Morgunblaðið - 25.05.2018, Side 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. MAÍ 2018
Elliðaárdalur Æ fleiri grágæsir hafa hér vetursetu og hafa sögu að segja.
Eggert
Frá því að Vinstri-
hreyfingin – grænt
framboð var stofnuð
fyrir nærri 20 árum
hefur hugsjón hreyf-
ingarinnar verið hald-
ið uppi af harð-
duglegu fólki um land
allt. Í heimabyggð er
ljóst að raddir um-
hverfisverndar, fé-
lagshyggju og fem-
ínisma geta haft mikil áhrif enda
margar mikilvægar ákvarðanir
teknar af sveitarstjórnum; ákvarð-
anir sem varða hagsæld og velferð
okkar allra.
Sveitarstjórnarmál eru nefni-
lega hápólitísk mál sem snerta
daglegt líf okkar allra. Þar eru
teknar ákvarðanir sem geta breytt
lífsgæðum okkar og gildismati.
Þannig hafa Vinstri-græn í meiri-
hlutanum í Reykjavík beitt sér
fyrir styttingu vinnuvikunnar og
lækkun leikskólagjalda þannig að
reykvískir foreldrar borga nú
lægstu leikskólagjöldin á höf-
uðborgarsvæðinu. Vinstri-græn í
Norðurþingi beittu sér fyrir því að
öll börn yfir tólf mánaða aldri
fengju vist á leikskólum sveitarfé-
lagsins. Vinstri-græn í Mosfellsbæ
hafa unnið ötullega að því að frið-
lýsa ýmis náttúruvætti í bæj-
arlandinu, til dæmis Álafoss í
Varmá og meðal annars fyrir til-
stilli okkar var Mosfellsbær fyrsta
sveitarfélagið til að fá jafn-
launavottun.
Margt fleira mætti nefna sem
fulltrúar Vinstri-grænna innan
meirihlutasamstarfs um land allt
hafa áorkað og hefur gert sam-
félagið betra fyrir fólk, bætt um-
hverfi og jafnað stöðu kynjanna.
Fulltrúar okkar í sveitarstjórnum
um land allt hafa sömuleiðis veitt
meirihlutum virkt að-
hald, og er skemmst
að minnast umræðu
um boðsferðir og
siðareglur bæjarfull-
trúa á Akureyri sem
bæjarfulltrúi Vinstri-
grænna leiddi.
Málin framundan í
sveitarstjórnum
landsins verða mörg
og ekki af minna tag-
inu. Hvernig ætla
sveitarfélögin að
leggja sitt af mörkum
til að ná fram kolefnishlutleysi?
Þar leggja Vinstri-græn áherslu á
hleðslustöðvar fyrir rafbíla, öflugri
almenningssamgöngur, þ.m.t.
Borgarlínu á höfuðborgarsvæðinu,
minna plast og minni sóun í öllum
stofnunum sveitarfélaga og nátt-
úruvernd bæði í þéttbýli og dreif-
býli.
Hvernig ætla sveitarfélögin að
tryggja betra samfélag fyrir íbúa
sína? Þar leggja Vinstri-græn sér-
staka áherslu á húsnæðismál og
að sveitarfélögin verði meiri ger-
endur í uppbyggingu húsnæðis á
viðráðanlegu verði þannig að
venjulegt fólk geti verið öruggt
um að hafa þak yfir höfuðið.
Sömuleiðis eru skólamál lyk-
ilatriði; að sveitarfélögin bregðist
við þeim vanda sem blasir við í
mönnun bæði grunnskóla og leik-
skóla, tryggi góðar starfsaðstæður
fyrir kennara og leggi sitt af
mörkum við að brúa bilið milli
fæðingarorlofs og leikskóla.
Þegar kemur að jafnrétt-
ismálum eru sveitarfélögin í lyk-
ilaðstöðu til að gera enn betur.
