Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 12

12
Jólablað TÍMANS 1952
Mikilmennið Albert
Effir Ólaf Ólafsson, kristniboða
Schweitzer
Alberl ScKweitzer.
1.
Væri þaö borið unöir ykkar álit,
lesendur góðir, af hvaöa núlifandi
manjai á Vesturlöndum þið telduö
mest frægðararð fara, þykir nér
ekki líklegt að þiö yröuð öil á eitt
sátt. Hins vegar verður ekki að
minni skoðun um það deilt hver
samtíma manna okkar njóti i senn
mestrar frægðar, virðingar og að-
dáunar. Annar maður korni vart til
greina en — AVoert Schweitzer.
Nathan Söderblom, erkibiskup
Svía, hafði iátið þau orð falla, að
nafn Alberts Schweitzer mundi
valda fræðimönnum síöari tíma
nokkrum heilabrotum. Hann hafi
komið það víða við, markað spor á
svo mörgum sviðum, að tilgátur
muni koma fram um að verið hafi
að verki fleiri en einn maður með
því nafni.
Innan við fertugs aldur var Al-
bert Schweitzer orðinn doktor í
þrennum vísindagreinurn, guðfræði,
heimspeki og læknisfræði, og þar
fyrir utan heimskunnur rithöfund-
ur og organleikari. Síðar óx hróður
hans urn allan helming fyrir þaö,
að hann lét síjómast af mannkær-
leika, en ckki metnaði, sneri af
giæstri framabraut og gaf sig allan
að líknarstarfi. Hann verður heið-
ursdoktor við háskóla margra landa
og að lokum meðlimur Akademí-
unnar frönsku.
Það er mikili vandi ao segja frá
Albert Sch'weitzer í stuttu máli. —
Æviferill hans er í senn langur og
ýiðburðaríkur og afarmikið hefir
verið um hann skrifað, (þó ekki á
íslenzku). Béztu heimildirnar eru
rit sjálfs lians og við þau hefi ég
stuðst að mestu leyti.
2.
Albert Schv/eitzer er fæddur 1875
í landamærahéraöinu Elsass. En
það heíir ýmist talist til Frakklands
eða Þýzkalands eftir því hver aðii-
anna bar siðast sigur úr býtum í
styrjöld. Frakkar tóku Eisass að
lokinni fyrri heimsstyrjöld. Varð
Schweitzer því franskur rikisborg-
ari rúmlega tvítugur að aldri. Bæði
mál eru honum þó jafn töm,
franska og þýzka. Hann hefir til-
einkað sér hið bezta í germanskri
og rómanskri menningu og gert sitt
til að bera sáttarorð milii ná-
grannaríkjanna.
Faðir hans var prestur, — sann-
ur prestur. Þegar á bernskuskeiði
var Albert það nautn að vera í
kirkju hjá föður sínum. Hann tel-
ur það vera vöntun í uppeldi barns-
ins hafi það ekki vanizt kyrrð og
helgi kristiiegrar samkomu.
Snemma tók að brydda á því, sem
í honum bjó.
Hljómlistargáfan var honum í
blóð borin. Sjö ára gamall lék hann
á orgel, átta ára var hann farinn
að grípa í stóra kirkjuorgelið í
kirkju föður hans og lék á það við
guðsþjónustur níu ára að aldri.
Hann þótti lengi vel lítill náms-
maður. Ákaflyndur var hann og
hafði lítinn hemil á hugsun og á-
stríðum. Eftir því sem honum sjálf-
um segist frá skorti ekki á mögu-
leika þess að lítið hefði orðið úr
hans miklu gáfum og hann jafnvel
farið í hundana, eins og það er kall-
að.
En hann tók sig á og kippti öllu
þessu nógu snemma • í lag. Hann
varð fyrir sterkum áhrifum ágrets
kennara og tamdi sér uppfrá því
stundvísi og eijusemi. Hann var
farinn að reykja óstjórnlega og
liggja yfir spilum, en hœtti hvort-
tveggju.
Hann var gæddur ríkri líknar-
lund. Sjö ára gamall lét hann til-
leiðast að fara með leikfélögum á
fuglaveiðar. Þeir höfðu búið til
gúmslöngur og æft sig í að slöngva
steinum. Nú bar svo við að Albert
komst í dauðafæri við fuglahóp
uppi í trjákrónu. Vegna áeggjana
félaga sinna lagði hann stein á
slöngu, en var þó ákveöinn í að
hitta ekki. í sömu svipan hringdu
kirkjuklukkurnar heima i þorpinu.
Albert grýtti í ofboði frá sér slöng-
unni, æpti svo fugiarnir flugu og
þaut sem örskot heim. — Hann
segir að þá hafi verið hringt inn í
hjarta sitt boðorðinu: „Þú skalt
ekki morð fremja.“ Honum leið það
ekki úr minni sæi hann skepnu
misþyrrnt. Kornungur bætti hann
við bænir móður sinnar bæn frá
eigin brjósti, svo hljóðandi: „Góði
Guð, varðveittu og blessaðu áliar
lifandi verur.“
Sannleiksást hans fékk heldur
ekki dulist. Hann þótti snemma
friðarspillir í hverri samræðu, ekki
vilja sætta sig vio neitt sem sjálf-
sagðan hlut að óathuguðu máli.
