Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 23

Jólablað TÍMANS 1952
23
svo hátt að segja mátti að glymdi
í fjöllunum, leiddist samferða-
mönnum hennar þessi gjallandi og
reyndu að þagga hann niður, en
slíkt hafði hún að engu.
Um kvöldið bjóst fólk þetta um í
tjaldi. En um nóttina varð flutn-
ingsmönnum á sú mikla skyssa að
þeir sofnuðu allir samtímis, bó hitt
væri ætlunin að einn vekti jafnan.
En er þeir vöknuðu var Halla á bak
og burt, sömuleiðis einn malsekkur
þeirra féiaga, svo og „vænsti kiár-
inn“ úr hestahópnum. — Leitu'tu
ferðamennirnir um daginn og
fundu för eftir tvo járnaða hesta,
lágu förin í austurátt, en þeir
misstu af slóðunum, því ýmist iágu
þær um graslendi eða hraun. Sneru
þeir svo heim við svo búið og þótti
ferð þessi næsta sneypuleg. Var
ætlun manna, að Eyvindur heföi
um nóttina komið að tjaldinu, gert
Höllu aðvart,_og síðan numið hana
á brott með sér. Mundi Eyvind hafa
borið þarna að ríðandi, þvi að
hestaslóðirnar voru tvær. Spúrðist
svo ekki til þeirra að sinni.
En nú víkur sðgunni til Austur-
lands.
Svo ber til kvöid eitt, náiægt
veturnóttum, að kvatt er ciyra á
Skriöuklaustri í Fijótsdal. Komu-
maður gerir boð fyrir húsbóndann,
sem var Hans Wium, sýslumaður.
Ganga þeir á einmæli og ræðast
við litla stund. Leiðir húsbóndi gest
sinn siðan til baðstofu og tilkynnir
húsfreyju, að þessi nýkomni mað-
ur, sem heiti Jón, verði þar vetr-
armaður.
Næsta dag ríöur sýslumaöur að
Hrafnkelsstöðum i sömu sveit, og
vissi fólk ekki erindi hans, sem
ekki er tiltökumál. En litlu síðar
vitnast það. að þangaö er komin ó-
kennd stúlka, til veturdvalar, er
nefnist Steinunn. Sumt þykir frá-
í sagnarvert í afskekktum sveitum,
sem virðist þó smálegt, svo sem
það, að eitt sinn, skömmu eftir að
stúlka þessi kom að Hrafnkelsstöð-
um, hafi húsbóndinn þar í rnyrkri
gengið bæjargöngin löng og þröng,
en rekst þar á einhver j a persónu
— og verður báðum bylt við — spyr
bóndi hvatskeytslega hver þar sé.
„hað er Halla“, er svarað. En reynd-
ar var þetta Steinunn vetursetu-
kona. Auðvitað breytti hetta mis-
mæli engu og kölluð var hún
Steinunn eftir sem áður.
Ölteiti mikil vaf á Skriðuklaustri
um jólin, drakk svslumaður ótæpt
og veitti piltum sínum vín og spil-
aði við bá. Lét hann bá margt fjúka
og meðal annars betta, við Tón,
„Ætli þú hafir ekki stolið sauðun-
um mínum í sumar, Eyvindur, Jón,
eða hvern andskotaiin bú annars
heitir“. En Jón var nesti geðstill-
ingarmaður og brá sér hvergi við
þetta klúra fylliröfl húsbóndans.
Þegar voraði hvarf Jón á braut
frá Skriðuklaustri og sömuleiðis
Steinunn frá Krafnkelsstöðum, svo
að enginn vissi hvað aí beim varð.
Og það hvarf fleira, það týndust
líka tveir klárar, sem sýslumaður
átti, var þeirra iiokkuð ’eitað, en
árangurslaust. En sýslumaður æðr-
aðist ekki þó hestarnir hyrfu, og
sagði piltum sínum, að vera ekki að
amstrast í að leita þeirra, bað
væru víst nógir bölvaðir merarsynir
hér til fyrir bví, bó bessir findust
ekki. Höfðu menn fyrir satt, að
þessi hjú, sem dvöldu í Fljótsdaln-
um þennan vetur, hefðu verið þau
Halla og Eyvindur.
Heimildarmaður aö þessari
sögu er talinn að vera systursonur
Wium sýslumanns, er tívaldi hjá
honum á unglingsárum sínum, en
fluttist síðan vestur í Eyrarsveit og
dó þar í hárri elli 1840, talinn
greinargóður og greindur. vel.
