Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 31

Jólablað TÍMANS 1952
31
Þó að Helgi væri mikill stjórn-
ari og sjálfkjörinn fyrirliði á mörg-
um sviðum, var hann manna fús-
astur að taka þátt í félagsskap og
liðsinna öðrum í starfi. Þegar Góð-
templarareglan kom til sögunnar,
gerðist hann stuðningsmaður henn-
ar og einn af stofnendum stúkunn-
ar Aldamót. Þá var hann félagi
ungmennafélagsins Ármann í
Landbroti og hvatamaður að stofn-
un þess árið 1909. Það félag bar
hann á höndum sér meðan hann
lifði. Áður en fyrrnefndur barna-
skóli var reistur, voru hans rúm-
göðu húsakynni ávallt lánuð félag-
inu, ekki aðeins til venjulegra mál-
funda, heldur einnig til skemmti-
funda, er fjölsóttir voru og oft af
fólki úr nálægum sveitum. Mér eru
minnisstæðar samkomurnar í bað-
stofunni í Þykkvabæ. Ég efast mjög
um, að skemmtisamkomur nú til
dags séu fólki jafn-ánægjulegar og
þær voru, þrátt fyrir meiri skemmti
krafta og rýmri húsakynni. Ég veit
að margur hefir vel gert fyrir ung-
mennafélagshugsjónina, en naum-
ast verður betur gert en þau gerðu
hjónin í Þykkvabæ að lána híbýli
sín fyrir almennar skemmtisam-
komur. Kunnugir aðeins geta um
það borið, hve miklum átroðningi
og alls kyns fyrirhöfn það olli
heimilinu í mörg ár án endur-
gjalds.
Þó að Helgi sæi margar hugsjón-
ir sínar rætast, þarf ekki að efa,
að mörg hafa áform hans verið, er
aldrei urðu kunn. Margt fyrnist yf-
ir og gleymist — eða jafnvel verð-
ur skráð í annarra reikning. Sumt
er þegar horfið sjónum, svo að eng-
in merki sér eítir, eins og gengur,
því að breytingarnar eru tímans
tákn. Eitt af því er skýlið við
Skaftárós, er Helgi byggði í félagi
við Hávarð í Króki. Mér er kunn-
ugt um, að skýliö gekkst Ilelgi fyr-
ir að byggja í því skyni að skýla þar
vörum, er hann hugðist fá þar skip-
að upp. Nokkuð hafði verið róið til
fiskjar á vorin þarna fyrir söndum
og bátur var til, sjófær, allt fram
um 1910. Það-var vorið 1907, sem
Helgi o. fl. í félagi við hann áttu
von á vörum, er koma átti i land
við Skaftárós. En er skipið kom,
sem vörurnar flutti, var brim og
enginn kostur aö fá það til aö bíða
þar til sjófært yroi. Vörunum var
svo skipað upp i Vik. Þó að þessi
tilraun heppnaðist ekki, kom þó að
því, að vörum var skipað upp við
Skaftárós, en ekki lifði Helgi það.
En skýlið hans var samt fyrsta
vörugeymslan þar, og oft lcom það
sér vel, áður en Kaupfélag Skaft-
fellinga lét byggja þar stóra vöru-
geymslu. Mér er minnisstætt haust-
ið 1918, er Katla gaus og lokaði
landleiðinni til Víkur. Austan Sands
voru menn innikróaðir með slátur-
fénað, sem reka átti til Víkur. Gras-
brestur var óvenju mikill um sum-
arið og því þurfti að löga mörgu fé
umfram venju. Svo þegar gosið
kom var enn sýnt, að farga varð
stórlega þess vegna, þar sem vetr-
arhagar ónýttust og öll beit frá
haustnóttum til gróanda. Ástandið
var alvarlegt og allar bjargir bann-
aðar að því er sýndist. Loks varð
það að ráði, að landsstjórnin léði
björgunarskipiö Geir og Sláturfélag
Suðurlands lét í það tunnur með
salti og rúgmjöli og var skipið sent
með þannan farm austur að Skaft-
árós. Svo var um búið, að farmin-
um (tunnunum með salti og mjöli)
yrði kastað í sjóinn, í von um, að
hann bærist á land. Vitað var, að
ekki gæfi á sjó til aö taka farminn
í bát að venjulegum hætti, svo
síðla hausts og stórbi'im orðiö með
söndum.
Skipsmenn á „Geir“ sættu lagi
að kasta út tunnunum, þegar
straumur og vindur bar að landi.
