Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 6

/
Jólablað T í M A.-N5 B52
6
Smásaga efíir Jónas Tryggvason í Finnstungu
Stór áætlt;r.arbí!l frá lröfuð-
staðnum brunar þungskrei'ó'ur eftir
þjóðveginuxn og lætur sér fátt til
tafar verða. Hin smærri og lítil-
sigldari farartæki víkja hvarvetna
úr vegi fyrir þessum ókrýnda kon-
ungi umferðarinnar. För hans sæk-
ist greiðlega upp eftir sveitinni.
Bíllinn er nær fullskipaður far-
þegum. Karlar og konur, ungir og
gamlir, ríkir og fátækir, fólk, sem
annars á kannske fátt sameigin-
legt, myndar hér um stund sam-
stæða heild, farþegahóp á ferð milli
áfangastaða.
Flestir farþeganna renna auð-
veldlega inn í svipmót þessarar
heildar. Þeir eru eins og fólk gerist
og gengur og vekja enga sérstaka
eftirtekt.
En þetta á ekki jafnt við um
alla.
í aftasta sæti situr gamall mað-
ur, sem dregur að sér athygli ann-
ara í bílnum.
Hár hans er silfurhvítt. Hörunds-
liturinn næstum jafn hvítur hár-
inu. Andlitssvipurinn afskiptalaus,
allt að því kaldur. Allt yfirbragð
mannsins og enda klæðnaður sker
af við umhverfið.
— Hver er hann, er spurt framan
til í bílnum — kannske útlending-
ur?
— Vestur-íslendingur — upplýs-
ir bílstjórinn. — í kynnisför, býst
ég við.
Já, auðvitað Vestur-íslendingur.
Þeir eru alltaf eitthvað öðruvísi en
annað fólk.
Bíllinn nálgast meir og meir
fjöllin við efstu takmörk byggðar-
innar. Farþegarnir smátína töl-
unni, enda er nú skammt ófarið að
endastöð.
Gamli maðurinn í aftasta sætinu
situr þögull og starir án afláts út
um gluggann, í átt til fjallanna,
sem nú taka á sig æ skýrari lögun
og lit.
Þeir, sem veita gamla manninum
athygli, sjá að svipur hans hlýnar
og verður sem annars manns.
Loks er ekið inn á milli fjallanna
og bíllinn beygir upp með Núpá .
— Bílstjóri — kallar gamli mað-
urinn og málfar hans ber annarleg-
an blæ. — Hér ætla ég af.
— Ætlið þér ekki suður yfir
Núpá?
— Jú.
— Þá förum við eilítið lengra,
upp að brúnni.
Gamli maðurinn, sem þegar er
til hálfs risinn úr sæti sínu, sígur
ofan í það aftur og undrun bregð-
ur fyrir í svip hans.
Billinn beygir fyrir háan melhól
og hér sést brú á ánni.
— Hérna er það — segir bílstjór-
inn og stöðvar aksturinn.
Gamli maðurinn rís aftur á fæt-
ur og staulast hægt og seint fram
eftir bílnum.
Hann er stirður eftir margra tíma
setu og reikar í spori, þegar hann
kemur út úr bílnum.
— Þér voruð víst aðeins með
eina, litla tösku. Það er víst þessi
hérna Þói'Öur Þórðarson. Er það
ekki í’étt?
— Jú, þakka yður fyrir.
— Jú, takk.
Hurðin skellur í lás og bíllinn er
þegar kominn á mikinn skrið inn
veginn.
Gamli maðurimi stendur einn
eftir á veginum, í skini hnígandi
kvöldsólar.
Sunnan megin Núpár gengur
þverdalur upp í fjöllin. Hann er
þröngur og unairlendislaus, enda
ber hann nafnið Þröngvidalur.
Ekki allangt inni á þessum dal
stendur býlið Skjól, lítið kot og
kostarýrt. Þarna er Þórður Þórðar-
son borinn og barnfæddur. Faðir
hans, fátækur einyrkjabóndi, vai'ð
úti hér í fjöllunum veturinn eftir
að Þórður litli var fermi v.r.
Eftir það bjó ekkjan her ein með
tveim börnum sínum, Þórði og syst-
ur hans, fimm árum yngri.
Efni voru lítil og oft þröngt í búi,
en af sveit var aldrei þegið.
Sumarfallegt er á Þröngvadal, en
vetrarríki mikið. Hver harðindavet-
urinn rak nú annan og gekk saman
bústofninn í Skjóli.
Svo var það eitt hart vor að þau
mæöginin þraut hey fyrir fénað
sinn. Var þá búið tekið upp og selt
hæstbjóðanda fyrir sama og ekkert
verð. Þá var það, að gott fólk í
sveitinni veitti ekkjunni aðstoð sína
til þess að komast til Ameríku með
börnin. Þetta vor var Þórður rétt
tvítugur. Móðir hans lézt á leiðinni
vestur yfir hafið, en þau systkinin
komust heilu og höldnu til fyrir-
heitna landsins. Þar skildi leiðir
þeirra strax og eftir það spurði
skógarhöggi eins og allri annarri
vinnu.
