Sagnir - 01.06.2000, Page 46

Flateyjarannáll er ein meginheimildin um Grundarbardaga. Annállinn
er varÖveittur í Flateyjarbók.
Vorið 1361 hélt Smiður norður til Hóla að freista
þess að koma á sátt um biskup þar. Þannig var mál
vaxið að prestar milli Reykjardals og Öxnadalshciðar,
undir forystu Þorsteins nokkurs Hallssonar höfðu af-
sagt hlýðni við Jón skalla Eiríksson Hólabiskup. Það
var til komið vegna þess að Jón biskup neitaði að
sýna skilríki til marks um biskupstign sína og komst
því sá kvittur á kreik að hann væri ekki löglega til
stóls kominn. Prestar norðan Öxnadalsheiðar töldu
jafnvel að Jón myndi vera biskup Grænlendinga, en
prestar vestan heiðarinnar stóðu flestir með biskupi
sínum. Þessi sáttaför Smiðs reyndist því með öllu ár-
angurslaus og hélt hann suður á ný.
Til að kóróna fýluferðina héldu leiðtogar eyfirsku
prestanna svo utan á ferju til fundar við konung og
erkibiskup.33 Smiður gæti hafa ályktað sem svo að
þeir myndu rægja sig fyrir konungi og erkibiskupi en
mæra Arna þess í stað og freista þess þannig að fá
mann hliðhollan þeim í embætti hirðstjóra. Arni
Þórðarson var nefnilega eins og fyrr segir niðji Þórð-
ar kakala og hefur því líklega átt nokkur ítök á Norð-
austurlandi sökum þess uppruna síns. Gæti þetta
hafa verið ástæða þeirra viðbragða sem Smiður greip
til er suður var komið.
Sumarið 1362 segir Flateyjarannáll frá því að
Smiður Andrésson hafi fangað Arna Þórðarson og
gefið honum Barkaðarmál að sök, en svo var dauða-
refsing Arna yfir Markúsi Marðarsyni nefnd.
„JBJaud Arni aull þeira mæl fram til kongs ok þo
Smidr villdi hann i fanghelsi hafa. huat er Smidr
villdi med engu moti hans þau bod hafa. ok leet
hoggua hann i Lambey."34 Hér ber enn að hafa í huga
að Flateyjarannáll er ári á undan í tímatali sínu og því
mun þessi atburður hafa gerst árið 1361.
Erfitt er að útskýra hin snöggu umskipti sem
urðu á vináttu Arna og Smiðs. Björn Þorsteinsson og
Guðrún Asa Grímsdóttir telja hugsanlegt að Smiður
hafi talið Árna brjóta á sér með að auðgast á fyrrnefndu Barkað-
armáli, sökum þess að það var að einhverju leyti sótt eftir að
hann tók við hirðstjóradæmi sínu. Ég tel það þó sjálfur ekki
nema hluta af skýringunni, ef það snertir þetta yfirleitt á
nokkurn hátt. Mín tilgáta er sú að Smiður hafi talið sér ógnað
með framkomu prestanna fyrir norðan og ákveðið að sýna þeim
hve harður hann væri í horn að taka. Um leið losnaði hann við
mann sem gæti reynst honum erfiður ljár í þúfu sem hugsanleg-
ur andstæðingur. Vafalaust hefur Jón skráveifa átt hlut að máli
og Smiður séð í honum öflugan bandamann, þar sem Jón átti
harma að hefna gagnvart Norðlendingum. Vissulega eru þetta
aðeins getgátur, en setning Smiðs á Jóni skráveifu í lögdæmið
syðra, í kjölfar aftöku Árna, dregur að minnsta kosti ekki úr
þeim.35
„Hetjudáðin á Grund"
Af Alþingi hélt Smiður norður í Eyjafjörð með um hálfan fjórða
tug manna meðferðis, þar á meðal báða lögmennina, þá Jón
skráveifu og Orm Snorrason.
I annálum segir að Smiður hafi haft á orði að hann ætlaði að
taka gildustu bændurna fyrir norðan undir sverð. Einnig á
Smiður að hafa kallað Eyfirðinga landráðamenn og fremstu
bændur þeirra útlaga. Því er ljóst að óvild hans í garð Norðan-
manna hefur verið mikil, hvað svo sem olli því.36
Að kvöldi 7. júlí 1361 kom flokkur Smiðs að Grund í Eyja-
firði þar sem Helga nokkur bjó. Var hún barnsmóðir Einars Ei-
ríkssonar auðsmanns úr Vatnsfirði og hefur því vafalítið verið
vel ættuð kona þótt í dag sé ekki hægt að slá neinu föstu um
framættir hennar. Áttu þau Helga og Einar saman soninn Björn
sem betur er þekktur undir nafninu Björn Jórsalafari.37 Tóku
liðsmenn Smiðs gistingu á Grund um nóttina en á meðan söfn-
uðu Eyfirðingar liði enda hafði þeim borist njósn um hverjir
væru þarna á ferð. Snemma næsta morgun lögðu heimamenn
svo til atlögu og virðist sem bardaginn hafi verið nokkuð jafn
þrátt fyrir að mönnum Smiðs hafi verið komið að óvörum.
Lauk atlögunni þó með sigri heimamanna og var Smiður háls-
höggvinn en Jón skráveifa laminn til bana með járnreknum kylf-
um. Ormur Snorrason náði kirkjugriðum. Mannfall virðist hafa
verið svipað í báðum liðum, þó segja annálar yfirleitt að fleiri
sunnanmenn hafi fallið. Alls létu 13 eða 14 menn lífið og marg-
ir urðu sárir.38
Af samtímaheimildum að ráða kom Grundar-Helga hvorki
nálægt bardaganum né drýgði hetjudáð þetta kvöld. Smiður
Andrésson og menn hans virðast hins vegar hafa varist af
hreysti þó hið sama verði ekki sagt um lögmennina, ef marka
má kvæði úr Flateyjarannál:39
Smidr vardiz vel
feck virdum hel
hans brandrin breidr
þa er bardizst reidr
honum fylgir fast
i fleina kast
sueit huergi hrædd
hrings serkium klædd.
fra ek stæla storm
miok sturla Orm
þar er kysti kyrr
kirkiunnar dyrr.
kuad hann þurfa þers
at þylia vers
þo er bænin bezst
honum byrgi mest.
kilpr herdi haugg
hialm gridr taugg
vel huors ok hrein
rett holld sem bein,
med þunga þraut
þegn falla laut
hiors neytti hagr
her falli bragr.
Jonn skreiddiz skiott
skra veifa hliott
kamars eygat vt
vid ærna sut.
su en liota leid
leitz virdum greid
þeim er fylgdi þann
þreklausa mann.
44