Sagnir - 01.06.2000, Side 11

Fréttir að heiman
Aðkallandi vandamál sem íslendingar í Þýskalandi áttu við að
etja meðan á stríðinu stóð var fréttaskortur að heiman. Mörgum
reyndist vistin á meginlandinu þungbær án frétta af heimaland-
inu, ættingjum og vinum. Snemma árs 1941 sendi Helgi P. Briem
Félagi Islendinga í Þýskalandi, auk fleiri íslendinga utan Ham-
borgar, fréttabréf sem var eins konar annáll ársins 1940. Bréf
þetta gekk sem umferðarbréf milli félagsmanna og varð það
upphafið að reglulegum fréttabréfasendingum til félagsins.23
Samkvæmt meðfylgjandi leiðbeiningum áttu félagsmenn að
lesa bréfið án tafar og senda það innan 18 stunda til næsta
manns á meðfylgjandi lista.
í æviminningum sínum sagði Björn Sv. Björnsson frá frétta-
bréfunum. Hann sagði að þrátt fyrir að tíðindin sem í bréfunum
voru væru sjaldnast spánný hefðu þau náð að slökkva mesta
fréttaþorstann. Oft bárust íslendingum á þennan hátt þungbær-
ar harmafregnir að heiman, einkum er árásum á íslensk skip
fjölgaði. Þessum fréttabréfum fylgdu einnig listar yfir þá sem
látist höfðu undanfarna mánuði og Helga höfðu borist fréttir af.
Fengu sumir á þennan hátt fréttir af andláti nákominna ætt-
ingja. „Helgi gleymdi þó ekki að segja frá menningarmálum,
árferði og afkomu og ýmsum spaugilegum tíðindum, til dæm-
is af vandræðum íslenskra neftóbaksmanna vegna þess að sam-
bandið við Bradrene Braun í Kaupmannahöfn, sem einir kunnu
að útbúa tóbak svo að hæft þætti í íslensk nef, hafði rofnað við
hernámið."24 Þessi bréf þykja kannski lítilfjörleg nú á dögum en
gerðu þó mikið gagn í að hughreysta fólk, sem fékk annars litl-
ar sem engar fréttir frá heimalandi sínu. Þau bættu mjög úr
fréttaskorti og nutu mikilla vinsælda hjá íslendingum á megin-
landinu.25
Hinn 1. júlí 1942 gerðist Helgi P. Briem aðalræðismaður
íslands í New York og gat því ekki haldið áfram að senda frétta-
bréfin til Þýskalands. Félagið leitaði því til Sendiráðs Islands í
Svíþjóð og bað um að það tæki við fréttabréfasendingunum.26
Vilhjálmur Finsen, sendiherra Islands í Stokkhólmi, kvaðst ekki
eiga þess kost að setja saman slík fréttabréf, því íslensk dagblöð
hefðu ekki borist til Svíþjóðar síðan fyrir áramótin 1941-1942.27
Hann óskaði því eftir því að sendiráðið í Kaupmannahöfn tæki
að sér þetta verkefni.28 Nokkur dráttur varð á að úr sendingun-
um yrði og gerði fréttaskorturinn fólk órólegt. Stjórn F.I.Þ.
