Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 35

Jólablað TÍMANS 1952
35
síðan kolli. Hún hélt því næst á-
fram:
; „En þetta er enginn smáræöis
j vegur. Það er hálfs annars til
! tveggja tíma reiö', talinn þriggja
j til fjögurra tíma gangur. Þau eru
j komin í eyði, þrjú býlin hérna fyr-
ir utan, síöan mæðiveikin fór að
herja. Innst er Hlíðarsel og svo
Hlíð, báðir bæirnir hinum megin
við ána, og loksins eru þaö Rögn-
valdsstaðir — hérna megin. Þá er
það símstöðin, Núpur, hinu megin
árinnar. Það er annars skýr reið-
gata alla leiöina, svo að þeim, sem
fara fram og aftur um fjöll og
heiðar, án þess aö vera kunnugir,
veröur víst ekki skotaskuld úr að
rata.“
Viö Eyþór brug'öum viö, þökkuö-
j um góðgerðirnar, fórum út, tókum
j hestana okkar og riðum ni'ður á
flatirnar við ána. ViÖ fórum fyrir
lausu hestana, sem höfðu þokað sér
út með hlíðinni, og síðan héit Ey-
) þór af stað ofan eftir, en ég rak
! klárana inn á flatirnar og hefti bá
j þar. Svo spretti ég af reiðskjóta
) mínum og hefti hann — og breiddi
j tjaldiö yfir reiðtygi, klyfsöðla og
i farangur. Því næst labbaði ég heim
) að bænum.
Þegar heim kom, hafði húsfreyja
borið á borð, og svo borðuðum við
þá saman. Hún vék ekkert að
einkamálum sínum, var fálát, en
samt hlýleg í viðmóti. Ég ræddi svo
um ferð okkar félaga, sagði hús-
freyju frá ýmsu, sem gerzt hafði
og fyrir augun borið á leiðinni, var
glaðlegur í máli, en þó hæglátur.
j Hún gaf mér öðruhverju ihyglis-
! auga, og ég þóttist sjá, að hún
! vildi segja við mig eitthvað sér-
stakt.
Hún sótti kaffi, og' við drukkum
það, og nú sáturn við bæði þögul.
Hún horfði út urn gluggann, og ég
1 sat og tottaði pipuna mína. Svo
stóðum við upp, og ég þakkaði fyr-
ir matinn, og síðan settist ég í ann-
an armstólinn með pípuna, en
j húsfreyja fór að bera af borðinu.
! Þegar hún *hafði loki'ð því, gekk
I hún til mín og sagði:
! „Það liggja einir 20, 30 baggar af
i töðu óleystir hérna ofan við kna-
hlöðuna. Mig langar svo til að biðja
þig að koma þeim fyrir mig inn.
1 Það þarf ekki frekar að leysa þá
úr reipunum.“
Ég mun hafa orðið ofurlitið
i skrýtinn á svipinn, og húsfreyja
bætti við:
„Mér fannst einhvern veginn, að
það mundi vera óhætt að biðja þig
! um þetta. Ég veit, að gamli maöur-
inn kynni illa við, að þær lægju
þarna, þegar hann Bjarni kæmi.
En ef þú ..“
„Nei, nei, — blessuð vertu, hvort
þetta er ekki meira en velkomið!“
[ Og ég þaut á fætur ,var fljótur að
leggja frá mér pípuna."
„En þú þyrftir máski að hafa
fataskipti. Ég hef nú föt, sem ættu
að passa þér nægilega vel til þess,
að þú gætir veriö i þeim við þetta.“
„En ég er einmitt í ágætum föt-
um til svona starfa. Sko, þetta er
öræfafatnaður.“
I „Ja-jæja, já. Ég.þakka þér inni-
lega fyrir.“
1 Við gegum saman út og hún vís-
1 aði mér á kúahlöðuna. Hún var
eitt • af þeim þremur húsum, sem
voru þarna heima ýiö þæinn. ■
1 „Vitaskuld: léýsi' ég bággana, þegú
ar ég er búinn aö koma þeim inn —
1 . eöa réttara sagt um leið “ sagoi ég
glaðlega.
„Það er nú svo sem óþaríi, en
' ’ ég tek mér til þakka.“
Ég vann siðan af kappi við að
, koma inn böggunum og léysa þá.