Kjartan var meðalmaður á vöxt,
léttur á fæti, en þó jafnan hæg-
fara, og sýndist honum aldrei liggja
meira á í einn tíma en annan. Var
hann jafnan reiðubúinn að gefa
öllu gætur, sem bar fyrir augu hans
og eyru. Leið honum lika fátt úr
minni, sem hann hafði séð og heyrt
um dagana. Kjartan var stórleitur,
en þó fríður sýnum, ennið hátt,
augun ljósgrá og heldur smá, en
óvenjuhvöss og rannsakandi. Ung-
ur varð hann snjóhvítur af hær-
um, bæði hár og skegg. Skegg sitt
rakaði hann vandlega af munni og
höku, en hafði skeggkraga um
kjálkabörð.
Kjartan lifði í tólf ár, eftir að ég
fór að búa, og var hann tíður gest-
ur hjá mér öll þessi ár. Og skemmti-
legri næturgest gat ég ekki kósið.
Hann var heilsuhraustur alla ævi
og hrörnaði lítt, þótt hann væri
kominn yfir áttrætt. Hann unni
Ingibjörgu konu sinni og geymdi
minningu hennar í heiðri. Eitt sinn,
þegar hann frétti, að Ástríður, syst-
ir mín, væri nýbúin að ala mey-
barn, gerði hann sér ferð að Húsa-
felli til þess aö biðja Ástríði að láta
þessa ungu mey bera nafn konu
sinnar. Þessi bón var Ki artani
veitt, þótt Ástríður ætti þá aðra
dóttur með sama nafhi, en hún bar
nafn móður okkar systkina. Fyrir
þetta var Kjartan þakklátur, og
hýrnaði svipur hans hverju sinni,
þegar hann leit þessa ungu stúlku,
sem bar nafn konu hans.
Um Ingibjörgu Loftsdóttur, konu
Kjartans, heyrði ég aldrei annað en
gott eitt. Móðir mín sagðist hafa
fengið mikið álit á henni strax við
fyrstu sýn og ekki hefði það dvínað
við nánari kynni. Bezt man ég eftir
því, hvað Ingibjörg kunni mikið af
þingeyskum kviölingum, bæði snjöll
um kvæðum og allt niður í hlægi-
legt vísnarusl, sem mér þótti gam-
an að, þegar ég var krakki. Læt ég
hér sýnishorn, og má af þeim sjá,
á hvaða stigi sum þingeysku skáld-
in stóðu á fyrstu áratugum 19 aldar.
Jónar tveir á bökkum slógu,
steinn í hverju höggi var,
það var þeirra fegursta lukka,
að þeir duttu ekki báðir í ána.
Falleg er hún Hosa þín,
stendur undir húsinu,
hvítan kraga hefur hún,
stendur unöir húsinu.
Á stígvélunum stóru, löngu
stekkur hann inn í búr,
af því hann er orðinn svangur,
eins og út kastað hræ.
Sitúr nú á sorgarbekk
sæmdarríka ekkja.
Aldrei dvínar hryggðin sú,
sæmdarríka ekkja.
Þetta nægir til að sýna, að ekki
voru allir Þingeyingar stórskáld í
þá daga.
Ragnheiður, systir Kjartans, átti
mann, sem Sigurður hét, og eina
dóttur með honum, Sigríði aö nafni.
Um þá Sigriði veit ég ekki annað
en það, að hún giftist manni aust-
ur í Árnessýslu, sem Oddur hét.
Lítið man ég eftir Ragnheiði fyrr
en vorið 1869, þá var hún húskona
í Augastöðum. Það vor gekk mann-
skæð kvefsótt um landið. Ragn-
heiður var þá um tíma á Húsafelli
hjá móður minni og tók þar sótt-
ina. Vildi hún þá komast heim að
Augastöðum í sitt eigiö ból. Henni
var þá fylgt aö Hraunsási, en þaðan
er stutt bæjarleið að Augastöðum.
Þegar að Ilraunsási var komið,
treysti Ragnheiður sér ekki að
halda lengra þann dag. Þá var hús-
kona í Hraunsási, Kristín Pálsdóttir,
kvenhetjan nafnkennda, sem sög-
ur hafa verið skráðar um. Kristín
var þá komin yfir áttrætt. Ekki
hafði Kristín verið kvellisjúk um
dagana og var þá enn hin hraust-
asta. Stóð henni nú ótti af veiki
þessari og fáraðist yfir því að fá
slíkan gest á heimilið, sem væri
boðberi dauðans. Kristínu varð að
trú sinni, því að báðar þessar öldr-
uðu konur, Kristín og Ragnheiður,
dóu þar í Hraunsási með fárra daga
millibili. Ragnheiöur var greindar-
kona, en lifði við fátækt og lét lítið
á sér bera. Hún var mörgum árum
eldri en Kjartan.
