Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 21

Jólablað TÍMANS 1952
21
ar fleira vekur þeim sterkan grun
um það, aö eitthvaö óhreint hafizt
við norður á fjöllunum. En grun-
ur þessi verður að vissu, þegar
gangnamenn, eða fjallmenn í svo-
kölluðum Norðurleitum rekast á
fjárbrautir á Fjóröungssandi og
lágu þær slóöir til jökla. Kom þeim
þá í hug það sem Grímur Thomsen
batt í ljóðlínur löngu síðar: „Úti-
legu menn í Ódáðahraun, eru kann-
ske að smala fé á laun“. Þótti sýnt
að fjallaþjófar dveldu á þessum
slóöum.
Að heimkomnum bessum gangna
mönnum kærðu bændur þessi vand
ræði fýrir sýslumanni, Brynjólfi
Sigurðssyni í Hjálmholti. Tók hann
rösklega á málinu og kvaddi til 40
manna sveit, dugmikilla karla, úr
nálægum sveitum til aö fara að
þjófunum. Urðu þó ekki í förinni
nema 34 menn, rneð '45 klyfjahesta.
Röktu menn þessir sig aö nckkru
eftir fjárbrautunum á Fjórðungs-
sandi og fundu þannig útilégu-
•mánnabælið.
En íbúarnir höfðu orðið .leitar-
manna varir og gefist ráðrúm til
aö flýja. Sáu þó leitarmenn til
ferða þeirra og fóru á eftir þeim.
Flóttafólkið komst þó á jökulinn,
áöur en byggöamenn kæmu á hæla
þeim. En leiðin frá hreysinu að
rönd Hofsjökuls er talin eins og ein
bæjarleið, eða á að gizka 2—3 kíló-
metrar.
metrar.
Eyvindur sá nú að fljótt myndi
draga samftn og því yrði einhverra
bragða að leita. Hann hafði pálstaf
í hendi, mikinn og sterkan. Skip-
aði hann Höllu, meö drenginn, að
halda hærra til jökulsins og þeim
Arnesi og Abrahám áð fylgja henni,
eil sjálfur bjóst hann til varnar
þeim sunnanmönnum, þó slíkt virt-
ist í fljótubragði ofdirfska. Með
pálstafnum hjó hann upp klaka,
lagði siðan stykkin á stieng og
kastáði þeim svo af slöngu að
byggöarmönnum. En svo hatröm og
af míkíum fimleiká voru þessi
slönguskot, að árásarmenn töldu
sér bráðan bana búinn, ef þessa
vioureign skyldi þreyta. Svo hæf-
inn var Eyvindur, að klakaörvarn-
ar, beittar og þungar, flugu um þá
allt í kring og munaði mjóu að þær
hæfðu höfuð þeirra. Leist þeim því
hyggilegra að hverfa frá við svo
búið, heldur en að missa líf eða
limi í þessari viðureign. Hurfu þeir
þvi frá og að útilegumannahreys-
inu og tóku að rannsaka það, haföi
nú veður versnað til stórra muna.
Útifyrir hreysinu var stór hrís-
köstur, á að gizka 30 hestburðir. í
lögum þar í hx'ísinu voru sauðarföll,
73 að tölu, þarna voru og aðrar til-
heyrandi sláturfjárafurðir, svo sem
gærur og mör í tunnum, riðnum úr
tágum, þar voru og ganglimlr af
folaldi og ýmislegt fleira.
Innan húss fundu þeir eitthvað
lítilsháttar af klæðnaði, einkum
kvenfatnaði og barna, sömuleiðis
eitthvað af búshlutum.
Ekki má gleyma kindahausun-
um, 75, sem þarna voru, og á sinn
hátt hin merkilegustu sönnunar-
gögn. Fundust mörk á þeim, sem
þekktust, nær , öllum. Gaf farar-
stjóri sýslumanni Árnesinga skýrslu
um þau og sýnir hún, hvert afhroð
ýms heimili hafa goldið af völdum
þessara fjaliaþjófa. Má geta þess,
aö frá einum bæ, Unnarholti, voru
22 hausar, frá Tunguíelli 18, frá
Bergshyl 15 og 8 frá Kópsvatni, og
svo færri frá öðrum bæjum. Næst-
urn því haföi allt þetta fé verið úr
Hrunamannahreppi, en eitthvaö þó
lítillega úr Biskupstungum, að
minnsta kosti, er nefnt, að þarna
á meðal hafi verið kindur frá Skál-
holti.
