Tíminn - 24.12.1952, Side 16

16-
Jólablað TÍMANS 1952
Þorsteinn Þ. Víglundsson:
FERÐAÞÆTTIR FRÁ NOREGI
í Björgvin undir janúarlokin.
VélskipiS „Vesturállinn“ liggur
við „Bryggjuna“, sem öldum sam-
an hét „Tyskebryggen“, en hefur
nú misst helminginn framan af
nafninu sínu eftir hernám nazist-
anna. Eftir áþjánina og ósköpin
lætur fyrri hluti orSsins illa í
munni og minni.
Til þess tíma dró bryggjan nafn
af þýzku Hansastaðakaupmönnun-
um, sem notuðu hana um langan
aldur. Ennþá bera húsin við
bryggjuna þess merki. Þau eru
flest byggð að gerð þýzku kaup-
mangaranna, eru húsalengjur, er
snúa gafli fram að byggju og hö-fn,
Voginum svokallaða.
Um alllangt tímabil voru Hansa-
staðakaupmennirnir mestu valda-
menn í borginni með margskonar
sérr.éttindum, sem þeir tóku sér.
Þeir voru einráöir í viðskiptum við
norska sjómenn og útgerðarmenn
frá ströndum Fjarða og Sunnmær-
is alla leiðina norður í Finnmerk-
urfirði og -eyjar.
Langt finnst þeim, sem búinn
bíður. — Við hjónin bíðum ferðbú-
in meiri hluta dagsins, en farar-
timi skipsins er fastráðinn um
kvöldið. Aö sjálfsögðu reynum við
að- stytta okkur biðtímann eftir
föngum, en þau virðast smávægi-
leg eins og á stendur, því að hug-
urinn er rígbundinn væntanlegu
ferðalagi til norðurstranda Noregs
við yzta og nyrzta haf, Dumbshaf-
ið. Uggvænlegast verður það, er við
þekkjum minnst, en miklum fyrir
okkur.
Farartími skipsins nálgast. Við
stígum á skipsfjöl.
Eina ósk á ég nú ríkasta í huga
mér. Hana hefi ég alið lengi. Hún
er sú að mega standa á stjórnpalli
í björtu og dimmu í norska skerja-
garðinum og afla mér þannig dá-
lítillar hugmyndar um siglingar
Norðmanna á þessum torleiðum
milli stórra og smárra eyja, blind-
skerja og boða um þröng sund og
krókótt. Nú gefst mér ef til vill
tækifærið. Þarna hafa forfeður
þeirra og okkar siglt í þúsund ár
eða þúsundir ára. Þekkingin á
þessari hættulegu og varasömu
siglingaleið meðfram hinni óra-
löngu strandlengju hefur gengið í
erfðir mann fram af manni og
kynslóð fram af kynslóð. Þarna eru
notfærð siglingavísindi, sem að-
eins lærast örugglega í skóla lífs-
ins, og einungis á löngum tíma.
Tuttugu ára gamalt atvik dreg-
ur úr kjarki mínum. Sumarið 1931
var ég á leið heim fi’á Englandi
með íslenzku skipi. Við höfðum
siglt í dimmviðri á annan sólar-
hring. Þá sást til sólar allt í einu.
Ég sé enn í anda hinn mjög boröa-
lagða landa minn, skipstjórann,
nota hornamælinn og taka sólar-
hæðina.
Ég var fullorðinn maður og þótt-
ist fínn á fyrsta farrými. Slík dyrð-
ilmenni eru ekki líkleg til skemmd-
arverka eða fikta við forboðna
hluti! Með þá sjálfsvitund í huga
afréð ég að beiðast þess að fá aö
koma upp á stjórnpallinn og kynn-
ast hornamælinum, lita í hann. Ég
sagði sem var, að ég væri skóla-
maður, sem þyrfti að geta skýrt
áhaldið fyrir nemendum mínum og
sjón væri sögu ríkari. „Stjórnpall-
urinn er engin skólastofa fyrir far-
þega,“ sagði skipstjórinn með þeim
sérkennilega þóttasvip og yfir-
mennsku, sem helzt finnst með
sonum lítillar þjóðar, sem er a'ð
rétta úr kútnum, losna úr bónda-
beygjunni eftir margra alda áþján
og niðurlægingu. Ég fann til með
þjóð minni og eimskipafélaginu og
kenndi i brjósti um hinn ofmetn-
aðarfulla skipstjóra. Ég minntist
þess, að þjóðin mín hafði þá hafið
aftur siglingar á ný fyrir 17 árum,
eítir 700 ára landkrabbalíf og lit-
ið framtak við kvöl og kúguh.
