Sagnir - 01.06.2000, Side 59

Sagnir - 01.06.2000, Side 59
Rústir af sandvamamargarðinum Ranglát í Sauðlauksdal. Fjölskyldan var nátengd lögbýlinu og lögbýlisbóndanum. Hann réði fyrir giftingum hjúa sinna en forsenda hjúskapar var jarð- næði og stofnun lögbýlis. Þessi ráðandi stétt lögbýlisbænda og höfðingja hélt þannig fast um taumana með takmörkun á jarð- næði, og þar með hjúskap vinnufólks, og tryggði sér um leið að- gang að ódýru vinnuafli sem engin samkeppni var um við sjáv- arútveg.21 Þessi samfélagsmynd endurspeglast víða í Atla. Atli þráir eigið heimili og hjúskap og leitar til þess sem getur veitt honum það, hins aldna lögbýlings. Sá hefur allt ráð hans í hendi sér og orkar það aldrei tvímælis í ritinu. Ennfremur eru hjúskap- ur og búskapur óaðskiljanleg tvennd: A[tli]. Fyrst þú ræður mér ekki frá hjúskapnum, þá muntu ekki ráða mér frá búskapnum. B[óndinn]. Rétt getur þú til þess, því það er aumingja- háttur og óráð að vilja kvongast til að ala börn í annarra manna húsum. Hver maður á að ráða fyrir konu sína og börn en það má hann ekki hvar hann er annarra hjú. Hinn aldni bóndi bendir því Atla á landnámstilskipunina sem áður var getið.22 Ef Björn var áhangandi hins gamla samfélags gæti komið spánskt fyrir sjónir að hann fagnar landnámstilskipuninni. Hvers vegna telur Björn hana fagnaðarefni? A tímum harðinda og hamfara var mönnum tíðrætt um getu landsins til manneld- is. Björn taldi að landið bæri auðveldlega mun meiri mannfjölda en almennt var talið. Löngu fyrir tíma upplýsingarinnar höfðu menn hugfasta glæsta fortíð landsins og dugnað forfeðranna. En það er eitt megineinkenna upplýsingarinnar að þá fyrst vaknar trú manna á að raunverulega sé hægt að færa þjóðfélag- ið í jafngott, ef ekki betra horf en þá var. Fortíðin var mönnum sönnun þess sem hægt var að skapa. Með þetta til hliðsjónar deilir Björn á samtíðarmenn sína og segir að í fomöld hafi mannfjöldi verið mun meiri en nú. Sú var trú manna á tímum rétttrúnaðar að harðindi, sultur, mannfækkun, pestir og önnur óáran væri hrísvöndur hins stranga en réttláta guðs. Móti hirt- ingu alvaldsins stæði enginn mannlegur máttur. Björn taldi ,,[þ]au mörgu eyðikot kringum flesta stórbæi sýna það að höfð- ingjar [til forna] vildu ekkert láta ónýtast af landeign sinni heldur að sem flestir fátækir gætu bjargast á þeirri lóð."23 Orð Björns hljóma sem ádeila á gósseig- endur og fégráðuga höfðingja. Björn telur einmitt ástæðu til þess að staglast á þeirri óhagkvæmni sem felst í of stómm og illa ræktuðum jörðum. Lykillinn að lífi í landinu og auknum mannfjölda er að það sem ræktað er sé ræktað vel: Því eg [bóndinn] ætla til þú [Atli] farir vel að ráði þínu og alir pening þér til gagns en ekki, sem nokkrir gjöra, keppast við að hafa mikinn pening og stóra jörð en vanrækja hana og svelta peninginn. Já, þeir þrælka fyrir honum árlega en hafa ekki svo mikið gagn af tveim kúm sem forstöndugur þrifamaður af einni.24 Bitmst verður þó ádeilan í þessum efnum þegar Bjöm kallar guð til vitnis, en það gerir hann við fjöl- mörg tækifæri í ritum sínum. Hann rekur dæmi þess úr Biblíunni að nægjusemi og samvinna sé lausnin að velmegun og bættum lífskjörum. Umsvif manna skulu stjórnast af því sem þeir geta nýtt með skyn- samlegum hætti: Að varna þess öðrum [sem er umfram] er ónáttúrlegt, ósæmilegt og ómannlegt. Hund- um er það náttúrlegt og það er þeirra siður að verja öðmm hundum mat þegar þeir em sjálf- ir svo fullir að þeir geta ekki meira torgað. Hefðu allir menn þann þanka að þeir þyrftu ekki að rækta það land, sem þeir búa á, held- ur vildu hafa mikið að velja úr af því sem nátt- úran gefur sjálfkrafa, þá yrði að drepa niður meira en helming þeirra sem löndin byggja.25 Að mínu mati ber ekki að skilja þessi orð Björns á þann hátt að það stangist á við viðhorf gamla samfé- lagsins. Hér virðist einungis mælt gegn fégræðgi og þröngsýni sem hamli fjölgun landsmanna. Hvergi er að finna tillögu til nýs samfélagsforms, einungis til betri nýtingar og fjölgunar lögbýla. Af sama toga er spunnin ádeila Björns á framapot og skort á samheldni landsmanna. Samvinna þarf ekki einungis að vera sprottin af guðrækilegum bróð- urkærleik heldur og einnig af hagkvæmni og hag- sýni: „Og nái tún ykkar [nágrannanna] saman gjöri þið einn túngarð, þið þurfið færri hjú og allir útvegir falla ykkur hægara." Samvinna og hjálpsemi vom að mati Björns ein meginforsenda bættra lífskjara og mannfjölgunar í landinu. An hennar væri ógerlegt að byggja landið aftur þeim mannfjölda sem trú manna staðfesti að hefði lifað í landinu áður fyrr.26 „Mun eigi það vel fallið að nýr bóndi taki upp nýjungar?" Sé Atli brotinn til mergjar má merkja tvöfalt höfuð- markmið hans. Hið fyrra er að vera alfræðirit um bú- skap og búfræði, gagnlegur upplýsingabálkur um búrekstur og safnrit hagnýtra ráða sem hverjum þeim sem vill reka bú sitt af skynsemi er gagnlegt að kunna. Hið síðara, og alls engu veigaminna, er hvatning til hugarfarsbreytingar í anda skynsemis- stefnunnar. 57
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.