Leitarmenn hirtu þarna allt, sem
notandi var talið og unnt var að
komast með. Voru mörkin á haus-
unum lögð til grundvallar við skipti
þessa bús. Sumt var auðvitað
skemmt og ekki hirt þess vegna.
Geta má þess, að hreysiö eöa liof-
inn, var þakinn með sköruðum
sauðargærum.
Þegar allt var hirt, sem föng voru
á, var eldur lagður í hrísið og hreys-
ið brennt til ösku. Að því búnu
héldu Sunnlendingar heim og sögðu
tiðindin.
Þegar sunnanmenn voru farnir
vitjaði útilegufólkið hreysis síns,
sem reyndar var nú ekki orðið ann-
að en rjúkandi öskuhaugur.
Þetta hervirki, sem hér hefir ver-
ið sagt frá, Var frarnið 3. okt. 1762.
Eins og'áður er vikið að, versnaði
veður mikið, meðan útlagarnir
voru uppi á j öklinum, var fólkiö bvi
hræðiicga illa til reika þegar aö
rústinni kom. Haföi Halla nær bví
örmagnast í þessari för, og barniö
var nær dauða en lífi. Er sag-t að
Ilalla hafi skipað Eyvindi að stytta
því aldur, áður en lengur kveldist,
en hann 'hafi- ekki fengið sig til
þess, en .skorað á Arnes að gjörá
þaö, en Arnes hafi færst undan og
talið, að slíkt stæði nær þeim, sem
ættu, en hafi þó um síðir látiö til-
leiðast, og síðan dysjað í sicafli. En
veikar eru heimildir fyrir þessari
sögu, sem eru einkum þær, aö löngu
síöar hafi Arnesi verið boöiö rnikið
fé til að segja sögu sína, en átti
samt áöur að sverja, að hann drægi
ekkert undan. En jafnvel þó Arnes
væri mjög- fégjarn neitaði hann
þessu þverlega, og þótti furða, þar
sem öllum var kunnugt, að hann
var útileguþjófur og því ekki hvítt
að velkja. Hitt var aítur ekki sann-
að, að hann hefði morð á samvizk-
unni, hugði fólk þó að svo hefði
veriö, en að hann heíði ekki riljað
opinbera það.
En hitt er víst að þetta haust
deyr barniö, hvort sem Arnes heíir
átt nokkurn þátt í dattða þess.
En þarna, þegar allt er eyöilagt
og fólkið stendur yfir’ rusfúnum,
segir Eyvindur þeim Arnesi og
Abraham, að réttast sé ao slíta fé-
lagsskapnum, og muni best að hver
sjái um sig, eftir föngum. Ilafi þá
þeir síðarnefndu haldið í vestur
átt, þaðan sem þeir komu, en þau
Halla og Eyvindur til austurs.
Svo döpúr og hörmuleg sem kjör
þessara útlaga voru á þélrrá langa
og stranga útlaga ferli, mun bó
aldrei hafa sorfið'jafn fast að þeim,
sem þetta haust og þann vetur, sem
í hönd fór. Hjálpaðist allt að, sem
manneskj urnar getur pint og kval-
ið. Fyrst harmar beir, er neíndir
hafa verið, síðan skortur alis. Hús-
n.æðinu eru þau svipt, matbjörg-
inni, eldsneytinu, klæðnaði aö" ein-
hverju ieyti, og hið sama má segja
um þeirra fátæklegu búsiöð, jafnvel
þó Eyvindur væri svo forsjáll að
skjóta einhverju því allra nauösyn-
legasta af henni undan, áður en
þau lögöu á flóttann.
Það eru snauðar, lotlegar og nið-
urbrotnar þær tvær mannverur,
sem við í anda sjáum reika í mis-
lyndri veðráttu, austur öræfi og
eyðimerkur sunnan Hofsjökuls,
þegar komið er fram í október, leit-
andi að stað, þar sem hugsanlegt
sé að hrófa upp skýli til að berast
fyrir í yfir veturinn, bera með sér
aleiguna. Loks rekast þau á lítinn
flóablett eða mýri, þar sem svo er
þítt, að Eyvindur getur stungið þar
hnausa og byggt úr þeim smákofa.
Virðist í fljótubragði lítt skiíjan-
legt hvernig það mátti verða, þvi
til þess hefir hann ekki haft svo
mikið sem eina spýtu. Má því telja
víst, að kofinn hafi verið hlaðinn
í hring og þannig gerður, að
hnausalögunum hefir öllum hallaö
inn, og þrengdist því byggingin því
meira sem hleðslulögunum fjölgaði
og veggirnir hækkuðu, og enduðu
síðast i toppi. Leit svo kofinn, full-
gerður, út eins og örlítill strýtu-
myndaður hóll. Svona geröir kofar
voru til á ýmsum afréttum, notaðir
fyrir leitarmannaskýli. Jafnvel ekki
óþekkt að kofar af þessari gerð
væru notaöir sem fjárhús.