Tjlraunin tókst vonum framar, þó
að nokkuð spilltist. Ég var einn
þeirra manna, ?r tóku á móti vör-
unum og vorum við á fjörunum að
björguninni í þrjá sólarhringa,
holdvotir af sjó og óveðri. Þá var
gott aö hafa skýlið hans Helga og
eins um vorið, er tunnunum var
skipað út, þá fullum af kjöti.
Þegar Helgi andaðist 54 ára að
aldri 1915, hafði hann afkastað á
fáum árum svo miklu, að undrum
sætir. Þeir, sem þekktu hann bezt
og unnu með honum, undrast það
ef til vill minnst. Að hann fékk af-
kastað margfalt á við aðra, verður
ekki skýrt með því einu, að hann
var afburða verkmaður. Hitt mátti
sín ekki síður, hve glöggur hann
var og hagsýnn. Þó að aldrei sæist
Helgi „spekúlera" yfir verki, gerði
hann sér fullkomna grein fyrir því,
áður en hafizt var handa, hvern-
ig léttast var og fljótast að vinna
hvert verk. Aldrei vissi ég að hon-
um yrði ráðafátt, hvað sem að
höndum bar, og fastmótað öryggi
einkenndi hann í öllu starfi. Hann
bjó sér öll verkfæri svo í hendur,
að sem minnstrar orku þyrfti að
neyta til að hafa þeirra full not,
sama hvort það var rekan, sögin,
öxin eða ljárinn, allt beit þetta eins
og brugðið væri i vatn. Sláttumað-
ur var hann svo að af bar og smið-
ur góður bæöi á tré og járn. Reglu-
semi hans og kapp að koma öllu
áfram á réttum tíma orkaði miklu.
Slátt byrjaði hann venjulega 9—10
vikur af sumri. Voru þá áhöld öll
tiltæk í góðu lagi og vorverkum
lokið, svo að engu þurfti að sinna
öðru en slættinum, eftir aö hann
hófst, og stóð hann yfir 10—11-vik-
ur. Allra manna bezt gekk Ilelga
að ná inn heyjmn í óþurrkatíð.
Flutti hann þá heim af votengi
jafnóðítm og slegið var og þurrkaði
á túni. Notaði svo hverja flæsu upp
á milli, þar til fullþurrkað var.
ið, sem skylt er, að Helgi var kvænt-
ur mikilhæfri konu, Höllu Einars-
dóttur frá Heiði á Síðu. Hún var
kona prýðilega mennt til munns
og handa og átti hún sinn mikla
þátt i því að gera heimilið úr garði
með þeim myndarbrag, sem raun
bar vitni. Heimili þeirra hjóna sótti
fjöldi gesta og flestir langferða-
menn kusu sér þar gistingu með-
an þjóðleiðin var syðra um Land-
brot. Halla hafði þvi mikil umsvif
á heimili sinu og um margt að
sinna. Verður hennar hér minna
getið en efni standa til, því að hún
skaraði fram úr um margt, að sínu
leyti hliðstætt Helga. Áður en Helgi
lézt, höfðu þau hjón afhent Kirkju-
bæjarhreppi eignarjörð sina að
gjöf. Helgi hafði mikla elsku á jörð-
inni og hugðist með þessu koma
í veg fyrir að hún lenti í braski
eða yrði niðjum hans of þung í
skauti til búsetu vegna kaupa á
eigninni. Vísast að öðru leyti til
gjafabréfs þeirra hjóna um þetta
efni.
Ég hefi nú lítilsháttar lýst störf-
um Helga Þórarinssonar eins og ég
kynntist þeim. Tel ég, að það hafi
meira gildi en rakalausir dómar
mínir eða annarra. Þó vil ég að
endingu bæta hér við nokkrum
ummælum merkra manna:
Jóhann Sigurðsson búfræðingur,
sem var nákunnugur Helga, sagði
í erindi, er hann flutti á almennri
samkomu: „Það er meira af því að
læra að vera eitt ár vinnumaður
hjá Helga en vera í bændaskóla í
tvo vetur.“
Magnús Bjarnarson prófastur
sagði í útfararræðu um Helga, aö
hann hefði haft „stálvilja“, sem allt
hefði orðið undan að láta. Enginn,
sem til þekkir, efast um sannleiks-
gildi þessara orða prófastsins um
Helga.
Gisli Sveinsson sýslumaður minnt
ist Helga látins l bréfi til Höllu
konu hans á þessa leið: „Hans mun
verða minnzt með fremstu mönn-
um þjóðar vorrar.“ En því miður
hefir hvorki Gisli Sveinsson né
aðrir skrifað um Helga svo að telj-
andi sé.