Næst er þá vitað um þau Eyvind
og Höllu, að þau muni, eftir að þau
hurfu úr Fljótsdal, hafa slangrað
í hreysi sitt i Eyvindarveri, sunn-
an Sprengisands. En Norðlending-
ar urðu þessa varir. Var þá ráða-
gerð Bárðdælinga og Mývetninga,
að safna liði og fara að fjallaþjóf-
unum og taka þá höndum. En sag-
an segir, að bóndinn á íslióli,
fremsta bæ í Bárðardal, vestan
Skjálfandafljóts, Jakob að nafni,
hafi komið í veg fyrir þessa hand-
töku, með því að gera hjónunum
aðvart. Hjónir. voru flutt úr hreys-
inu, begar norðanmenn komu
þangað.
Fer nú --ð s,ya á selnni hiuta sögu
Hö’lu og Eyvindar.
Eftir þennan flótta úr Eyvindar-
veri, vércur þeirra hvsrgi vart. svo
v.itað sé. i ForóiencUngafjórðúngi.
En næst er þeirra gefið á hálendi
Strandas's'u. En m er bað' ekki
eínasta Ha’ia og Lyvindur, h'eldur
flokkur sfigamanna. I ar koma þeir
nú aftur við sögu Arnes og Abra-
ham einhver Hjörtur. svo nefndur
tugthús-Gvendur. hcrsteinn skenk-
ur, sem hlaut viðurne'ni af því, að
hann gaf jahtar. á einum bænum,
sem hann stal á hinum. Og svo til
réttafjölda var annar kvenmaður
kominn í hóþinn, Salbjörg að
nafni, og sagt er, að um skeið hafi
lagt lag sitt við Arnes. Byggði þetta
fólk sér skála í Hrúteyjarnesmúla.
Gegnir furðu sú glæpamennsku-
óöld, sem þá hefir verið á norð-
vesturhluta landsins. Stundum
hélt þessi vandræðalýður hópinn,
hitt var þó oftar, að fólk betta var
á tvístringi hér og hvar, dvaldist
jafnvel sumt af því með bændum
og búaliði, öðru hvoru.
Á þessu árabili bjó að Horni
bóndi að nafni Hailvarður, var
hann eínaður vel og almennt talið,
að hann ætti peninga. Þegar Ey-
vindur hafði verið viðloðandi um
skeið í Hrúteyj arnesmúla, fór hann
á fund Hallvarðar og bað hann að
veita sér og Höllu viðtöku, kvaðst
hafa heyrt, að gott væri sekum
mönnum til hans ao leita. Bóndi
tók liklega bessari málaieitun, og
fóru þau síðan ao Horni, Halla og
Eyvindur. Fór vel á með þeim i
fyrstu, Eyvindi og Hallvarði, sem
reyndar grunaði þó hver fiskur
lægi undir steini hjá Eyvindi, að
stela þarna peningum, og var sú til-
gáta rétt. En Hallvarður var hygg-
inn karl og faldi peninga sína svo
kænlega, að' Eyvindur komst aldrei
að því hvar beir vóru, en begar
hann var orðinn vonlaus að finna
þá. hvorf hann á braut, með Höllu.
En Abraham fannst, að Eyvindur
hefði verið furou klauískur, og
langaði til að reyna sjálfur. Fór
því á l'und Hornsbóndans og lcvað
sig langa til að komast i vist hjá
honum. Hailvárðui’ sá að visu í
huga mannsins ,eh veitti honum
þó viðtöku. En Hallvarður var
kænni að' fela, en Abraham að stela,
snautaði því manntetrið burtu von
bráðar og hvarf tii sinna félaga.
En loks svarf þessi óaldarlýður
svo fast að Strandamönnum, að
þeir risu upp og heinþmðu af sýslu-
manni sínum, að hann ræki af
höndum þeirra þetta leiöa hyski,
sem fór um byggðir með ránum og
þjófnaði. Brást sýslumaður vel við
þessari kröfu, og var undir hans
forystu gerð skipuleg aðför að
þessu vandræðafóiki, lætur nærri
að segja megi, að bví hafi verið
srnalað eins og fé cða stóði. Var
það 30 manna flokkur, sem sýslu-
maður hafði hér á að skipa við
þessa landhreinsun. Bar þessi her-
för líka góðan árangur. Var betta
hyski elt uppi, alit eða því sem
næst> og handsamað, var það
tvístrað nokkuð og sumt illskiptið
og svakalegt við handtökuna, en
varð sarnt að lúta í láegra haldi.