Þó aö Eyvindur kæmi kofanum
upp, svo vistlegur sem hann hefir
verið, hlaðinn úr blautum hnaus-
um, þá var samt margs vant. Sagt
er að fljótt hafi Eyvindur náð í 5
lömb, einnig er þess getið, að hann
hafi „giidrað til veiða“. Má helzt
láta sér til hugar koma, að hann
hafi.snarað rjúpur, því silung mun
ekki þarna að hafa, nema þá í óra-
fjarlægð. Og-þó skýli væri yfir höf-
uoið, og einhver matvæli fyrir
hendi, ,þá var allt annað en auð-
velt að afla eldsneytisins, og svo
stríðið að halda eldinum við, þegar
loks að hann var kveiktur.
Eins og reyndar er áöur sagt, varö
þessi vetur þeim þyhgri í skauti, en
hokkur árstið hafði áður veriö.
Uröu þau þrátt að svelta sáru
liungri, jafnvel þó Jón í Skipholti,
bróðir Eyvindar, hjálpaði þeim "af
fremsta megni. Til viðbótar hungri
og öðrum hörmungum skeður það,
að Ilaila eignast barn og var þá svo
aðframkomin af megurð, að hún
treystist ekki að leggja það á brjóst,
varð það því eitt til úrræðis aö bera
barniö út.
Hvort sem fólk hefir litla eða
mikla samúð með þeim Höllu og
Eyvindi, þá mun öllum koma sam-
an urn það, að vart sé hægt aö
hugsa sér krappari kjör né átakan-
legri, en þeirra, þennan umrædda
vetur, eða þessi missiri.
En er nær dregur vori, berst þeim
hinn oft ncfndi strokuhestur, alinn
gæöingur, sem þau slátruðu og
höfðu þá um sinn nægan mat. Það
er- sagt, að skengju af húðinni hafi
Eývindur notaö’, sem hurð fyrir kof-
ann, þvl' tíl þessa haíði -hann not- -
ast við hnausa í hurðarstað. Ýmsir
téljá að strokuriestuí þéssi hafi Vér-
io írá Barkarstöðum í Fijótshlið, en
aðrir að hann hafi verið frá Stóra-
núpi og er þaö mikið trúlegra. Eig-
andi hestsins var Einar Brynjólfs-
son, sýslumanns í Hjálmholti,. en
Einar þessi bjó fyrst að Stóranúpi,
en fluttist síðan aö Barkarstöðum.
Ef næstum óhugsandi að hestur
austan úr Fljótshlíð hefði hlaupið
vestur á Sprengisandsveg, en sanni
nær með hest úr Gnúpverjahreppi,
því þaöan liggur leiðin. svo miklu
opnari fyrir. Gat iika, skeð, að far-
ið væri að vora þar, þó enh ríkti
•vetur í Arnarfellsmúlum, en líkur
eru tii; að þessi kofi Eyvindar hafi
einmitt verið þar. En hestinn hafði
Einar á Stóranúpi fengið norðan úr
Þingeyjarsýslu eða Eyjafirði.
Óbjörguiegt þótti Eyvindi þarna
og yfirgefa þau því kofann um vor-
ið og héldu enn í austurátt, austur
yfir Þjórsá og byggöu þar, sem síð-
an heitir Eyvindarver. Er það vest-
an Tungnafellsjökuls, en til vinstri
handar, þegar farin er norður
Sprengisandsleið, sú er liggur yfir
Þjórsá um Sóleyjarliöfða.
Dag nokkurn um sumarið ber það
við, að flokkur manna kemur að
þeim óvörum Höllu og Eyvindi, þeg-
ar þau eru bæði við hreysið. Er þar
fyrirliði Einar bóndi Brynjólfsson
á Stóranúpi, eigandi hestsins, sem
fyrir skemmstu er getið. Bað Einar
Eyvind að ganga þeim á hönd, og
sá hann þann kost vænstan að gera
það, umyrðalaust. En Halla var erf-
iðari viðfangs. Hún hafði eld í hlóð-
um og sauð kjöt. Vildi hún ekki gef-
ast upp og varðist nokkra stund
með því, aö hún ýmist þeytti log-
andi eldibröndum undan pottinum,
að komumönnum, eða skvetti til
þeirra sjóðandi kjötseyðinu. En Ey-
vindur talaði til hennar og benti á
hver fáhyggja þetta væri og lót hún
þá sefast.