Meðal annars með því að innleiða
jafnlaunavottun en sömuleiðis með
gagnsærri og skýrri kjarastefnu
þar sem launafólk fær mannsæm-
andi laun og karlar og konur eru
metin til jafns. En líka með því að
taka á málum sem tengjast kyn-
bundnu ofbeldi og kynferðislegri
áreitni. Þar hafa stjórnvöld stigið
mikilvæg skref, meðal annars með
heildstæðri og fjármagnaðri áætl-
un um hvernig á að taka á kyn-
ferðisofbeldi og áætlunum um
hvernig á að taka á kynbundinni
og kynferðislegri áreitni.
Það liggja tækifæri víða. Ríkis-
stjórnin vinnur ötullega að því að
tryggja að sú efnahagslega hag-
sæld sem við höfum séð að und-
anförnu skili sér inni í samfélagið,
með sérstakri áherslu á uppbygg-
ingu heilbrigðisþjónustu, mennta-
kerfis og samgangna og umbóta í
almannatryggingum. Mikilvægt er
að samfélagsleg uppbygging í
þágu almennings fari fram um
land allt á sveitarstjórnarstigi. Í
kosningunum á morgun verða í
boði V-listar Vinstri-grænna og
óháðra í tíu sveitarfélögum. Þá
eru fulltrúar Vinstri-grænna víða
ofarlega á listum blandaðra fram-
boða um land allt. Ég veit að þau
munu öll sem eitt beita sér fyrir
almannahagsmunum, umhverfis-
og náttúruvernd, aukinni velferð
og jöfnuði og jafnrétti kynjanna –
málum sem miða að því að auka
lífsgæði okkar allra. Við viljum
samfélag fyrir okkur öll, hver sem
við erum og hvaðan sem við kom-
um, þar sem við höfum tækifæri
til að skapa okkar eigin örlög,
rækta hæfileika okkar og taka
virkan þátt í ákvörðunum. Höfum
þau sjónarmið í huga þegar við
göngum inn í kjörklefann.
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur » Þegar kemur að
jafnréttismálum eru
sveitarfélögin í lykilað-
stöðu til að gera enn
betur.
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er forsætisráðherra.
Aukum lífsgæði
Það hefur verið bréf-
að oftar en tölu verður
á komið hve nauðsyn-
legt það er, að þegnar
þessa lands geti átt
frjálsan sparnað. Hinn
frjálsi sparnaður er á
ýmsu formi, misjafn-
lega nærri því að vera
laust fé, en ávallt ígildi
peninga.
Þannig er vel stað-
sett fasteign á Manhattan gulls
ígildi, þó ekki þyngdar sinnar virði.
Fasteignin er óhentug til greiðslu en
afgjald í formi leigu kann að vera
góður greiðslumiðill. Seðlar og mynt
í formi dollars eða evru er almennt
viðkennt til lúkningar skulda hvar
sem er í heimi. Íslenskir bankaseðl-
ar eru almennt viðurkenndir til
lúkningar skulda á staðbundnu
svæði, það er á Íslandi.
Bankaseðlar og peningar
Á milli bankaseðla og peninga
liggja verðbréf í formi hlutabréfa.
Vissulega geta hlutabréf verið mis-
jöfn að gæðum. Þannig eru hlutabréf
í félögum sem eiga að halda utan um
félagsheimili stjórnmálaflokka
næsta lítils virði. Kann þó að vera
menningarauki að þeim. Um hluta-
bréf í fjármálastofnun eða skulda-
bréf útgefin af sömu stofnun gegnir
öðru máli. Slík verðbréf eru ígildi
peninga. Gæðin eru „vottuð“ af end-
urskoðendum. Peningaígildið bygg-
ist á trausti.
