Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 17

öll þessi net og ból?“ spyr ég. „Nei,
þeim er sökkt svo djúpt,“ segir leið-
sögumaðurinn. „Þetta ber mér að
vita,“ bætir hann við.
Við nálgumst tvö sker eða fleiri
á bakborða. Þau heita „Bokkyven".
Nafnið á sér sögu. Hana segir leið-
sögumaðurinn mér.
Árið 1692 fórust margar Norður-
landsskútur (skjautur) á leið suð-
ur til Björgvinjar með fullfermi af
skreið, lýsi og öðrum sjávarafurð-
um. Þá fórst skjauta, sem séra Pét-
ur Dass á Alstahaug átti. Hún fórst
einmitt á þessum skerjum. Norð-
lendingar töldu víst, að í skiaut-
unni hefði verið mikið af bókum,
fyrst það var skjauta skáldsins og
kennimannsins, hins vitra og fjöl-
kunnuga séra Péturs Dass.
Um mannskaðaárið mikla segir í
gömlum sögum: „Áret seksten
hunner nitti to, dá var det flere
som gret enn lo.“ — Svo segir leið-
sögumaðurinn mér þjóðsögu um
séra Pétur, þennan Sæmund fróða
norsku Norðlendinganna. Ég hafði
að vísu lesið hana einhverntíma áð-
ur. Hún er á þessa leið:
Mikið orð fór af andríki prests-
ins á Alstahaug. Kóngurinn í Kaup-
mannahöfn vildi gjarnan sannfær-
ast um, að séra Pétur væri slíkur
kennimaður, sem hann var sagður
vera. Eitt sinn gerði hann því séra
Pétri boð, að hann skyldi koma
suður til Hafnar og prédika þar
fyrir sér á jóladag. Boð þessi fékk
séra Pétur fyrst á aðfangadags-
kvöld. — Nú voru góð ráð dýr, ef
hann ætti að ná suður til konungs
í tæka tið á jóladag.
Séra Pétri varð ekki ráðfátt. Að
loknum kvöldverði á aðfangadags-
kvöld hvarf prestur inn í skrifstofu
sína og aflæsti dyrum. Þar skrýdd-
ist hann hempu og setti á sig krag-
ann. Síðan tók hann fram koffort
og söðlaði. Þá las hann ákaft í
„Svörtu bókinni" og særöi Kölska
sér til aðstoðar. Ekki leið á löngu
áður Kölski birtist presti. „Hvað
viltu mér?“ spurði hann. „Þú átt
að skjótast með mig sem snöggv-
ast suður til kóngsins Kaupmanna-
hafnar.“ „Hvað fæ ég fyrir það?“
spyr Kölski. „Þú skalt fá sálir allra
þeirra, sem sofna í kirkjunni hjá
mér á morgun,“ svarar prestur.
Þau ferjulaun var Kölski harö-
ánægður með, lyfti koffortinu með
séra Pétri í hnakknum á hrygg sér
og flaug af stað.
Þegar þeir komu suður undir
Stað, lækkaði „gamli karlinn“
flugið, því að hann var þreyttur
oroinn, enda var séra Pétur lands-
kunnur beljaki og ístrumagi.
Stöðugt lækkaði Kölski flugið og
nálgaðist hafflötinn, þar til tók aö
skvettast á prest.
Nú vildi Kölski losna við séra
Pétur og fá ástæðu til að kasta hon-
um í hafið. Sú gat ástæðan ein
orðið, að prestur nefndi guðsnafn.
„Hvað sagði Pétur postuli, þegar
hann var í sjávarháska?" spurði
Kölski. „Hærra, upp og fram, djöf-
ullinn þinn,“ hrópaði prestur með
brýndri raust.
Veslings gamla brýnið varð fyr-
ir vonbrigðum. Hann varð nú að
taka á því, sem hann átti til, og
kom presti til Hafnar í tæka tíð.