Honum þykir gæta þekkingarhroka
í námsbókurn, einkum í náttúru-
fræði og sögu. Að hans dómi er
„þekking vor í molum“ einnig á því
sviði. Náttúran sé full af leyndar-
dómum ofar mannlegum skilningi.
Og þótt raktir séu helztu viðburðir
mannkynssögunnar er og veröur
hið umliðna okkur óskiljanlegt.
Sem gúðfræðingur fer hann sínar
eigin götur og verður ekki dreginn
í dilk, en er laus við að miklast af
lærdómi sínurn. Hann telur aö Jesús
hafi ekki vænzt þsss að mannleg
skynsemi gæti mælt hann eða veg-
iö. „Eins og hann birtist í fyrstu
lærisveinum sínum á ströndum
Genesarets, þótt þeir ekki þekktu
hann, þannig kemur hann og til
vor og lcallar sem fyrr: Fylg þú
mér! Og bendir oss jafnframt á þau
vandamál, sem hann einn fær ráð-
ið íram úr. Og þeir, er kalli hans
hlýða, munu fá að þreifa á því —
sem óumræöilegum leyndardómi
hver hann er.“
3.
Albert Schweitzer hugsaði títt um
það á unga aldri, hvort rétt muni
vera að njóta hamingju lífsins í al-
gerri sjálfselsku. Velgengnin verð-
ur honum áhyggjuefni.
Þegar í barnaskóla vill hann
engra forréttinda njóta. Honum er
raun að því að skólafélögum hans
hættir við að líta upp til hans sem
yfirstéttarbarns. Hann lendir í
tuski við sér stærri dreng og verður
ofan á. Þá segir drengurinn: „Fengi
ég kjötsúpu tvisvar í viku eins og
þú, þá væri ég líka eins sterkur og
þú.“ Þessa minntist hann í hvert
skipti og kjötsúpa var á borð borin
og hann átti erfitt með að kyngja
henni. Móðir hans hafði látið
sauma á hann vetrarfrakka. „Mér
þykir þú ætla að verða fínn, Al-
bert“, varð klæðskeranum að orði.
En þá var Albert öllum lokið. Eng-
inn skölafélagi hans átti frakka/
Þegar hann átti að fara í írakkann
í fyrsta skipti cg vera í honum til
kirkju, þrióskaðist hann Viö að fara
i hann. Föður hans þótti miður og
gaf honum utan undir. Það stoðaði
ekki. Þetta endurtók sig margar
helgar í röð, Albert sat við sinn
keip og var gefinn vel útilátinn
löðrungur. Hann vildi fyrir aila
muni engra forréttinda njóta.
Meö aldrinum verður hann í
æ mciri cfa um hvort rétt sé að
njótci hamingjunnar í heiini, sem
er í hirini sárustu nauð. Honum
verður æ Ijósari sannleikur orða
Jesú: Sá, er bjarga vill lífi sínu,
mun týna því, en sá er týnir (fórn-
ar) lífi sínu mín vegna og fagn-
aðarerindisins, hann mun finna
þaö.“ Honum skilst aö sá, sem mik-
ið er gefið, er og öðrum mikið
skuldugur. Sá, sem hlíft hefir
verið viö þjáningu, er sjálfkjörinn
til hlutdeildar í þjáningum ann-
arra.
Nýbakaður stúdent skrapp hann
lieim urn hvítasunnuna. Þá er það
í góðu tómi, að sú ákvörðun er
tekin, að hann skuli gefa sig ailan
að iðkun visinda og hljómlistar til
þritugs aldurs, en úr því helga sig
einhverju ákveðnu líknarstarfi í
þágu mannkynsins. Hvert þaö
starf skyldi vera, hafði hann ekk-
ert hugboð um. — Hann var þá
um tvítugt.
4.
Árið 1394 lætur Albert Schweit-
zer skrá sig í guðfræðideild liá-
skólans í Strarsburg, þá 19 ára
gamall. í herberginu, sem hann
leigöi, hafði rúmum huiidrað ár-
um áður leigt annar stúdent, er
síðar varð heimsfrægur maður
undir nafninu Jóhann Woifgang
Gcethe. Nú er álitið að fáir menn
hafi skilið og túlkað Goethe bet-
nr en einmitt Albert Schweitzer, í
verðlaunaritgerð, er hann sarndi
um skáldið.
Ég verð að leiða það algerlega
hjá mér að rekja hér námsferil
Schweitzers. Hann er gæddur frá-
bærum námshæfileikum, óhilandi
starfsþreki og sívakandi eljusemi-
Hann les fornmálin. latínu, grísku
og hebresku, ver að loknu emb-
ættisprófi doktorsritgerðir í heim-
speki og guðfræði, vinnst þó tími
til að njóta tilsagnar ágætustU
kennara í organleik og taka þátt
í liljómleikum við og við. Guðíræðii
heimspeki og hljómlist er með ein'
stæðum hætti samofiö í líí'1
Schweitzers.
Manni með hæfileikum hans
lærdómi virðast standa ailar leiðil
opnar. En hann gerist i fyrstu a3"
stoðarprestur. Hann varð unguf
gagntekinn af lotningu fyrir Jes^
Kristi, persónu hans og sjáhsfórU'
„Sá, sem djörfung hefir til ao stað'
næmast frammi fyrir augliti hin5