Ferö Einars var heitið norður i
Þingeyjarsýslu. Tók hann hjónin
og reiddi á hestum sínum norður að '
Reykjahlíð. Taliö er, að það hafi
verið á laugardegi, sem hann kom
í Eyvindarver, en á þó að hafa ver-
ið kominn til Reykjahlíðar daginn
eftir, áður en gengið var í kirkju,
eftir því að dæma hefir verið all-
geyst farið.
í Reykjahlíð skyldi Eyvindar gætt
í kirkjunni, en Höllu innanbæjar.
Brátt kom að því.aö Eyvindur burfti
að ganga örna sinna, bað því að
mega ganga út, því ekki vildi hann
saurga kirkjuna með því að hægja
sér þar, og var látið aö ósk hans um
þetta. Þoka var og auk þess komin
nótt. Skipti það engu að Eyvindur
hverfur varðmönnum sínum, og
spurðist þá ekki til hans um langa
stund. Var hans þó auðvitaö leitað,
en árangursláust. En sá orðrómur
barst út, að Eyvindur myndi
skammt hafa fariö og falið sig í
hrauninu, eða jafnvel flúið á náðir
einhvers bónda í grendinni, er skot-
ið hefði skjólshúsi yfir hann í bráð,
en hefði siðan laumast burtu, er
leitinni var hætt.
En af Höllu er það að' segja, að
hún var, að fyrirmælum héraðs-
stjórna og mektarmanna flutt eftir
ýmsum krókaleiðum vestur um
Þingeyj arsýsiu og til Eyjafj arðar
og svo áfram til Skagafjarðar. Ber
ekkert öðru sögulegra til tíðinda á
því ferðalagi, fyrr en hún er kom-
in að Flugumýri. Konur skylau
gæta hennar þar. Ganga þær út
að kvöldlagi og ber þá svo við, að
þær heyra drunur miklar og
skurðning í íjallinu Glóoafeyki, er
þar er að baki byggðarinnar. —
Heimakonur skelfast og hrökkva
við; en Halla hló að kjarkleysi
þeirra, og kva'ð það lítið til að ótt-
ast þó að steinn ylti til í fjalli.
Síðan “lagðjst»'fólk til svefnsr -
Stúlka nokkur var látin sofa hjá
Höllu óg sváfú þær 'Sndfætis. Eii
um morguninn var Halla horfin,
án þess fólk hefði orðið nokkurs
umgangs vart um nóttina. En tekið
hafði hún með sér nokkuð af föt-
um þeim, sem stúlkan'átti, sem hjá
henni svaf.
Vissi fólk nú ekki um skeið, hvað
or'ðlð' var af IIöllu eða Eyvindi.
Þó líður' ekki langt til þess að
eftirleitarmenn veröa þess áskynja,
að Eyvindur hefðist við á Hvera-
völlum í hreysi því, er hann hafö'i
áöur búið 1. Hugðu þeir, að Éyvind-
ur hefði ekki orðið þeirra var. En
hvar, sem Eyvindur dvaldi á fjöll-
um ske'öi æ hið sama, að fjár-
heimtur urðu illar þar í nálægð.
Voriö eftir var af Skagfirðingum
liafin leit. Gátu þeir þá gr'ipið IJöllu
í hreysinu, en Eyvind fundu þeir
hvergi, og hugö'u, aö' hann hefði þá
verið' „floginn til bráða“.
Heldur þótti Halla nú óræstilega
til fara, var hún í skinnpilsi og var
ullin á. Tóku Skagfirðingar hana
með sér til byggða og fluttu hana
á reiðingshesti og afhentu siðan
sýslumanni. En hann skipaði tveim
ur hreppstjórum, þeim Þorgrími frá
Húsey og Konráði Gíslasyni frá
Völlum, að' flytja Höllu vestur að
Þingeyrum til Bjarna sýslumanns
Halldórssonar. — Ekki er talið að
Halla væri neitt stúrin meðan á
þessum flutningum stóð, gambraði
hún mikið og talaði þrátt um Ey-
vind sinn, en treg var hún að svara
spurningum, sem til hennar var
beint.
Sýslumaður Húnvetninga fól
þremur mönnum að flytja Höllu
suður til Borgarfjarðar. Fóru þeir
. Grímstunguheiði. Fyrsta dag fóru
þeir aö Dauðsmannshvisl. Hafði.
Halla verið mjög hávær um daginn,
einkum þó síðari hlutann, hafði þá