1 Ég hugsaði margt um gömlu hjón-
' in, konuna, sem var nú þarna ein
< manna á lífi, og bóndann, sem lá
liðið lík, trúlega inni í svefnher-
bergi þeirra hjóna. Jörðin, húsin,
rafstöðin — sko, jaínvel hlaðan
var raílýst — og ekki kvik skepna
nema hundur og köttur! Ég brann
af óþreyju eftir ao heyra þá sögu,
sem þarna hafði gerzt — og sjálf-
sagt hef ég unnið af meira kappi
en ella vegna þcss, að mér fannst
það einhvern veginn, að ég mundi
verða einhvers vísari, þegar ég
kæmi á ný inn til gömlu konunn-
ar. Hún baö mig aö koma inn hey-
inu, en lét það ekki bíða nágrann-
ans, og var þó síður en svo rigning-
arlegt. Hún kærði sig heldur ekki
um, að hann kæmi í kvöld. Nei, en
ég .. já, ég var gerókunnugur, leit
út fyrir að vera hleypidómalaus og
hafa sitthvað sðð og heyrt, hafði
ekkert samband við fólkið þarna í
sveitinni, sem hafði sjalfsagt fylgzt
af áhuga og máski misjafnri góð-
vild með því, sem þarna hafði ver-
ið að gerast á undanförnum ár-
um. Ef til vill var það svo létt að
rifja upp í áheyrn einhvers það
liðna — og var ég þá ekki tilval-
inn áheyrandi — einmitt ég, hlut-
laust en almennt góðviljað aðskota-
dýr?
Þá er ég kom aítur inn í stofuna,
beið min á borðinu mjólk og smurt
brauö. Ég borðaði tvær, þrjár sneið-
ar og drakk drjúgum af mjólkinni,
og húsfreyja sat hjá mér og rabb-
aði við mig. Hún sagði mér frá bú-
skap og ástandi þarna í dalnum.
Nú áttu að fara þarna fram fjár-
skipti, og bændur áttu ekki nokkra
kind. Það var nú eitt af því, sem
eytt hafði byggðinni, þessi ófétis
mæðiveiki. Við ræddum fram og
aftur um þessa heljarpest, og hús-
freyja minntist ekki á sig eða sitt.
Þegar ég var á ný setztur í arm-
stólinn með pípu mína, mælti
gamla konan:
„Þið eruð með marga hesta?“
„Já, við erum með þá sjö.“
„Eigið bið bá sjálfir?"
„Við keyptum fjóra. Hina leigð-
um við.“
„Er nokkur af þessum, sem þið
keyptuð, stilltur kvenhestur?“
„Já, einn — skjóttur. Og það
er mesti stólpagripur og bæði þæg-
ur og vitur.“
„Eru þetta nokkrir uppáhalds-
gripir — ég á við hestar, sem bið
ætlið endilega að eiga?“
Nei, ónei. Við keyptum þá nú
bara til ferðarinnar.“
„Vilduð þið kannski selja þann
skjótta?“
„Já, við ætlum.að selja þá alla, og
það er orðið svo stutt eftir af ferð-
inni, að við getum vel iátið Skjóna.“
„Hvað mundi veroið verða?“
„Við keyptum hann á þrjú þús-
und.“
„Munduð þið láta hann á sama?“
„Já, þó það væri nú. Ekki færum
við að selja hann hærra verði eítir
þriggja vikna brúkun.“
„Jæja, þá segjum við það. Ég
borga hann strax.“
Hún gekk að annarri komrnóð-
unni, opnaði efstu skúffuna, fór
þar ofan í peningakassa og tck úr
honum þrjú búsund krónur í
hundraC króna seðium. Þá er hún
haföi fengið mér seðlana og ég
þakkaö henni fyrir með haiida-
bandi, settist hún á bann stólinn,
sem var næstur minum, leít á mig
og mæiti:
: finnst ég n4 kannálci ógætin
{ í ýiðtkiprum afe fítá„eÉkl éinu.sinrá
* á klárinn, en ég treysti þér, og bað
jafnvel betur eu' flestum sveitung-
um minum, því að þa'ð c-r nú
grunnt á hrossaprangaratilhneig-
ingunum i mörgum beirra. En cvo
er þaö annaö: Ef hestakaúpin
kynnu að_ berast í tal við hann
Bjarna á Núpi, þá heí ég 'háft' .slett'
býtti á þeim skjótta og honurn
Jarpi hans Jóns míns. Hann var
of fjörugur fyrir mig sá Jarpi, og
það er alkunnugt, að bessir hesía-
menn i Reykjavík fara flestír vel
með hesta .. Mér s.-ndist áðan, ao'
þið séuð með einn jarpan .. úetta
ættu nú að vera frekar meinlítil
skrök, en mér kæmu þau betur.“
„Hu, hvort okkur má ekki vera
sama. Ég ábyrgist Eyþór, og ég skal
sjá um, að klárarnir okkar verði
ckki á vegi þessa Bjarna, begar
hann kemur.“
„Við áttum kú og hest, — já, sá
jarpi fór til ykkar, en kýrin datt
ofan í fyrir fáum dögum, — ó, já,
þetta segir maður honum Bjarna
— svona er ekki lengi til að vilja
með skepnurnar, en hún Skrauta
var bezta kýrin, sem við höfum
átt.“
„Hu, hu, það er svona, já,“ sagði
ég og kinkaði kolli, en spurði ekki
neins um afdrif kýrinnar, fannst
eitthvað mundu búa þarna undir.
