Sagnir - 01.06.2000, Side 91

Tilvísanaskrá
1 Morgunblaðið 18. apríl 2001, bls. 10.
2 Dagskrá og framkvæmd Kristnitökuhátíðar er hægt að skoða á slóðinni www.kristni.is
3 í Gagnasafni Morgunblaðsins 1999-2000 er að finna töluvert af greinum um kristnitök-
una, og um framangreinda skoðanakönnun má lesa á slóðinni www.visir.is í efnisliðnum
„íslands 1000 ár".
4 Nánar má lesa um þetta í eftirfarandi ritgerðum: Iser, Wolfgang: „The reading process:
a phenomenological approach." (1972) -Fish, Stanley: „Interpreting the Variorum" (1976).
Iser og Fish eru taldir tveir af upphafsmönnum bókmenntafræðilegrar viðtökufræði og
er þessar þungavigtargreinar þeirra m.a. að finna í eftirtöldu riti: Modern Criticism And
Theory. A reader. Ritstjóri David Lodge. London og New York, 1994, bls. 211-228 og
310-329.
5 Gunnar Karlsson: Drög aðfræðilegri námsbók í íslenskri miðaldasögu I. Landnám, stjórnkerfi
og trú. Reykjavík, 1997, bls. 4-5 og 182.
6 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000." Skírnir 115 (1941), bls. 83-85.
7 Bjöm M. Ólsen: Um kristintökuna árið íooo og tildrög hennar. Reykjavík,1990, bls 1.
8 Björn M. Ólsen: Um kristintökuna árið íooo og tildrög hennar, bls. 70-71 og 89.
9 Björn M. Ólsen: Um kristintökuna árið íooo og tildrög hennar, bls. 76.
10 Bjöm M. Ólsen: Um kristintökuna árið íooo og tildrög hennar, bls. 80.
11 Bjöm M. Ólsen: Um kristintökuna árið 1000 og tildrög hennar, bls. 96 og 99.
12 Hér og annars staðar í ritgerðinni þar sem eftirfarandi hugtök ber á góma er vísað við
skilgreiningar svissneska málfræðingsins Ferdinands de Saussures (1915) á táknum
(signs) tungumálsins. Þar hafnar hann fyrstur þeim skilningi klassískra málvísinda að
tákn séu sjálfssprottin -náttúmleg- og vísi beint í hlutvemleikann, enda telur hann mál-
hæfileikann náttúmlegan en tungumálið ekki. Saussure klýfur táknið upp í táknmynd
(signifier) og táknmið (signified), og þannig verður það á sama tíma miðill til að koma
táknmyndinni á framfæri og samspil hennar og táknmiðsins. Hann hafnar því að tungu-
málið vísi beint og milliliðalaust í efnisheiminn og þar með hafa hefðbundin tengsl milli
málheims og raunheims verið rofin. Kenning hans myndar einn af útgangspunktum
formgerðarstefnunnar (structuralism) (heimild: Hawkes, Terence: Structuralism And Sem-
iotics. London, 1992, bls. 19-28). Klofningu táknsins má skýra út frá eftirfarandi dæmi:
Umferðarljós (tákn) = rauður (táknmynd)/stop (táknmið). Kenningar Saussures bjóða
meðal annars upp á fræðilegan grundvöll til útskýringa á breytilegum venslum tákn-
myndar og táknmiðs og þar með á breytilegri merkingu hugtaka, til dæmis út frá mis-
munandi gildismati.
13 Bogi Th. Melsteð: íslendinga saga II. Reykjavík, 1910, bls. III-IV.
14 Bogi Th. Melsteð: íslendinga saga II, bls. 378.
15Bogi Th. Melsteð: íslendinga saga II, bls. 390-391.
16 Bogi Th. Melsteð: íslendinga saga II, bls. 387.
17 Bogi Th. Melsteð: íslendinga saga II, bls. 398.
18 Formgerðarvitund felur í sér einhverja vitneskju um þá hugmynd, sem birtist skýrt
innan formgerðarstefnunnar (structuralism), að öll menningarleg kerfi -ekki aðeins
tungumálið- sé hægt að skoða út frá samstilltu, samtímalegu sjónarhorni og með því
megi draga fram og sýna fram á vensl táknfræðilegrar virkni innan þeirra. Formgerðar-
sjónarhorn innan sagnfræðinnar birtast t.d. í félagssögunni þar sem áhersla er lögð á
kerfi og samfélagsgerð fremur en einstaklinga sem hreyfiafl sögunnar (sjá t.d. Kjeldsta-
dli, Knut: Fortida er ikke hva den en gang var. En innföring i historiefaget. Oslo, 1997, bls. 75-
79. -Norris, Christopher: Deconstruction. Theory and Practice. New York og London, 1996,
bls. 4-7). Þó að formgerðarstefnan hafi ekki orðið til sem slík fyrr en á fyrri hluta 20. ald-
ar (hún fékk fyrst sjálfstætt heiti um 1934) voru menn auðvitað löngu áður farnir að velta
sér fyrir samspili forms og inntaks merkingar/menningar.
19 Sigurður Nordal: íslensk menning I. Reykjavík, 1942, bls. 31.
20 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 35 og 39.
21 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 31.
22 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 38 og 37.
23 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 36.
24 Þekkingarfræðileg afstæðishyggja hafnar kostum manna á algildri þekkingu og al-
gildum sannindum og þeir sem hana aðhyllast líta svo á að „sannleikur" og gildi ráðist
fyrst og fremst af sjónarhomi einstaklings og/eða hópa á hverjum tíma.
