helmingafélag. Þetta var svo
algengt, að slíkt er fært til bókar við
öll brúðkaup í Vatnsfjarðarsókn á
fyrrnefndu tímabili nema tvö. Þar
attu í hlut börn sr. Guðlaugs Sveins-
sonar í Vatnsfirði og ættingjar Jóns
sýslumanns Arnórssonar, en þá \'ar
vfsað til Norsku laga Kristjáns V um
þetta atriði. Þessir menn verða ekki
taldir til almúga. Siðurinn helst
vestra langt fram á 19. öld.
Þetta eru elstu prestsþjónustu-
ö<ekur af svæðinu. Tíðnin og út-
öreiðslan bendir til þess, að hér sé
um fornan sið að ræða, e.t.v. allt frá
Pjóðveldisöld, enda verður ekki í
Ijótu bragði bent á eitthvað eftir lok
hennar, sem rekja mætti uppruna
hans til. Fornbréfasafn þegir raunar
um fjármál almúgahjóna.
Ég hef ekki hugað að því, hvernig
þessu var háttað utan Vestfjarða. Því
kann sá siður að færa samning um
helmingaskipti hjóna inn í prests-
þjónustubók og votta hann að vera
sérstakur fyrir landshlutann. Slíkt
væri ekki einsdæmi. Líkur benda
t.d. til, að framfærsla hafi verið þar
með öðrum hætti en annars staðar,
enda voru tökubörn vestra tiltölu-
lega mjög mörg árið 1703, t.d. um
það bil jafnmörg í Önundarfirði ein-
um og í allri Skagafjarðarsýslu.
Sveitaþyngsli voru á hinn bóginn
mjög lítil vestra.
Tekið skal fram, að ég fagna mjög
frumkvæði Hrefnu Róbertsdóttur
um rannsóknir á þessu sviði og
vona, að hún haldi þeim áfram. Oft
er það tilviljunum háð, hvort
könnuður hittir á rétta heimilda-
flokkinn, enda lægi beinna við að
leita að heimildum um fjárlag hjóna
á öðrum stað en í prestsþjónustu-
bókum. Ekki bætir úr skák, að
prentun heimilda frá tímabilinu ca.
1570-1900 hefur einkum tekið mið
af þörfum stjórnmálasögu og bók-
menntasögu. Prentun heimilda um
atvinnusögu, hagsögu og sérstak-
lega félagssögu hefur setið á hakan-
um.
hrcfna Róberlsdóttir
Helmingarfélög
hjóna
s
a
miðöldum
SAGNIR 85