reyndi að ýta á eftir málinu og voru þeir Magnús og Björn afar
ósáttir við töfina sem varð og kvörtuðu yfir frammistöðu sendi-
ráða íslands.291 byrjun desember brást sendiráðið í Kaupmanna-
höfn loks við kröfum F.Í.Þ. og sendi fréttabréf til Þýskalands en
vegna pappírsskorts urðu aðeins tvö eintök að nægja þeim tug-
um Islendinga sem þar dvöldu.3"Dr. Sveinn Bergsveinsson, sem
fór fremstur í flokki í félagsmálum Islendinga í Berlín fékk
einnig send eintök til afnota fyrir Islendinga í höfuðborginni.31
Þessar bréfasendingar héldu áfram, með hléum, allt fram á árið
1945 þrátt fyrir erfiðar póstsamgöngur innan Þýskalands.32
Matarskortur og skyrsendingar
Strax í upphafi ófriðarins dró úr framboði á ýmsum munaðar-
vamingi í Þýskalandi og fljótt tók að bera á matvælaskorti og
skömmtun matvæla var tekin upp strax árið 1939.33 Síðla árs
1940 var þó enn ekki farið að bera á skorti meðal fslendinga þar
í landi en matvælaframboðið var þó æði fábrotið. Til dæmis
þótti það hið mesta „raritet" þegar Árna Siemsen tókst að út-
vega sætar möndlur og marsípanbrauð fyrir jólin 1940.34 Síðar,
þegar matarskorturinn var farinn að segja meira til sín, reyndi
F.Í.Þ. að fá senda matarpakka frá Danmörku, með aðstoð send-
irráðsins í Kaupmannahöfn. Þetta reyndist þó ekki unnt vegna
Skömmtun matvæla var tekin upp í Þýskalandi strax árið 3939. Félag
tslendinga í Þýskalandi reyndi að útvega löndum sínum matarsendingar
frá Danmörku, en án árangurs, ef frá eru taldar skyrsendingar til
fjölskyldufólks.
þess að útflutningsleyfi fékkst ekki hjá dönskum
yfirvöldum. Þeir einir gátu fengið slíka pakka sem
vom ráðnir til starfa í Þýskalandi, í gegnum þýskar
ráðningarskrifstofur í Danmörku og þeir sem áttu
nána ættingja í Danmörku. íslendingar á meginland-
inu urðu margir hverjir afar bitrir vegna þess hve
sendiráðunum gekk illa að útvega þeim matarsend-
ingar. Bjöm Kristjánsson, sem flutti til Kaupmanna-
hafnar um mitt ár 1943, reyndi árangurslaust að út-
vega mat fyrir landa sína í Þýskalandi í gegnum
sendiráðin.35 í jólakveðju F.Í.Þ. í Þýska Ríkisútvarpinu
jólin 1944, sendi Árni Siemsen, þá orðinn fram-
kvæmdastjóri félagsins, Rauða krossi fslands beiðni
um að hugsa til landanna suður í Þýskalandi.36 Árni
og Björn kvörtuðu mjög yfir viljaleysi sendiráðanna
til þess að hjálpa og veltu fyrir sér hvort „þessir herr-
ar skoði íslendinga í Þ[ýskalandi] sem annars flokks
landa."37 Allt kom þó fyrir ekki. Þegar stríðinu lauk, í
maí 1945, hafði félaginu ekki tekist að verða sér úti
um matarsendingar frá sendiráðum íslands þrátt fyr-
ir ítrekaðar tilraunir árin þrjú þar á undan.
Þar semþjað mistókst að fá þessar matarsending-
ar til þorra íslendinga í Þýskalandi sótti Björn Krist-
jánsson um leyfi til að fá sent íslenskt skyr frá Dan-
mörku, sem framleitt var þar í landi.38 Leyfi fékkst til
að senda 20 kíló af skyri á mánuði til íslendinga í
Þýskalandi en þessar sendingar vom aðallega hugs-
aðar fyrir fjölskyldufólk.39 Ekki leið á löngu þar til að
skyrsendingarnar fóm að berast og komu þær hálfs-
mánaðarlega.40 Jón Leifs tónskáld fékk sína fyrstu
sendingu í lok desember 1942. Dregist hafði að af-
greiða hana svo að skyrið lá undir skemmdum.41
Næsta sending komst þó nánast alveg óskemmd á
leiðarenda og var Jón mjög ánægður með það. Hins
vegar kvartaði hann undan því að trékassarnir sem
skyrið var í væm brotnir eftir tollskoðun og hefði
mikill vökvi lekið úr þeim. „Við þomm ekki annað en
9