25 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 36 og 9.
26 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 37.
27 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 41.
28 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 41.
29 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 9 og 224.
30 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 226-227.
31 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 231 og 308-309.
32 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls 226.
33 íslensk fornrit I, íslendingabók; Landnámabók. Fyrri hluti. Jakob Bene-
diktsson gaf út. Reykjavík, 1968, bls. 16.
34 Sigurður Nordal: íslensk menning I, bls. 226.
35 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 79.
36 Einar Arnórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 82.
37 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 82.
38 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 81-83.
39 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 102.
40 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 107.
41 Einar Amórsson: „Kristnitökusagan árið 1000", bls. 111.
42 Jakob Benediktsson: „Formáli." íslensk fomrit I. íslendingabók; Land-
námabók. Fyrri hluti. Jakob Benediktsson gaf út. Reykjavík, 1968, bls. V.
43 Jón Jóhannesson: íslendinga saga I. Þjóðveldisöld. Reykjavík, 1956, bls 5.
44 Jón Jóhannesson: íslendinga saga I. Þjóðveldisöld, bls. 151-152.
45 Jón Jóhannesson: íslendinga saga I. Þjóðveldisöld, bls. 163.
46 Jón Jóhannesson: íslendinga saga I. Þjóðveldisöld, bls. 165.
47 Jón Jóhannesson: íslendinga saga I. Þjóðveldisöld, bls. 166.
48 Sveinbjörn Rafnsson: „Um kristnitökufrásögn Ara prests Þorgilsson-
ar." Skírnir 153 (1979), bls. 167.
49 Sveinbjöm Rafnsson: „Um kristnitökufrásögn Ara prests Þorgilsson-
ar", bls. 168-169 og 173.
50 Sveinbjöm Rafnsson: „Um kristnitökufrásögn Ara prests Þorgilsson-
ar", bls. 167-168.
51 Sveinbjörn Rafnsson: „Frá landnámstíma til nútíma." Skírnir 162
(1988), bls. 317-319.
52 Helga Kress: „„Grey þykir mér Freyja": Konur, kristni og karlveldi í ís-
lenskum fombókmenntum". Fyrir dyrumfóstru. Konur og kynferði í íslensk-
um fornbókmenntum. Reykjavík, 1996, bls. 167-168.
53 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 172.
54 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 170.
55 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 174 og 185-186.
56 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 202-203.
57 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 209.
58 Helga Kress: „Grey þykir mér Freyja", bls. 184-185. Varðandi grótesku
og kamival miðalda vísar Helga Kress til: Bakhtin, Mikhail: Rabelais and
his World. Þar ræðir hann um tvenns konar menningu endurreisnartím-
ans sem hún telur „að megi að breyttu breytanda heimfæra upp á tímabil
íslenskrar sagnaritunar. Annars vegar er um að ræða hina klassísku
menningu og hins vegar þá menningu sem hann [Bakhtin] kallar kami-
valiska, en það er sú menning sem tengist kjötkveðjuhátíðum og einkenn-
ist af hlátri og gleði. Klassíska menningin er lokuð og tilheyrir yfirstétt og
höfðingjum, en sú kamivaliska - eða hláturmenningin - nær til allra og á
sér rætur í alþýðlegum leikjum og samkomum miðalda. ... Það sem ein-
kennir kamivalmenninguna er gróteskan [grotesque]. Markmið hennar er
að lækka eða aftigna allt sem háleitt er talið, andlegt eða afstrakt, og draga
það niður á veraldlegt jarðneskt plan, þar sem allir em jafnir. Kjarninn í
grótesku raunsæi er hláturinn, og það er hlátur sem allir taka undir.
Frelsandi hlátur, þar sem enginn er öðmm meiri. Allir menn hafa kropp,
allir finna þeir til, verða að sofa, borða, hægja sér. Og allir fæðast þeir og
deyja hversu háttsettir sem þeir em. Þess vegna má í gróteskum lýsing-
um sjá mikinn áhuga á líkamshlutum og líkamsstarfssemi.. . En einnig
því sem á líkamanum dynur, þ.e. alls kyns barsmíðum og misþyrming-
um." (Heimild: Helga Kress: „Bróklindi Falgeirs. Fóstbræðra saga og
hláturmenning miðalda". Fyrir dyrum fóstru, bls. 53-54.)
59 Jakob Benediktsson: „Formáli", bls. V-VII. -íslensk fornrit I, íslendinga-
bók, bls. 20-21.
60 Jakob Benediktsson: „Formáli", bls. XVII og XLIV-XLVII.
61 Jakob Benediktsson: „Formáli", bls. XVII-XX.
62 Sigurður Líndal: „Upphaf kristni og kirkju". Saga íslands I. Ritstjóri
Sigurður Líndal. Reykjavík, 1974, bls. 240-241.
63 Frásögn vottar að atburði er kölluð vottarheimild. Heimildarmaðurinn
er á staðnum. Allar aðrar frásagnir kallast sagnarheimildir. Þær eru
fengnar frá öðrum en vottum (þessi flokkun er eingöngu notuð um ritað-
ar og munnlegar heimildir).
64 Halldór Laxness: „Fáeinar athuganir um „kristniréttarákvæði elstu.""
Tímarit Máls og menningar 37 (1976), bls. 19.
89