Kirkjan var full af fólki, og með-
al kirkjugesta voru auðvitað kon-
ungshjónin. Konungur hafði lagt
svo fyrir, að texta dagsins skyldi
séra Pétur ekkert vita um fyrir-
fram, heldur finna hann á stóln-
um. Þannig skyldi hann reyndur.
Þá hlakkaði í Kölska, er hann
heyrði það.
Séra Pétur steig í stólinn. Þar lá
blað. Ekkert stóð skráð á það. „Hér
stendur ekkert,“ sagði prestur. Svo
fletti hann því við. „Hér er held-
ur ekkert,“ sagði hann, „og af engu
skapaði guð himin og jörð.“ Út af
þeim orðum lagði hann svo í ræð-
Jólablað TÍMANS 1952
17
unni, sem þótti svo góð og andrík,
að kóngur dáðist að og undraðist.
Engum kirkjugestanna kom að
sjálfsögðu dúr á auga undir ræð-
unni, og veslings Kölski varð af
fluggjaldinu.
„Vesturállinn" dýfir sér léttilega
í úthafsölduna, sem leggur inn
Síldargapið.
Innst í flóa þessum er eyjan
Selja. Hún á sér merkilega sögu. Á
dögum Ottós keisara hins milcla í
Saxlandi (926—933) ríkti fögur og
guðhrædd konungsdóttir i írlandi.
Hún hét Sunnifa. Ileiðinn víking-
ur biðlaði til hennar og íékk hrygg-
brot. Þá fór hann báli og brantíi
um ríki hennar. Sunnifa flúði á
báti til haís með meyjum sínum og
bróður Albanusi og fói sig forsiá
guðs. Bátinn rak með þau yfir
Norðursjóinn, inn í Síltíargapið,
upp að strönd eyjunnar Seliu. Fólk
á nálægum stöðum hugði ræningja
komna í eyna og leitaði aðstoðar
Hákonar jarls. Þegar Sunnifa varð
þess vör, að jarl og heiðingjar hans
nálguðust eyna, flúði hún i helli
þar í eynni. Bað hún svo guð að
láta fjallið, sem hellirinn er í,
hrynja yfir sig. Þegar jarlinn kom
að hellismunnanum, féll klettur úr
berginu fyrir munnann og lokaði
hellinum. Lét Sunnifa þar líf sitt.
Árið 996 hélt Ólafur konungur
Tryggvason fund með Sygnum,
Firðum, Sunnmæringum og Raum-
dælum á Dragseiði á Staðarlandi.
— Dragseiðis er getið í Heims-
kringlu. Það dregur nafn af því,
að fornir sjófarendur drógu gjarn-
an skip sín yfir eiðið á suður- eða
norðurleið, til þess að þeir þyrftu
ekki að sigla þeim fyrir opið haf
fyrir Staðarhöfða.
Á fundi þessum bauð konungur
bændum birginn, og gengust þeir
undir kristna trú. Þá heyrði kon-
ungur frásagnir um tákn og und-
ur á Seljuey.
Konungur og biskup hans, Sig-
urður, þóttust skilja, að þar hlytu
að liggja helgra manna bein. Kon-
ungur lét siðan byggja kirkju á
Selju og helgaði hana Sunnifu. Þar
varð svo fyrsta biskupssetur í vest-
anverðum Noregi. Þaðan var það
flutt til Björgvinjar. Þá var einnig
byggt Benediktsklaustur i eynni og
helgaö hinum heilaga Albanusi,
bróður Sunnifu. Klausturrústirnar
sjást þar enn. Og ennþá stendur þar
við þær 14 metra hár steinturn frá
dögum klausturbræðra.
Við nálguðumst Staðarlandið,
Staöarhöfðann, sem er á mörkum
Fjarða og Sunnmæris.