Traust verður ekki selt
Vitur maður hefur sagt að traust
verði ekki selt. Traust á fjármála-
stofnunum verður til vegna þess að
heiðvirt fólk umgengst slíkar stofn-
anir á þann veg að þær
tengjast almannahags-
munum. Það traust
byggist á því að fjár-
málastofnanir byggja á
reglum, flestum skráð-
um í löggjöf. Þar ber
helst að nefna lög um
hlutafélög og lög um
fjármálafyrirtæki. Við-
skipti með fjármála-
gerninga grundvallast
á lögum um verðbréfa-
viðskipti. Til viðbótar
við þessa lagabálka eru
fjölmargir aðrir bálkar til að taka á
þeim atriðum sem þýðingu hafa,
ekki aðeins gagnvart eigendum,
heldur einnig viðskiptamönnum og
öllum þeim er hagsmuni hafa. Hag-
aðilar eru allt samfélagið, enda
flokkast kerfislega mikilvæg fjár-
málafyrirtæki undir „einingar
tengdar almannahagsmunum“.
Útbreiddur misskilningur
um afnám reglna
Það er útbreiddur misskilningur
að við aðild að evrópsku efnahags-
svæði hafi verið horfið frá reglum,
„deregulated“, á fjármálamarkaði.
Með aðildinni var lögtekin marg-
vísleg vinna sem byggði á reynslu
annarra þjóða. Fjármálamarkaður á
Íslandi var regluvæddur meira en
nokkru sinni fyrr. Fjámálafyrirtæki
voru einkavædd á sama tíma.
Þau sem þar um véluðu á eftir
voru alls ekki trausts verð. Fjár-
málafyrirtækin urðu glæpavæðingu
að bráð svo nauðsyn bar til að stofna
embætti sérstaks saksóknara vegna
málefna þessara fyrirtækja.
Reyndar var það svo fyrir aðild að
evrópsku efnahagssvæði, að hluta-
félagalög voru að stofni og eðli leið-
beiningar um að umgangast alla
hluthafa jafnt, en þó þannig að afl at-
kvæða réði. Í gildandi hluta-
félagalögum segir:
 Félagsstjórn, framkvæmda-
stjóri og aðrir þeir er hafa heimild til
að koma fram fyrir hönd félagsins
mega ekki gera neinar þær ráðstaf-
anir sem eru fallnar til þess að afla
ákveðnum hluthöfum eða öðrum ótil-
hlýðilegra hagsmuna á kostnað ann-
arra hluthafa eða félagsins.
Til þess að fylgja því eftir að
hlutafélög starfi samkvæmt lögum,
reglum og samþykktum félaganna,
kjósa hluthafar sér trúnaðarmann,
endurskoðanda. Endurskoðendur
eru eins og hjartaskurðlæknar; al-
máttugir og alvitrir. Endurskoð-
endur eru ekki trúnaðarmenn
stjórna eða stjórnenda. Yfirlýsing
endurskoðenda um „glögga mynd“
er gagnvart grandalausum eig-
endum, hluthöfum og viðskipta-
mönnum. Það sem er skoðað skal
standast efnislega skoðun, en ekki
aðeins formlega. Form getur aldrei
tekið efni fram.
Lán Kaupþings til útvalinna
Það gefur ekki „glögga mynd“ ef
sumir eigendur hafa aldrei lagt neitt
af mörkum. Hafa einungis fengið
„áhættulaus“ hlutabréf, með
„áhættulausu“ láni frá félaginu. Í
glöggri mynd í milliuppgjöri hjá
Kaupþingi 30. júní 2008 kom eft-
irfarandi fram:
„Bankinn hefur veitt stjórnar-
mönnum og lykilstjórnendum lán.
Útistandandi lán til stjórnarmanna,
lykilstjórnenda og vandamanna
þeirra námu 36,8 milljörðum þann
30.5. 2008 og 34,4 milljörðum 31.12.
2007.