Árið 1900 komst Kjartan að Síðu-
múla til þeirra hjóna, Þórunnar
Björnsdófftur og Jóns Einarssonar,
hálfbróður séra Magnúsar Andrés-
sonar á Gilsbakka. Innvortis
krabbamein varð Kjartani að bana.
Var hann jarðaður að Reykholti án
fjölmennis.
Nú fyrst, þegar hálf öld er liðin
frá andláti Kjartans, hripa ég
þessa grein með það fyrir augum,
að minning þessa góðvinar míns
falli ekki alveg í gleymsku.
Skrifað um Jónsmessuleytið 1952.
Þórður aldrei neitt til systur sinnar.
Sjálfur hafði hann strax fengið
atvinnu og síðan haft sig áfram á
eigin spýtur við ólíkustu , störf.
Hvergi festi hann yndi til lengdar,
en leitaði stöðugt nýrra viðfaþgs-
efna. Hann safnaði ekki auð^ en
komst af án hjálpar annarra.
Þannig liöu árin hvert af öðru,
og áratugirnir liðu einnig hver af
öðrum, og Þórður Þóröarson varö
gamall maður.
Þá var það snemma sumars þess,
sem nú var að kveðja, að hann á-
kvað að snúa aftur heim til gamla
landsins, heim til æksustöðvanna.
Þann fimmtánda september yrði
hann áttræður og fyrir þana tíma
ætlaði hann að vera kominn heim.
Hann hófst þegar handa um und-
irbúning fararinnar, en ýmsar á-
stæður ollu því, að ferðalagið dróst
á lairginn. Þó kom þar að honum
var ekkert lengur að vanbúnaði og
ferðin heim var hafin.
Allt gekk vel, en mátti þó ekki
tæpara standa. í dag var fimmt-
ándi september og í kvöld ætlaði
Þórður Þórðarson að gista bei’nsku-
stöðvar sínar í Skjóli á Þröngvadal.
Hann stendur sem í leiðslu og
horfir skyggnum augum inn í land
æskudrauma sinna.
Gamalkunnugt umhverfi blasir
við.
Núpárdalurinn, grasi vafinn og
vingjarnlegur. Áin, blá og tær.
Fjöllin norðan dalsins há og hrika-
leg, en Núpurinn gnæfandi ofar
þeim öllum. Sunnan dalsins nokkru
lægri fjöll og ekki eins gróðursnauð.
Þeim megin ganga nokkrir þverdal-
ir upp í fjöllin og er Þröngvidalur
næstur. Við.mynni hans staðnæm-
ast augu ferðamannsins oftast og
lengst. Inn á dalinn, sem þarna
liggur falinn milli fjallanna, er för-
inni heitið í kvöld.
Hann vaknar skyndilega, sem af
draumi.
Hve lengi hefir hann staðið hér?
Það veit hann ekki. Hitt veit hann,
að það dugar honum ekki lengur.
Inn að skjóli er meira en tveggja
stunda gangur og það er áliðiö dags.
Sólin nálgast fjöllin í vestri, og í
mynni Þröngvadalsins er þegar
kominn forsæluskuggi.
Hann grípur litlu handtöskuna
og heldur af stað ofan aö ánni.
Hann reikar ekki í spori, sem þá
er hann kom út úr bílnum, en geng-
ur rösklega af áttræðum manni að
vera.
Lítil, steinsteypt bogabrú á ánni
mætir augum hans. Fyrr hefir hann
ekki veitt henni athygli.
Hann stanzar við og einblínir á
brúna. Margar brýr hefir hann séð
um dagana, bæði svimháar hengi-
brýr með fjölda akbrauta, en einn-
ig litlar brýr, rétt eins og þessa.
Aldrei hafa mannvirki þessi valdið
honum neinum sérstökum heila-
brotum. Sjálfsagðir hlutir á sínum
stað. En brú hérna á henni Núpá.
Það er ekki eins og það á að vera.
Honum finnst brúin framandi í
umhverfi sínu, næstum fjandsam-
leg því.
Hvers vegna ekki að fara yfir
Núpá á gamla vaðinu, eins og vant
er? Betur að hann hefði fengið aö
fara þar úr bílnum, eins og hann
ætlaði sér.
Hann víkur út af veginum og
gengur ofan með ánni.
Of oft hefir haxxn vaðið Núpá á
þessum stað til þess nú að fara að
að ganga yfir hana þurrum fótum,
rétt eins og engin á væri hér lengur.
Hann þekkir vel gamla vaðið. Of-
urlítið skarð i norðurbakkann, og
sandhólmi í miðri ánni og hálf-
gróin eyri að sunnanverðu. Það er
aðeins stuttan spöl að fara og hann
er þegar kominn á staðinn.
Eir hér er ekkert skarð í norður-