„Þessi vík þarna heitir Ærvíka,“
segir leiðsögumaðurinn og bendir
til lands, „men kar av ordet kjem,
veit íkje eg,“ segir hann á móður-
málinu sínu. Jú, það þóttist ég geta
skýrt. Svo skýrði ég orðið œr fyrir
honum. Það væri góð íslenzka enn
í dag. Þarna hlyti því að vera gott
sauðland. „Kemur heim,“ sagði
hann. „Þarna bjó einu sinni geysi
fjármargur bóndi, en nú er land-
inu skipt milli margra bænda. Stað-
arhöfðinn heitir Kjerring (Kerl-
ing) á sjómannamáli. Svo bendir
leiðsögumaðurinn á eyju þar vestur
í hafinu. „Erkna heitir hún,“ segir
hann, „það er mér sagt að þýði
seley.“ „Rétt mun það vera,“ segi
ég, „samstofna með orðinu Orkn-
eyjar, sem þýðir Seleyjar.
Nú skapaðist okkur nýtt áhuga-
efni og umræðuefni, samanburður
norskra og íslenzkra örnefna,
breytingar á þeim frá fornu máli í
skrift og framburði. Orðið Sæ-
heimur verður Seim í norskunni.
Orðið Sólheimur verður Solheim
eða Solem, o. s. frv. Fjöldamörg
önnur örnefni í norskum byggðum
eru næstum óbreytt frá söguöld
eins og hér heima.
Fyrir norðan Stað tekur skerja
Hinar fornu byggingar á Bryggjunni í Björgvin.
garðurinn aftur við, eyjar og sker,
blindsker og boðar, krókótt sund og
rásir. Með 15 mílna hraða brunar
„Vesturállinn“ um sund þessi. Ég
dreg úr samtalinu við leiðsögu-
manninn. Mér flýgur í hug svo frá-
leit hugsun, að átt gæti sér stað,
að hann gleymdi að segja piltinum
við stýrið breytingar á stefnunni,
svo að slys hlytist af. — En skip-
anir leiðsögumannsins koma jafnt
og þétt. Þó virðist hugurinn fastur
við viðræðuefnið.
Ég tek að untírast og dást að þess-
um garpslega og tírengilega sjó-
manni.
í stýrishúsinu eru tveir áttavit-
ar. Annar er í lofti þess. Þann not-
ar pilturinn, sem stýrir. Hinn átta-
vitinn stendur í lokuðu hylki fram-
an við stýrishjólið.
Kringla áttavitans er sett strik-
um og «tölum frá 1—360, en ekki
merkt með aðaláttum og broti úr
þeim, eins og áttavitar, sem ég,
landkrabbinn, hefi séð og kynnzt.
Fyrirskipanir leiðsögumannsins
koma jafnt og þétt, þótt hann
skrafi við mig um alla heima og
geima. Og pilturinn við stýrið end-
urtekur-þær alltaf orðrétt á sjó-
mannsvísu og breytir nákvæmlega
stefnu skipsins eftir þeim. Annað
talar hann eklci. Hugur piltsins
erfiðar; hann er gígfastur við
strikið; má ekki frá því hvarfla.
eitt andartak. Pilturinn hverfur frá
stýrinu eftir einn klukkutima. Þá
er hugarorka hans þrotin í bili, og
annar tekur við.
Ég inni leiösögumanninn eftir
því, hvernig hann fari að muna all-
ar þessar stefnubreytingar og átt-
ir. Þá opnar hann kassa út við vegg
stýrishússins. Þar logar ljós, og þar
liggur skrifbók alsett tölum. „Hér
er öryggið, ef mig brestur minnið
um áttirnar og stefnubreytingarn-
ar. í þessari bók eru skráðar niður-
stöður minna eigin rannsókna í
góðu veðri að sumarlagi.“
Hér skrái ég nokkrar fyrirskip-
anir leiðsögumannsins orðréttar
upp úr dagbók minni. Þær eru
stuttar og knappar. Við förum
krókótt sund.
„58,“ segir hann, — „gefðu eft-
ir — beint þetta.“
„45, — beint þetta — aðeins bet-
ur á stjórnborða, — gott þetta.“
„Nú til bakborða á 30, — beint
þetta.“ Víð erum í sundi milli skerja
og boða.