Skilmálar lánanna og önnur skil-
yrði eru svipuð fyrir stjórnarmenn
og lykilstjórnendur og á þeim lánum
sem veitt eru öðrum viðskiptamönn-
um.“ (e. „The Bank has granted lo-
ans to board members and its key
management. The outstanding bal-
ance of loans to board members, ma-
nagement and close family members
amounted to ISK 36,823 million at
30 June 2008 and ISK 34,408 million
at 31 December 2007.
The terms and conditions are si-
milar for the board members and
key management as loans granted to
other customers of the Bank.“)
Skilmálar þessara lána sem að
framan eru nefndir, svipaðir og til
annarra viðskiptavina, samkvæmt
skilmálum:
 „Ábyrgð lántaka á skuldinni
skv. lánasamningi þessum takmark-
ast við andvirði handveðsins (hluta-
bréfa í Kaupþingi) og hvers kyns
viðbótartrygginga sem hann kann
að að leggja fram í samræmi við
ákvæði 5. gr. en auk þess skal hann
því til viðbótar bera ábyrgð á
greiðslu 10% skuldarinnar eins og
hún er á hverjum tíma.“
Endurskoðendur kunna að hafa
hugsað sem svo: „Er nokkrum
manni of gott að vera fífl?“, með því
að virða slíkan texta sem sannleika
frá alvitrum snillingum. Kann að
vera að endurskoðendur bankanna
hafi miklast af villu sinni.
Sterkt eða veikt
Þannig gat Kaupþing hf. einungis
innheimt 10% af skuldinni ef Kaup-
þing hf. færi í þrot, sem varð raunin.
Hlutafé sem varð til með þess konar
lánum var kallað „veikt“ hlutafé. Það
veit enginn hvar þetta hugtak varð
til. Kann að vera tilvísun í veikt
áfengi eða sterkt áfengi í fríhöfnum.
Í samanburði við þá er greiddu
fyrir sitt hlutafé, með sparifé sínu,
frjálsu eða þvinguðu, með framlagi í
lífeyrissjóði, þá er alls ekki jafnræði
með hluthöfum. Þetta „veika“
hlutafé var ekki veikara en svo að
það naut arðs af hinni ógreiddu eign.
Með því að hlutabréfin höfðu hækk-
að í verði, þá var vöxtum bætt við
lánið og „eigandi“ hins „veika“
hlutafjár naut arðs af því, sem aldrei
hafði verið greitt til jafns við þá, er
höfðu í raun lagt fram peninga.
Jafnræði hluthafa? Eða varð þetta
„eigið fé“ til úr engu? Var þetta eigið
fé? Hvers áttu endurskoðendur að
gæta?
Skaðabætur
Endurskoðunarfyrirtækin KPMG
OG PWC féllust á að greiða þrotabú-
um Kaupþings hf. og Landsbanka
Íslands hf. skaðabætur vegna verka
sinna. Þær gengu til kröfuhafa en
ekki til hluthafa, en trúnaðurinn var
við hluthafa, þeir voru sviknir og
urðu fyrir altjóni.
Það hefur gengið dómur í Hæsta-
rétti þess efnis að hluthafar eigi ein-
göngu hlutabréfið, en ekki hlutdeild
í sameign hlutafélagsins. Þannig
verður eign hluthafans einungis eft-
irstæð eign hlutafélagsins. Þeim
mun meiri er trúnaðarskylda endur-
skoðenda við hluthafa. Og að gætt sé
jafnræðis gagnvart hluthöfum á
þann veg að þeir sem njóti arðs af
hagnaði hafi lagt eitthvað af mörk-
um. Ekki með „veiku“ hlutafé í formi
ábyrgðarlausrar undirskriftar.
Yfirlýsing um glögga mynd er
byggð á sannleika, en ekki því sem
kann að geta verið sannleikur.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Yfirlýsing um glögga
mynd er byggð á
sannleika, en ekki því
sem kann að geta verið
sannleikur.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Gefur glögga mynd