Nú er allmikið að því gert að
skrifa um þá menn, er skara fram
úr á einhvern hátt. Ekki lasta ég
það, ef rétt er með farið. En illa
er það, ef þeir menn gleymast, sem
bera höfuð og herðar yfir samtíð
sina. Helgi Þórarinsson er einn af
þeim.
Þessar minningar mínar um Helga
ber ekki að líta á sem tilraun til að
skrá sögu hans, heldur eru þær
skráðar, svo að ekki sé allt gleymt,
þegar ævisaga hans verður rituð.
Nú fækkar þeim óðum, sem muna
hann og getur því orðið lítið um
heimildir, hvert árið sem líður.
Mönnum sem Helga á þjóðin
miklu meira að þakka en þreifað
verður á og séð verður í þeirra eig-
in verkum. Allt það, sem aðrir læra
af þeim, verður hvorki vegið né
mælt — eða metið til fjár.
Ég hefi ætíð hugsað með hrifn-
ingu til þeirra manna, ér fornsög-
urnar herma, að jafnan væru þar,
sem bardaginn var harðastur. Slík-
ur maður var Helgi. Ef til vill átti
það sinn þátt í því, hve auðvelt
honum var að samhæfa annarra
krafta sínum eigin til allra átaka.
Hann var mikill verkstjóri og
sjálfur var hann alltaf í broddi
fylkingar, gagnstætt því, sem nú
tíðkast um þá er verki stjórna,
sem standa öðrum að baki og haf-
ast ekki að. Allir sáu, að Helgi
lagði sig allan fram til vinnunnar,
hver sem hún var. Fyrst og fremst
stjörnaði hann sjálfum sér, svo að
hans sterjki vilji, vinnudagur og
verksnilli, skapaði honurn fulla til-
trú og virömgu.
Þegar slætti lauk var strax byrj-
að o.ð koma út búfjáráburði, er eft-
ir var frá vetrinum og tilféllst að
sumrinu. Þá var unnið að húsabót-
mn, garðahleöslu og ofanafristu
meoan tío leyfði. Var og gripið til
þessara staría alian veturinn, hve-
nær sem tíð leyfði og ástæður voru
til. Þegar frost hamlaði jarðabóta-
vinnu, var gripið til smiða, s. s.
hestajárna, flytja heim rekavið og
saga hann. Var betta ígripavinna
allan veturinn með skepnuhirðingu.
Er líða tók á vetur, var hvert
tækifæri notað til að koma áburði
á túnið, ef jörð var auð og nokkuð
þíð. Meðan enginn var tilbúni á-
burðurinn, var stórt atriði að fá
búfjáráburðinn sem bezt hagnýtt-
an. Reynslan sýndi, að sprettan
varð bezt þar sem borið var á síð-
ari hluta vetrar. Helgi hafði sí-
breiðu gras á sinu túni 9—12 vikur
af sumri, þó að enginn væri tilbúni
áburðurinn.
Aldrei láðist Helga. það að nota
veturinn til þess að yfirfara reipi
og öll áhöld, svo að allt væri í góðu
lagi, þegar til þurfti að taka. Þann-
ig var hinn „dauði tími ársins“ eins
konar aflgjafi anna- og bjargræð-
istímans.
Þó að búnaðarskýrslur greini
nokkuð um framkvæmdir Helga,
segja þær ekki allt. Þar eru ótalin
öll þau þúsund dagsverka, sem
Helgi vann að húsabyggingum og
ekki verða mæld öll þau ógrynni,
er hann jafnaði og færði til af
mold í túni sínu. í útfararræðu, er
sr. Magnús Bjarnarson flutti um
Helga, telur hann að jarðabætur
Helga síðustu 15 ár nemi 4000
dagsverkum. Geta má þess, að
heiðurslaun úr sjóði Kristjáns IX.
hlaut hann allmörgum árum fyrir
andlát sitt og gerður hefir hann
verið að heiðursfélaga Búnaðarfé-
lags íslands.
Hér hefir þess enn ekki verið get-
Reykjavík
S:mcr: 15/0 (2 Ííaar). Símnefni: „Eernkasdo'
$:
KAUPIR:
Þorskalýsi,
allar tegundir.
Síldarlýsi.
Sildarmjöl.
Fiskimjöl.
SELUR:
Kaldhreinsað
meðalalýsi.
Fóðurlýsi.
Kol i heilum
förmum.
Salt í heilum
förmum.
Niý fuílkoinin kafdhremsunarstöð
Sólvallagötu 80. — Sími 3598.
h
::
H
H
?:
♦♦
H
::
H
::
::
H
::
::
♦♦
::
►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•