Sagt er, að Halla og Arnes hafi
verið gripin í skálanum í Hrút-
eyjarnesmúla, en Eyvindur og Ab-
raham náðust á Dröngum. Þau
Halla og Eyvindur voru nú flutt
að Felli í Kollafirði, þar sem sýslu-
maðurinn bjó. Talið er, að þá hafi
Eyvindur verið búinn að vera í út-
legð í 16 vetur, þó er eins líklegt,
að útlegðin hafi þá verið orðin eitt-
hvað lengri ,en hin nefndu 16 ár,
bendir það til þess, ef rétt er, að
það hafi verið 1762. sem hreysi úti-
legumannanna var brennt undir
Hofsjökii.
Þess er fyrir skemmstu getið, að
Halla og Syvindur. vóru eítir hand-
tökuna á Ströndum, flutt á heim-
ili sýslumanns Halldórs Jakobsson-
ar og húsfreyju hans, Astríðar
Bjarnadóttur, sýslumanns á Þing-
eyrum, en systur Halidórs umboðs-
manns á Reynistað, föður bræðr-
aniia Bjarna og Einars, er úti urðu
á Kjalvegi snemma vetrar 1780.
Þarna að Felli var Eyvindur
fyrst hafður í iárnum, en mælt er,
að frú Ástríour hafi talið það ó-
fært, að fara svo með jafn lag-
hentan og vinnufúsan mann, og
hafi fengið því tii leiðar komið, að
Eyvindur var látinn ganga laus. En
hann hvarf stuttu síðar. Varð
svsiumanni hverft við, og vildi
þegar hefja leit, en Ástríður taldi
það úr og spáði bví, að Eyvindur
skilaði sér sjálfur ,og rættist sú
spá.
Þessa sömu nótt, sem Eyvindur
hvarf, var stolið peningum á Mel-
um í Hrútafirði. Grunaði fólk, að
það hefði Eyvindur gert. Var það
og ýmsra ætlan, að Ástríður hefði
hjálpað honum til að komast á
braut, að því sinni, og fylgdi sá
orðasveimur, að hún hefði þegið að
launum einhvern hluta þýfisins.
,E,n seint verður tófa tryggð“.
Enn sleppur Eyvindur frá Felli, og
hverfur nú ekki þangað aftur eins
og í hið fvrra sinn. En ekki náði
hann Höllu með sér og hefir þó,
sem jafnan. lagt mikið kapp á það.
Nokkru eftir þetta síðara hvarf
Eyvindar, af sýslumannssetrinu,
kernur þangað kvöld eitt ókunnug-
ur ferðalangur, sem segist vera
Vestfirðingur, biðst hann gistingar
þar að Felli, sem honum er veitt.
Um kvölclið spvr hann hvort hér sé
Halla, kcna Eyvindar fjallaþjófs,
segist spyrja vegna þess, að frænd-
fólk hennar í Súgandafirði hafi
beðið sig fyrir skilaboð til hennar,
en Halla var ættuö þar úr sveit.
Mæltist hann til að fá að flytja
henni þessi boð. sem hann hafi ver-
ið beðinn. Fékk ferðamaður þessi
leyfi til aö flytja. Höllu skilaboðin,
og fylgdi nú sýslumaður honum
sjálfur til hennar í afhýsi, þar sem
hún var geymd. Vildi yfirvaldið þar
með tryggja, að ekkert orð færi á
milli þessara persóna, sem hann
ekki heyrði. Bar svo bessi ókunni
maður boðin, í áheyrn sýslumanns,
— sem undraðist mjög þetta er-
indi gestsins —, og fannst víst
skilaboðin rugl eitt og markleysa.
En um nóttina hvarf ferðalang-
urinn, og sömuleiðis Halla. Þóttist
fólk nú skilja, að hér hefði Eyvind-
ur verið á ferð, í nýju gerfi, og
verið svo torkenndur, að fólk hefði
látið blekkjast, og þá náttúrlega
líka breytt málfari sínu. Sýslumað-
ur ætlaöi þó að viðhafa varúð, gegn
þessum óþekkta manni, og tók það
fram, að hann vildi heyra það, er
ókunnugir mæltu við HöUu. Því
varð þessi ferðalangur feginn, því
sem minnst vildi hann blanda sér i
hennar vandræða mál.