- Skyldi norski skipstjórinn á
„Vesturálnum“ svara mér hinu
sama til eða einhverju þvílíku? Var
annað líklegra en að norski stjórn-
pallurinn væri heldur engin skóla-
stofa fyrir farþega skipsins, og þá
sízt fyrir erlenda farþega?
Með hálfum huga smeygði ég mér
inn í skrifstofu skipsins, áður en
það lét úr höfn. Þar vissi ég skip-
stjórann vera. Þar sat einnig ann-
ar maður hnellinn og garpslegur og
borðalagður eins og skipstjórinn.
Ég bar upp erindi mitt. Ég sagði
sem var, að ég yrði farþegi með
skipinu norður í Niðarós, og mig
langaði til að koma upp á stjórn-
pall með morgninum til þess að fá
svolitla hugmynd um siglingar
þeirra í skerjagarðinum.
Hér kom enginn mikilmennsku
þóttasvipur á skipstjóra. Ég stóð
hér frammi fyrir syni gamallar og
mikillar siglingaþjóðar, sem hefur
a.m.k. stundaö siglingar samfleytt
í 1700 ár. Skipstjórinn hafði enga
hugmynd um það, hvort ég var
skólamaður, verkamaður, sjómað-
ur, bóndi eða úr einhverri annari
vinnustétt þjóðfélagsins, þar sem
ég stóð í þykku vetrarúlpunni
minni, fóðraðri með gæruskinnum,
líklega frá „Sláturfélagi Suður-
lands“. Hann vissi heldur ekki, að
ég var útlendingur.
Skipstjóri brosti góðlátlega við
beiðni minni. Hann taldi mig hepp-
inn, „því að þarna er maöurinn,
sem hefur í rauninni valdið“, sagði
hann og benti brosandi á hinn
vörpulega mann í stólnum við hlið-
ina á mér. „Þetta er annar leið-
sögumaður skipsins," sagði skip-
stjóri, „og hann leiðir skipið fyrri
hluta dags á morgun." Ég sneri
mér þá að hinum borðalagða leið-
sögumanni. „Velkomið“, sagði hann
hýrlega. „Ertu frá Evanger eða ertu
Svíi?“ bætti hann við glettinn. „Nei,
ég er íslendingur“. „íslendingur",
endurtók hann með dálítilli furðu
í rómnum. „Það gleður mig.“ Og
skipstjórinn tók undir það.
„Þér hittið þá þarna rétta mann-
inn, íslendingur," sagði skipstjór-
inn, „því að. þessi karl er þaulles-
inn í sögu eins og þið íslendingar.
Iiann veit þar að auki fjölda ör-
nefira í öllum vogum og víkum, á
hólmum og skerjum með allri
strandlengjunni alla leiðina norð-
ur og austur í Kirkjunes við Var-
angursfjörð,"
Mér kom í hug hugtakið „Sögu-
eyja“. Það lifir enn með frændum
okkar Norðmönnum. Þeim hættir
ennþá við að ímynda sér, að allir
frændur þeirra -vestan eystri At-
lantsála séu söguhestar hinir
mestu.
vogurinn til hœgri.
Eftir arykklanga stund voru
landfestar leystar og lagt frá
bryggju.
Stafalogn var á. Ljósin á bryggj-
unni sitt hvoru megin við Voginn
og á ströndinni út með Björgvinj-
arfirðinum merluðu sjávarflötinn.
Ég vakna við það, að gnýinn frá
skrúfunni lægir, og hægt er á. Ég
klæði mig í skyndi og skunda upp
á þilfar. Enn lifir nokkuð nætur og
myrkrið umvefur allt. Við reynumst
vera í Málöy, sem er kaupstaður
nyrzt í Fjörðum, nyrzt við Úlfa-
sund, sem skilur milli Vogeyjar og
meginlandsins.
í Málöy búa um 3 þúsund manns.
Kaupstaðurinn er miðstöð sam-
gangna og verzlunar þar um slóðir.
A.ðalatvinnuvegirnir eru annars
þorsk- og síldveiðar. Þar eru síld-
arverksmiðjur og aðrar atvinnu-
stöðvar, sem byggja tilveru sína og
framleiðslu á hráefnum úr sjónum.
Húsin verða naumast greind fyr-
ir myrkri. En verksmiðjurnar og
umhverfið er upplýst, því að þar
er unnið nótt og dag um þessar
mundir; vetrarsíldveiðarnar standa
sem hæst og landburöur af síld. Ég
heyri vélaskelli og sé nokkur ljós
líða um höfnina. Annað greini ég
ekki, því að ljósin á skipinu magna
myrkrið. Ég veit, að mestallur síld-
arflotinn er enn á veiðum eða ó-
kominn að landi.
