RM: Ritlist og myndlist - 01.06.1947, Blaðsíða 30

RM
ANTON TSÉKOFF
NOKKUR ORÐ
UM ANTON TSÉKOFF
Ejtir Ualluók J. Jónsson
Flestir eru á einu máli um jmð, aS varla
haji skáldsagnaritun risið hœrra en hjá
hinurn miklu rússnesku höfundum 19. ald-
ar. Koma mönnum jiá venjulega fyrst í
hug nöjn eins og Túrgencjf, Dostojevskí,
Tolsloj. En í skugga stðrmennanna uxu
upp aðrir ágœtir liöjundar, sem heimurinn
júr ekki að geja verulegan gaum jyrr en
alllöngu seinna. Þetta á ekki sízt við um
smásagnahöjundinn Anton Tsékojf. Fram-
an af var líka talið, að hann vteri búk-
menntalegur skjúlstœðingur Maupassants.
Á seinni árum hejur jarið jram endurmat
á verðleikum Tsékojjs. Menn haja skynjað
merkilegan persúnuleika að baki vcrkum
hans og hin yjirlœtislausa aðjerð hans hef-
ur unnið hylli, sumir hika ekki við að telja
hann jremsta smásagnahöjund 19. aldar.
Tsékoff er nœsta úlíkur samtíðarstúrskáld-
unum í Rússlamli, hann kajar ekki gruggug
undirdjúp sálarlíjsins eins og Dostojevskí
og er engin siðbútarhetja á borð við Tolstoj,
en ef til vill hejur enginn höfundur dregið
upp gleggri myndir úr líji hins gamla Rúss-
lands né ajhjúpað jimlegar bresti þess og
hrörnunarmerki. Sögur Tsékojjs varpa frá
ýmsum hliðum Ijósi á líj og þjúðjélagsað-
stöðu rússneskra smáborgara á síðari hluta
19. aldar, vesaldarkjör þeirra og andlega
þústun. Lítilmúlleg úljúð, snobbmennska,
sleikjuliáttur og mútuþœgni gagnsýrðu líf
þessa fúlks og eitruðu rússneskt samjélag,
og allt þetta lítur Tsékojj augum hins
mikla húmorista.
Anton Tsékojf var lœknir að starjsmcnnt.
Það er jiví ekki út í hött, að verlc hans eru
nokkurs konar sjúkdómsgreining aldarfars-
ins, enda var Tsékoff sjáljum Ijúst, að rit-
höjundurinn studdist við reynslu og við-
horj lœknisins. Vísindamannleg hlutlœgni
er eitt aðaleinkenni hans, og staðjesta það
orð sjáljs hans um ajstöðu höjundar til
viðfangsefnis. Hann segir svo í bréfi til
vinar síns: „Að minni hyggju á rithöjuml-
urinn ekki að reyna til að leysa úr spurn-
ingum, t. d, varðandi tilveru guðs, álirif böl-
sýninnar o. s. frv. Hans er ]>að eitt að lýsa
jwí júlki, sem brýtur heilann um guð og
bölsýnina ... Listamaðurinn á ekki að ger-
ast dúmari yjir persúnum sínum og rökrœð-
um þeirra, heldur aðeins lýsa þeim sem hlut-
laus vottur.“ Þú að Tsékojj sé tamast að
sjá hlutina kímnisaugum, er hann annað og
meira en kaldur spottari, jrá verkum hans
leggur alltaj yl samúðar í garð mannanna,
hann beitir heilanum o/t úvœgilega, en hej-
ur hjartað á réttum stað — er sannkallaður
húmanisti.
Fagurt vitni um mannkosti Tsékojjs var
drenglyndi hans í garð yngri rithöjunda,
s. s. Maxím Gorkis, og er það til marks um
einurð hans, að hann sagði sig úr keisara-
lega rússneska akademíinu í mútmœlaskyni,
er keisarinn synjaði Gorkí, réttkjörnum,
upptöku.
Tœkni Tsékojjs þarj ekki langra skýr-
inga við, stíll hans er óbrotinn og laus við
allt skrúð, ytri atburðarás sagnanna ekki
stúrjelld og játt sem kitlar ejtirvœntingu,
28