Húsfreyja andvarpaði, sagði því
næst, og það vottaði fyrir brosi á
andlitinu:
„Ég er nú farin að skulda þér það,
finnst mér, að ég segi þér eitthvað
frá mér og minum. Ég kalla þig
góðan að spyrja einskis.“
„Hvers vegna ætti ég að vera að
spyrja um það, sem mér kemur eMci
við? Ég er hér ekki sem útsendur
blaðamaður. Ég er hér gestur, sem
hefur þegið hjá þér góðgerðir og
ætlar aö þiggja gistingu í ofaná-
lag.“
„Já, og hefur svo verið leiddur út
í hrossaprang og drifinn í að bera
inn hey! .. Jæja, já, ég ætla nú
að segja þér það mikið, að bú
þurfir ekki að spyrja það hérna á
bæjunum. Nú, kannski þarf ég að
tala, en ég tala ekki við það hérna
í sveitinni minni — nei, -ekki um
þessi mál.“
„Ég þakka þér fyrir traustiö —
og hvort ég muxii ekki hlusta!“
„Ég held það sé nú ekkert að
þakka. Svoleiðis kemur eða kemur
ekki, eftir því, hvernig manni lízt
á manneskjuna. En nú ætla ég að
skjótast eftir prjónunum mínum.“
Hún fór fram og var góða stund
í buríu. Svo settist hún með prjón-
ana, sat um hríð þegjandi og að-
gerðalaus og sagði síðan:
„Nú seíur han Jón minn, — já
sefur í friði. Það sýnist svo, að
fyrir honum sé áhyggjunum lok-
ið .. Æ, þau voru erfið hjá hon-
um, siðustu árin.“
Hún hallaði á og horfði niður á
prjónana. Ég skildi það á svip og
málróm, að liún var í rauninni enn-
þá ekki farin að tala til mín. Hún
varp öndinni, leit síðan á mig og
sagði í frásagnartón:
„Við Jón minn bjuggum allan
, okkar búskap hér á Grundarhóli,
já, búskaparárin okkar urðu -16
núna í vor .. Foreldrar mínir
bjuggu hér. Þau áttu ekki jörðina,
og fólkið, sem átti hana, bóndi
niðri í sveit, vildi ekki selja. Faðir
minn var vel stæður, eftir þvi sem
þá var talið. Hann hafði reyndar
ekki nenxa þrjár kýrnar, en þrjú
hundruð fjár, og vænar voru þær,
kindurnar hans. Jón var frá
Stakkagerði, koti hérna innan við
fellsöxlina, — það er í eyði núna.
Og ég held, að þegar hann Jón kom
hingað vinnumaður, þá hafi það
svo sem ekki verið meiningin hans
föður míns, að hann yrði tengda-
sonur hans. Jæja, já, — en hann
Jón hafði nú ekki verið hérna nema
tænt árið, þegar faðir minn fór að
tala heldur en ekki lofsamlega um
hann í mína áheyrn. Hann sagði
viö mömmu, man ég:
„Ég hef ekki áður haft vinnu-
nxann, sem þótt hefur hér of lítið
_ unnið.“
‘ *Ög haim”sá*gðf: ....
