Sagnir - 01.06.2000, Qupperneq 9

Hlynur Ómar Björnsson
ER FÆDDUR ÁRIÐ 1976. HANN ÚTSKRIFAÐIST
MEÐ BA PRÓF í SACNFRÆDI FRÁ HÁSKÓLA Ís-
LANDS HAUSTIÐ 2000. HLYNUR STUNDAR NÚ
MEISTARANÁM í SÖMU GREIN VIÐ HÍ.
„JÚ, VÍST GÆTUM VIÐ LANDARNIR HÉR GERT
MARGT ÍSLANDI TIL GAGNS OG HRÓÐURS..."
Af félagsskap Íslendinga í Þriðja ríkinu1
Umfjöllun sagnfræðinga um tengsl íslands við Þýskaland nas-
ismans hefur að miklu leyti verið einskorðuð við tilraunir
þýskra nasista til áhrifa hér á landi og að þeim íslendingum sem
heilluðust hvað mest af Hitler og hugmyndum hans.2 Lítið hef-
ur verið fjallað um reynslu „venjulegra" Islendinga af dvöl sinni
í Þriðja ríkinu en fjölmargir Islendingar bjuggu þar í landi í
valdatíð nasista. Af íslendingum á meginlandi Evrópu bjuggu
vissulega flestir í Danmörku en næstflestir voru þeir í Þýska-
landi. Islenska stúdentafélagið í Kaupmannahöfn hafði verið
stofnað árið 1893 til að halda uppi almennum félagsskap meðal
íslenskra stúdenta3 en þrátt fyrir þann fjölda Islendinga sem
dvaldi í Þýskalandi við nám og störf var ekkert slíkt félag starf-
andi þar í landi í upphafi fjórða áratugarins. ÍJsessari grein verð-
ur gerð stuttlega grein fyrir starfsemi Félags íslendinga í Þýska-
landi sem stofnað var árið 1934 og þeim verkefnum sem það
leitaðist við að leysa. Megináherslan verður á stríðsárin 1939-
1945 en þá var starfsemi félagsins öflugust enda sköpuðu hinar
erfiðu aðstæður í Þýskalandi þörf fyrir fslendinga þar í landi að
taka höndum saman og leysa vandamál sín í sameiningu.
Einnig verður fjallað um þá hugmyndafræði sem félagsmenn
fylgdu, þær deilur sem urðu um hana og þá sundrung sem varð
í kjölfar þeirra.
Stofnun Félags íslendinga í Þýskalandi
Til að auka samheldni og félagsskap fslendinga í Þýskalandi var
Félag íslendinga í Þýskalandi (F.Í.Þ.) stofnað f Hamborg um
sumarið 1934.4 Félagið nefndist á þýsku Verein der Islánder in
Deutschland (V.I.D.). Björn Kristjánsson, stórkaupmaður í Ham-
borg, var einn helsti hvatamaður að stofnun félagsins og var for-
seti þess alla tíð en Árni Siemsen, kaupmaður í Liibeck, var
gjaldkeri þess. í desember 1940 gekk Magnús Z. Sigurðsson, há-
skólanemi í Leipzig og síðar doktor, í félagið,5 en hann átti eftir
að vera einn virkasti félagsmaður þess. Hann var valinn ritari
félagsins og formaður félagsdeildarinnar í Leipzig.6 Samkvæmt
lögum félagsins var markmið þess „að auka samheldni og
fjelagslíf meðal íslendinga, sem í Þýskalandi dvelja, og gæta
hagsmuna J)eirra, ennfremur að styðja að menningarlegri kynn-
ingu milli íslendinga og Þjóðverja".7
Björn Kristjánsson stórkaupmaður var einn aðalhvatamaðurinn að
stofnun Félags íslendinga í Þýskalandi. Hann var forseti félagsins
öll starfsárþess 3934-1945.
Heimildir eru rýrar um fyrstu starfsár félagsins
og virðist það framan af hafa verið fátt annað en
nafnið eitt.8 Á árunum 1936 til 1941 var starfsemi fé-
lagsins nær algerlega bundin við Hamborg og ná-
grenni. Samkomur voru haldnar við og við og nokkr-
ar skemmtiferðir voru farnar á sumrin. Starf stjórnar
félagsins var þó aðallega fólgið í því að greiða götu
Islendinga sem komu til Þýskalands. Stjórnin aðstoð-
aði menn við atvinnuleit, hjálpaði þeim við að kom-
ast í nám og veitti þeim ýmsar upplýsingar.9 Annað
verkefni sem stjórn félagsins fékkst við var að fylgjast
með skrifum um ísland í þýskum blöðum og tímarit-
um. Stjórnin safnaði slíkum greinum í úrklippubók
sem var síðan send Landsbókasafni Islands.10
Starfsemi félagsins fór ört vaxandi eftir að stríðið
braust út. Mörg aðkallandi mál bættust á verkefna-
lista þess en einnig virðist þörf Islendinga til félags-