Sem oft áður var það nú á huldu
hvar þau Halla og Eyvindur létu
fyrirberast, en helzt lék grunur á,
að þau hefðu stefnt norður til Kerl-
ingarfjalla og hefðu legið þar um
skeið í hellum og skútum.
Þau höföu lagt kapp sitt og
metnað í að þrauka 20 ár í útlegð og
á fjöllum uppi, nú var því takmarki
náð og fyllilega það. Hafa þau álit-
ið, að þau væru að fornum lögum
„komin úr sekt“, svo hefir líka lúi
og hrörnun verið farin að beygja
þau. En hvað, sem valdið hefir, þá
verða þarna þáttaskipti og straum-
hvörf í lífi þeirra. Þau, sem um
langa stund hafa flúið byggðina,
leita nú sjálfkrafa í byggð, til þess
aö setjast þar að, og þá er það
fyrst vitað um þau, að þau eru
komin að Iirafnsfjarðareyri í Jök-
ulfjörðum, lcotinu, sem þau struku
frá einhverntíma á árunum á milli
1750—1760. Segir sagan, að þau
hafi að vísu verið þarna fyrst með
nokkurri launung, en prestur sá,
er sjá átti um kotið, hafi ekki kært
þau, eða nokkur annar blakað við
þeim. Er og líka sagt, að Eyvindur
hafi nú loks látið af stuldum. — En
það þóttist fólk vita, að oft fyndi
hann Ástríði í Felli og að hún hafi
þá jafnan miðlað honum nokkurri
björg.
En mæðu og ólán hafði Halldór
sýslumaður Strandamamia af
málsmeðferð sinni og afskiptum
öllum af þjófum þessum, flökkur-
um og slangurlýð. Var hann kærð-
ur fyrir að hafa sleppt ýmsum
strokuþjófum, og raunar var hon-
um gefið fleira að sök. Missti hann
af þessum sökum embættið, og var
auk þess dæmdur í fjársektir.
Skömmu eftir að Halla og Ey-
vindur setjast að — í annað sinn —
á Hrafnsfjarðareyri — deyr Halla.
Er sögn um það, að Eyvindur hafi
dysjað hana í mýri skammt frá
bænum. Mun og Eyvindur ekki
heldur hafa lifað lengi, eftir það
að Halla féll frá, að minnsta kosti
er hann dáinn fyrir árið 1783.
En er Eyvindur lá banaleguna,
beiddist hann þjónustu sóknar-
prestsins, og óskaði þess, að hann
græfi sig í vígðri mold. Studdi
hann beiðni sína með því, að hann
hefði þegar lifað 20 vetur í útlegð
og ætti því, samkvæmt fornum
lögum, að vera sýkn. En talið er, að
prestur hafi borið það fyrir sig, að
enginn dómur hafi fallið um þessi
mál, og því hefði hann engan
valdsmanns úrskurð fyrir sýknu
hans. Eyvindur hafi því verið graf-
inn við hliö Höllu. Er taliö, að kuml
þeirra, eða leiði, hafi hvað eftir
annað verið hækkað upp og hresst
við, svo að það sigi ekki niður í
rpýrina og hyrfi þar með í
gleymsku. En önnur sögn er líka
til um þetta og trúlegri, sú, að
Halla og Eyvindur hafi bæði verið
grafin í vígðum reit, og bein þeirra
hvíli í kirkjugarðinum á Stað í
Grunnavík.
Það er engan veginn víst, að hér
hafi verið nefndir allir þeir staðir,
sem þau Halla og Eyvindur dvöldu
á, á sínum útlegðardögum, á fjöll-
um eða í byggð, og má reyndar
telja fullvíst, að svo er ekki. Saga
hefir gengið um það, og studd
nokkrum heimildum, að þau hafi,
er þau hurfu úr Fljótsdalnum, lent
í Norður-Þingeyj arsýslu og dval-
izt eitthvað þar, hann að Svalbarði,
en hún að Sauðanesi. Fylgir og
sögunni það, að Hans Wíum hafi
fengið þeim einskonar vegabréf,
stílað til embættisbróður síns í
Norður-Þingeyjarsýslu. Mun þá
ætlunin hafa verið sú, að hann
greiddi fyrir því, að þau mættu
komast í erlent fiskiskip og kom-
ast af landi burt. En eitt er víst,
út fyrir landsteinana stigu þau
aldrei og móðurmoldin geymir
þeirra duft.
í Hvannalindum, í tungunni
milli Kreppu og Jökulsár, hafa
fundizt rústir af útilegumannabú-
Fravih. á bls. 47.