„Þetta hefur líka verið dugnað-
armaöur, hann Sæmundur í
Stakkagerði, en ástæðurnar og
heilsan bagað hann .. Þá held ég
nun i-urxöur heitixr væri af duglegu
og vþnduðu fólki.“
Ég skildi svo sem, hvað hann
faðix' miixn söng, en þá var ekkert
kcmíö á xnilli okkar Jóns. Hann
haíði ekki sýnzt gefa sér tíma til
að iíta á mig fyrir vinnuerginni ..
Jú, ég skildi hann föður minn, og
cg vigsi, að hann setti allt sitt
traust á mig um íramhaldsbúskap
á jörðinni. Bróðir minn var indæl-
isdrengur, en hann var fullur af
einhverri óró, fór út í heim og dó
þar. Við fengum fötin hans og
fleira honum tilheyrandi, alla leið
frá Ástraliu, sem kvað vera hinum
megin á hnettinum. Og systir mín
var gift bónda, sem ekki var lík-
legur til að taka sig upp af sinni
jörð og flytja hingað. upp að
Grundai’hóli. Hann bjó þriggja
tíma lestagang frá kaupstaðnum,
en héðan eru það tvær dagleiðir.
En svo gerðist það á grasafjalli,
eins og í þjóðsögunum, að ég villt-
ist i þoku frá hinu íólkinu, veit
ekki hvað yfir mig kom. Þá neytti
Jón hvorki svefns né matar fyi-r
en hann var búinn að finna mig, og
þó að hann væri ekki stór maður,
þá bar hann mig nokkuð af leiðinni
að tjaldinu. Og þessi atburður
flýtti því, sem fram átti að koma,
enda sagði hann pabbi, þegar Jón
kom með mig:
„Ég held þú ættir þá ekki að
sleppa henni aítur, Jón litli.“
Jæja, hér var skipt búinu, og við
tókum við tveimur kúm, fimm
hestum og rúmlega hundrað fjár
— og svo vitaskuld því, sem var
innanstokks. Túnið var ógirtur
snepill og húsin vitanlega úr torfi
og grjóti, en þau voru vel byggð og
viöhaldiö hafði verið gott. Gömlu
hjónin voru hérna kyrr, og svo
höfðum við vinnumann og vinnu-
konu og tvo unglinga. Og ég held,
að búskapurinn hafi svo sem geng-
ið bærilega.
„Han’i vei'ður ríkur, hann Jón,
bara ríkur, blessuð mín, sanna þú
til, — það segi ég!“ sagði hann fað-
ir minn og hristi sig allan og skók
af andagt og aödáun.
Þegar tíu ár voru liðin, frá þvi
að við tókum hér viö, kom allt í
einu bréf upp á það frá eiganda
jarðarinanr, að nú væri hún til
sölu ,og að maður vildi kaupa hana
fyrir tiltekið verð, en Jón átti að
ganga fyrir, ef hann væri búinn að
boi’ga innan hálfs mánaðar. Jón
rauk af stað og reyndi að fá pen-
inga, þó að honum þætti jörðin óg-
urlega dýr, en hann fékk hvergi
eyri. Allir sögðu líka, að ekkert vit
væri að kaupa jörðina á þessu
verði. Jón átti, þegar hér var komið,
tvö hundruð og fimmtíu ær, þrjár
kýr og tíu hesta. Hann seldi tvær
af kúnum, sex af hestunum og
hundraö og fimmtíu ær. Það dugði
til þess að borga jörðina, og varð
hann þó að selja fénaðinn fyrir
það verð, sem þeir fyrstu buðu. Svo
áttum við hana þá skuldlausa, en
höfðixm ekki eftir nema eina kú og
100 ær, og þá voru þó börnin orðin
fjögur. Sumir töldu Jón vitlausan,
og það var hreinlega sagt við mig.
Ég svaraði bara:
,.Ég er að vona, að honum og
okkur dugi það, ^em hann á eítir
af hyoru tveggja, vitinu og bústofn-
inúm!“
Og þó að Jón hefði unnið eins og
eng'inn annaf, sem ég hef séð vinna
allt til þessa cags, þá fékk maður
fyrst að vit-a það nú, hvað hann
gat. ÞaÖ var vorið eftir að þetta
gerðist, að hann Jón sagði við mig:
„Þaö er bagalegt, að þú skulir nú
fara að leggjast á sæng, rétt þegar
' 'slátturinn -cr að byrja og vefst
gegnir, já, verst gegnir, — guð
hjálpi mér!“
Ég svaraði ósköp rólega: