Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 33

Jólablað TÍMANS 1952
33
Guðmundur Gíslason Hagalín:
VERKIN HANS
J Ó N S
Hesturinn, sem fór fremstur af
þeim, sem vi'ö' rákum, nam skyndi-
lega staðar, og hinir stönzuðu þá
líka. Ég hvatti reiðskjóta minn
sporum, og hann trítlaði fram á
balann, þar sem lausu hestarnir
stóðu.
Og nú blasti við mér bærinn,
sem átti að vera Grundarhóil í
Engidal, ef við féiagarnir höfðum
notað rétt landábréfið og áttavit-
ann. Bærinn stóð þarna á litum
hóli, sléttar grundir á báða vegu út
og inn með hlíðarrótunum — og
eins neðan við bæin, frarn með oiá-
tærri ánni.
Þarna var mikil bygging. mynd-
arlegt steinhús, grátt með hvítum
gluggum og rauðu þaki, og til hlið-
ar við það þrjú minni hús, sem
voru sambyggð og sneru burstum
niður að ánni. Þau voru hvítkölkuð,
en á þeirn græn torfþök. Kringum
þessi hús var bleikur, sleginn olett-
ur, en utan við hann stórt tún,
rennislétt, iðjagrænt, en með gul-
um reitum hér og bar. Það náði
næstum niður að ánni, sem bugð-
aði sig sóltindruo miili fölgrænna
og bleikkembdra bakka. Milli ár-
innar og hólsins stóðu hlið við hlið
þrjú gráhvit hús með fölgrænum
þökum, en á bak við bau stórt lang-
hús með nýju, ómáluðu járnbaki.
Utan við bæjarhólinn fossaði læk-
ur niður hlíðina, og skarnmt frá
honum stóð lífcíil steinsteyptur kofi.
Þaðan var stauraröð heim að bæn-
um. Ofan við túnið og svo langt sem
augað eygði vestur á bóginn var
gróin hlíð, vaxin lyngi, viði og birki,
meo grasbollum og mýrarsundum
á víð og dreif.
Þarna var notalegt og búsældarlegt.
En hvergi sást manneskja við
vinnu, hvergi barn að leik, hvergi
nokkur lifandi skepna. Það var bó
ekki matmálstími. Ég ieit á arm-
bandsúrið. Nei, klukkan var rétt
fimm.
Eyþór málari, vinur minn, hafði
nú náð mér. Hann mælti:
„Þetta er áreiðanlega Grundar-
hóll, svo að bærilega hefur okkur
nú tekizt að setja stefnuna".
Jú, ég var nú heldur en ekki á
því, hafði raunar ekki búizt við
öðru, sagði ég, þóttist lika hafa
nokkra reynslu um stefnUr, bæði á
landi og sjó.
„Þetta er Ijómandi snoturt býli,
og þá er nú dalurinn heldur en ekki
hýrlegur", sagði Eyþór og övaldi
ekki frekar við ratvísi okkar.
„Já, sérlega myndarlegt heim að
líta og dalurinn fallegur, bó að
sumum kynni nú aö finnast hér
ekki nógu stórbrotiö. En finnst bér
ekki undarlegt, að ekki skuli sjást
nokkur lifandi vera kringum bæ-
inn — og ekki nokkurs staðar kvik
skepna?"
„Fólkið er kannski á engjum —
eða inni að borða, og kýr og hestar
geta verði hérna megin í hlíðinni.“
„Fólkið á engjum — og túnið ó-
slegið — eða svo til — og komið
fram yfir miðjan júlí. Og ekki
held ég sé nú neinn matmálstími."
Eyþór svaraði ekki strax, varð
íhyglislegur á svip. Svo sagöi hann:
„Það er nú annars satt .. En
þarna eru þá klárarnir komnir á
götuslóða."
Jú, skjótti klárinn, sem alltaf var
á undan, þegar hann var rekinn,
brokkaði nú áleiðis hiður í dalinn
eftir götusneiðingi. Hinir hlupu á
eftir, og svo fórum við þá á götuna.
Það var djúp hestagata, en tekin
að gróa upp.
Brátt sáum við láglendið okkar
megin árinnar. Það var aðeins mjó
ræma meðfram hlíðinni. Þar var
ekki nokkur skepna. Eftir stutta
stund vorum við komnir niður að
ánni. Þar sem götunni lauk, var
ágætt vað. Áin tck hestunum ekki
í hné.
Dalurinn náði lengra austur í há-
lendið en séð varð. Skammt fyrir
austan þann stað, sem við komum
niður, lokaðist hann af lágu, lítt
grónu felli, sem í voru strjál kletta-
belti. i þröngu skarði milli fellsaxl-
arinnar og suðurhliðarinnar sást í
hvítan hjálm jökulsins, sem við
höfðum haft á hægri hönd á leið
okkar tvo undanfarna daga. í
vestri lokaðist dalurinn á að gizka
þrem kílómetrum utan við bæinn
Grundarhól, og enginn annar bær
varð séður. Á landabréfinu voru
merktir þrír bæir innar í dalnum
— austan við fellið, en við vissum,
að þeir voru allir komnir í eyði fyr-
ir nokkrum-áratugum ....
Við fórum af baki á grundunum
norðan árinnar og sprettum af
töskuhestunum. Þeir höfðu stanz-
að við hliðið á túngirðingunni. Við
fórum inn á túnið, stéum á bak og
riðum heim að bænum. Austan við
hann var blóma- og trjágróður, en
fram með sunnanverðum húsun-
um var breið, steinsteypt stétt.
Vestast á henni var steyptur hesta-
steinn, sem í voru nokkrir járn-
kengir. Við fórum af baki, bund-
um hestana og svipuðumst um.
Húsin voru vel hirt, stéttin sópuð,
hvergi sjáanleg amboð, hvergi
skran, hvergi rusl. Allt bar vitni
um snyrtimennsku og hirðusemi.
Við gengum að bæjardyrunum.
Þær voru lokaðar, og ekki heyrðist
nein hundgá. Var þessi reisulegi
og snyrtilegi bær virkilega auður
og yfirgefinn? Mér varð litið á raf-
magnsperuna yfir bæj ardyrunum,
og ég hristi höíuðið. Ný og vönduð
hús, rafstöð, slétt og vel sprottið
tún, en hvergi skepna, hvergi mað-
ur!
Allt í einu opnuðust dyrnar, og
út kom öidruð kona. Hún var grá-
hærð og hárið orðið þunnt. Hún
var bláeyg og stóreyg, augun skýr-
leg, en þó svo sem slævð, eins og
hún væri þreytt af vökum. Hún var
hrukkótt í andliti, en hörundið
hvitt og slétt á milli hrukkanna.
Þetta hafði sjálfsagt verið fríð
liona, og enn var hún myndarleg,
enda svipurinn hreinn og geðsleg-
Ur. Hún var dökkklædd og að öllu
snyrtileg. Hún hélt að sér höndum,
tók kveðju okkar svo sem undrandi
og sagði síðan:
ja, komnir menn — hingað! Það
hljóta að vera einhverjir, sem eru
að villast!"
Það heyrðist bofs, og konan leit
aftur fyrir sig:
„Þegiðu, Tinna! Þér ferst að vera
að’reka i rof, smánin þín, sem ert
aiveg hætt að láta til þín heyra,
þó að fólk beri að garði.“
„Komið þér sælar,“ sagði ég létti-
lega og réttí fram höndina, því að
við höfðum aðeins boðið lauslega
góðan dag, þegar konan birtist. „Ég
heiti Þórarinn Lýösson, uppalinn í
sveit á Vestfjöröum, var síðan sjó-
maður og er nú blaðamaður í
Reykjavík. Og þetta er ferðafé-
lagi minn, Eyþór Björnsson ust-
málari — ekki málgefinn eða fram-
hleypinn maður, en mjög almenni-
legur í raun. Við höfum verið ið
flækjast hér um óbyggðirnar aust-
ur af dalnurn."
Eyþór gaf mér hornauga. Svo
rétti hann konunni höndina, og
þau tókust í hendur. Og konan
sagði:
„Ég heiti Gunnhildur Sigurðar-
dóttir."
„Og eruð húsfreyjan hér á heim-
ilinu?“ sagði ég.
„Já, húsfreyjan og allt heimilis-
fólkið — eins og tíkin sú arna og
eitt kattarkvikindi eru allt kvik-
féð.“
Ég leit á tíkina, akfeita og grá-
hærða — og síðan á Eyþór. Svo
sagði ég, fanst ég verða að segja
eitthvað:
„Já, ekki er það' mikið — i svona
húsakynnum og á svona jörð.“
„Það kæmist fleira fyrir — en
þetta er nútíminn, blessaður, þessi
framfaraöld. Ekki búið þið uppi
í aídal eða úti á andnesi, blessaðir
mennirnir — báðir búsettir í
Reykjavík, vitaskuld."
„Jú, jú, þangað liggur leiðin
margra — trúlega of margra,“ sagði
ég — og lá við, að ég færi hjá mér,
en sannarlega vildi ég ekki burt úr
Reykjavík — ekki að sinni — að
minnsta kosti.
Ilún virtist ætla að halda áfram
talinu í sömu átt — en tók sig svo
á og sagöi:
„En hvað er ég að hugsa. Gerið
þið svo vel að koma inn!“
Og svo fylgdi hún okkur inn í
stóra stofu. Þar var borð og kring-
um það sex stólar, ennfremur legu-
bekkur, tveir armstólar, stór speg-
ill, tvær kommöður, lítið skrifborð’,
allstór bókaskápur, fullur af bók-
um, flestum allvel bundnum. Á
kommóðunum stóðu mannamyndir
og á veggjunum, voru myndir af
Jóni Sigurð'ssyni og Hallgrími Pét-
urssyni, stór mynd af gömlum
hjómim, mynd frá alþingishátíð-
inni 1930 og Fjallkonu-mynd Grön-
dals. Rafljósakróna hékk yfir
stofuborðinu, og borðlampi var á
skrifborö'iiTM. Allt var hreint og
ryklaust í stofunni.
Eru mennirnir nokkuð að flýta
sér?“ spurði húsfreyja, þegar hún
var búin að vísa okkur til sætis.
Það var ennþá ég, sem varð fyrir
svörum. Það virtist þegar komið
þægilegt dos á vin minn, Eyþór.
„Nei, ónei. Við eigum dálítið eftir
af þeim tíma, sem við ætluðum til
þessarar ferðar, og við vorum aö
hugsa um að biðja um leyfi til að
tjalda hérna og renna í ána. Við
höfum heyrt, að í henni sé mikið' af
silung. Nú, og vitaskuld ætlar
listmálarinn að mála fegurðina
hérna í dalnum."
„Ég held ykkur sé velkomið að
tjalda og veiða. En Húsfreyja
hætti við setninguna og virtist
verða hugsi. Svo tók hún sig á og
sagði: „Jæja, úr því að ykkur ligg-
ur ekkert á, þá baka ég pönnukök-
ur með kaffinu."
Svo fór hún út úr stofunni.
Eyþór lygndi augunum til mín.
Þaö var á við spurningu frá srfm-
um öðrum. Og svo drápum við þá
lítillega á ástandið á þessu heimili.
Var fólkið allt saman flutt burt og
skepnurnar seldar, húsfreyjan að-
eins eftir barna til nokkui'ra daga
dvalar. væri að undirbúa flutning-
in og gæta búslóðarinnar? Líkleg-
ast var það, þó að þetta væri nú
hvorki að vori né hausti, heldur
um hásláttinn.
Hún kom með kaffi og pönnu-
kökur, flatbrauð, smér, kæfu og
rúllupylsu. Hún bað okkur að gera
svo vel og settist til borðs með okk-
ur. Hún spurði okkur frétta, og ég
reyndi að svara eins skýrt og
hressiiega og mér var unnt, já, og
Eyþör lagði að þessu sinni lítið eitt
til málanna, var hæglátur, blátt á-
fram, viðkunnanlegur og smáskrýt-
inn í orði — eins og hans var oft-
ast vani, ef hann sagði eitthvað á
annað borð.
Þegar við vorum með þriðja boll-
ann, sagði húsfreyja allt í einu og
talaði nú lægra og hægar en áður:
„Mér var nú að detta í hug að
níðast á ykkur og biðja ykkur að
gera mér greiða. Maðurinn minn
tíó í nótt, og eins og ég hef sagt
ykkur, er ég hér alein.“
Við héldum niðri í okkur and-
anum. Svo stóðum við báðir á fæt-
ur, gengum til gömlu konunnar og
þrýstum innilega hönd hennar í
djúpri þögn.
Hún deplaði ótt augunum og
þagði andartak, en siðan sagði hún
hlýjum, en klökkvalausum rómi:
„Þakka ykkur fyrir, blessaðir
mennirnir! Ég vildi helzt mega þúa
ykkur, því að' mér lízt vel á ykkur.“
Jú, hvort við vorurn ekki til í að
hætta béringunum.
„Já, þið eruð bannig, finnst mér,
að mér veitist létt að biðja ykkur
að gera mér greiða. Hér er enginn
sími, en á næsta bæ, sem enn er í
byggð ,er símastöð. Þar býr maður,
sem heitir Bjarni. Það er greindar-
og greiðamaður og góður kunningi
okkar. Hann ætla ég að biðja að
senda skeyti til útvarpsins, — já,
taikynningu um látið .. Þið lítið á
mig. Jú, bað eru sex börn og þrjú
fósturbörn, en þau þola vonandi að
heyra það, að hann Jón sé dáinn,
án þess að þeim sé tilkynnt það
neitt öðru vísi en vandalausum.“
,,Og svo ætlarðu að bi'ðja okkur
að skreppa?“ sagði ég. „Þó að við
gerðum bað nú.“
„Já, mér bætti ósköp vænt um,
ef annar ykkar skryppi fyrir mig,
en hinn yrði hérna eítir, — það er
.. neí. ég er svo sem hvorki hrædd
né óróleg . . en það er .. er dálítið,
sem ég .. “
„Það er bara alveg sjálfsagt að
hafa þetta einmitt svona. Þú
skreppur, Eyþór, en ég verð eftir.“
,,Þú sagðist hafa verið sjómaður,
en sagðirðu ekki líka, að þú værir
uppaiinn í sveit? .. Það ætti nú
reyndar að vera sama.“
„Jú, ég er uppalinn í sveit og var
þar viðloðandi fram að tvítugu, en
hann er Reykvíkingur.“
„Nú, jæja. .. En þú, Eyþór, ætlar
þá að gera svo vel og skreppa fyrir
mig og biðja hann Bjarna að senda
skeytið. Þið semjið það. Svo seg-
irðu honum, að ég vilji finna hann,
en ég óski ekki eftir að hann komi
fyrr en í fyrramálið. Þú kemur svo
bara með honum.“
Eyþór leit eins og spyrjandi á
hana allra snöggvast, en kinkaoi