Tveir ungir menn á bryggjunni
beita því, að ’oera kveðju mína ís-
lenzkri konu, sem býr í kaupstaðn-
um, og ég veit deili á, en þeir
þekkja.
Sama veðurkyrrðin helzt ennþá,
en svalt er morgunloftið. Eftir litla
v’ðdvöl eru landfestar leystar.
Ég gríp það sem hendi er næst
um fatnað, og heimsæki leiðsögu-
manninn við starfið.
Leiðin liggur norður úr Úlfa-
sunai milli Norður-Vogeyjar og
meginlands. Vogey er hrjóstug og
nakin, en þó er þar byggð á víð
og dreif. Flest eru það sjómenn meö
fjölskyldur sínar, er þar búa.
Svo slitnar skerjagarðurinn, og
við leggjum á Síldargapið, en svo
heitir flóinn sunnan við Stað eða
Staðarlandið. Þar byltist úthafs-
aldan óhindruð að sjálfri megin-
landsströndinni eða lætur lítið yf-
ir sér og gjálfrar þar blítt við
fjörusteinana. Það gerir hún í þetta
skiptið, því að sjór er ládauður,
logn og stilla.
Fyrst í stað snýst samtalið hjá
okkur leiðsögumanninum um ís-
land, land og þjóð. Ég hefi naum-
ast viö að svara spurnlngum. Á-
huginn vex með auknu samtali, og
sameiginleg áhugamál sameina.
Fljótt kemur í ljós, að leiðsögu-
maöurinn er lesinn í sögu, Heims-
kringlu og íslendingasögunum.
Norsku konungarnir og kappar
þeirra eru ástáar hans. Hann dáir
Egil Skallagrímsson, Sighvat Þórð-
arson, Gunnlaug ormstungu o. fl.
forna íslendinga, sem samneyti
höfðu við norska fornkonunga.
Við mætum brátt síldarbátum
með mikinn afla. í morgunskím-
unni kemur í ljós langur veggur
ljósa vestur viö hafsbrún. Þar er
að veiðum eöa á landleið megin
síidarflotans sunnan Staðar.
Við förum framhjá skeri á bak-
borða. Ég hefi orð á því, að þetta
sker hljóti að vera hættulegt bát-
um og skipum í þoku, náttmyrkri
eða hríðarbyl. „Já, það heitir líka
„Utrygg“ (svikull),“ segir leið-
sögumaðurinn.
Nokkru síðar förum íúð framhjá
Ijósdufli eða bauju. „Þessi heitir
„Den gamle“,“ segir hann. „Hversu
djúpt er hér?“ spyr ég. „Dýpið er
30 metrar.“
Landið er hér bert og nakio, éoa
svo virðist mér það til að sjá. Þó
eru grænir barrskógarblettir á
stöku stað. „Plantaður skógur,“
segir hann.
Áður fyrr var mikið af landi
þessu vaxið nytjaskógum. Góður
markaöur var fyrir viðinn. Sérstak-
lega sóttu Hollendingar eftir að
kaupa timbur og óunninn við. „Þá
stóðust forfeður okkar ekki mát-
ið. Þeir hjuggu skóginn miskunnar-
laust og seldu viðinn,“ segir leið-
sögumaðurinn. Svo nærri gengu
þeir landinu, að til auðnar leiddi.
Nú er sem sé plantað skógi þar út
á stöku stað.
„Þessi.vík þarna heitir Hodnvik
(HOrnvík),“ segir hann, „og þar erú
nokkrir bóndabæir.“ Við sjáum,
hvar vegurinn liggur skáhalt upp
hlíðina, upp í skarðið í fjallinu, og
tengir þessa afskekktu sjávar-
byggð við vegakerfi landsins.
Við nálgumst mörg skip við síld-
veiðar. Það eru bæði reknetjaskip
og herpinótaskip. Skipshöfn á
„linuvéiðara“ háfar upp mikla síld
mjög nærri landi. Vélbátur, 15—20
smálestir, hefir síldarskipið i tar-3
og dregur það frá landi eoa varnaf
strandi, meðan háfað er.
Hér eru belgir og ból beggja
vegna. Mér flýgur í hug skrúfan á
„Vesturálnum“. ,,Er ekki varasamt
að sig’ a svona stóru skipi innan uú1
Séð yfir Björgvin