Ég lít á áttavitann öðru hvoru.
Alltaf lá stefnan nákvæmlega á
strikinu. Einbeittur hugur, þraut-
notuð hugarorka. — Áður var það
siður, að stýrimenn stæðu tvo tíma
við stýrið í senn, en nú er sá tími
sem sé styttur um helming af ör-
yggisástæðum.
Við ræðumst við um þessi fræði
öll, skerjagarðinn og siglingaþekk-
ingu leiðsögumannanna þar.
Þekkingin á siglingaleiðum inn-
an norska skerjagarðsins eru þús-
und ára gömul vísindi. Þessir leið-
sögumenn eru sérlærðir til þess að
stunda þetta lífsstarf.
í skerjagarðinum eru um 3000
siglingaljós, vitar, dufl og ljós-
stengur. Sumir vitanna hafa allt að
20 liti i hringnum, sagði leiðsögu-
maðurinn mér. Hvert litarhorn hef-
ur sína merkingu. „Vitir þú ekki
glögg deili á öllum vitum og öðrum
ljósum eða ljósmerkjum, nærðu
ekki leiðsögumannsprófinu,“ sagði
hann. Til þess að fá að þreyta þetta
próf, þarf að hafá þriggja ára sigl-
ingatíma. Siðan 10 mánaða sjó-
mannaskóla. Eftir það verður leið-
sögumannsefnið að ráðast fastur
starfsmaður, og nemandi um leið,
hjá einhverju þeirra skipafélaga,
sem rekur flutninga- eða farþega-
skip með ströndum fram á því
svæði eða meðfram þeirri strand-
lengju, er leiðsögumannsefnið ósk-
ar að verða sérfræðingur á. Á slíku
skipi starfar leiðsögumannsefnið
minnst eitt ár. Að þeim tíma liðn-
um getur hann fengið leyfi til að
þreyta leiðsögumannsprófið, sem er
sérstaklega strangt.
Fyrir norðan Stað tekur Sunn-
mæri við. Hér breytast fjöllin og
likjast íslenzku blágrýtisfjöllunum
með hamra, stalla, tinda og skörð.
„Finnur íslendingurinn nokkra
breytingu hér á hreyfingu skips-
ins?“ spyr leiðsögumaðurixm eitt
sinn upp úr þurru. — Breytingu?
Jú, ég var ekki frá því, að skipið
titraði lítiö eitt meir en venjulega.
„Alveg rétt,“ sagði hann, „hér er
aðeins 21 feta dýpi. Komdu hérna
út á stjórnborðsvænginn!“ Þaðan
sáum viö í botn, ljósan sand- eða
malarbotn með þaraflekkjuhi. „Hér
geta ekki stór skip farið,“ segir
hann, „aðeins svona kollur.“ Nú,
mér fannst „Vesturállinn“ ekki vera
nein smákolla. Hve margar smá-
lestir? „Já, hve margar smálestir
er skipið?“ spurði hann piltinn við
stýrið. „2200,“ var svarið stutt og
knappt.
Þá skýrir leiðsögumaðurinn mér
nýja eða nýlega uppfyndingu um
skiptingu á gangi skrúfunnar á
skipinu. Stöðu blaðanna á skrúf-
unni er breytt eins og á bátavél, án
þess að draga þurfi úr snúnings-
hraða eða hægja á gangi sjálfrar
vélarinnar. Hann sýnir mér radar-
tæki skipsins, hvernig það vinnur.
„Þarna sérðu á sjónkringlu þess
bátana tvo, sem við fórum framhjá
áðan, og þarna skerin á stjórn-
borða.“ Dásamleg uppfynding og
öryggistæki, sem enskur vísinda-
maður setti saman, en notfærði sér
uppfyndingar 17 annara visinda-
manna.
Leiðsögumaðurinn ræðir lengi um
radartækið af miklum áhuga. Ég
hlusta þó á hann með hálfum huga,
því að við stefnum beint á land
með fullum hraða. „267,“ segir
Framh. á bls. 45.