Tíminn - 24.12.1952, Blaðsíða 9

Jólabl-að TÍMANS 1952
9
Svipmyndir sjötíu ára tímabils
Nokkrir minningakaflar Karls Einarssonar, Túnsbergi í Húsavík
Ka:l E.:;a:s on cr-JítiJimir aT.i- og .:l-
liafnamaft'uc í Húyavtk. i’us.!esur <jó-
EÓkyari um langa. u’vi, vc! acíinn 'S
rlugaixii líorgar:. H:m:i • r iáfncainall
Húsavik ftm knuplúni. Hann. licfir "lt-
sð minningaþætt: j;.i. scm hc.r á
c!f.:r, c:; r.um. ntörgimi |>yk;a nokkur
rróUTc'kiii' að. hv; a Kðárl cr rriinnug-
ur ve!, vi’cvur á t.'ma c; athafnir og
h nn sk.’orðasti ir.acur í hvjvetna.
Harm er nú necr áttra.'ííur a) a!Jri.
Ég heíi ráðiz‘. í að s>rlía raohfera
smájjastii \:r Híi izSnu og af þrí
viðfc.oriS, se::i blasao hefir við á
hverju steioi ævinnar frá mínura
fcæjardyrum séð. En viðsýnið er
kanr.ske ekki mikið, þvi að' ég hefi
alið allan aldur minn hér í Husa-
vík og mjög lítið farið, aöeins einu
sinni kringum landið.
Fara nú þessir þættir hér á eft-
ir:
Ég er fæddur 6. des. 1874 í Vilpu
í Húsavík. Vilpa var lijáleiga frá
prestssetrinu Húsavík, metin fimm
hundruð að dýrleika. Faöir minn
var Einar Jónsson, Einarssonar
frá Saltvík, Jónssoriar frá Yztafelli
í Kinn. Faðir minn og Þórhallur
biskup voru systkinasynir. Móðir
íöður míns hét Sigríður Ingjalds-
dóttir, systir Jóns Ingjaldssonar
prests í Húsavík (d. 1879K Móðir
mín hét Guðrún Halldórsdóttir frá
Kjarna á Galmarströnd. Um ætt
hennar er mér ókunnugt.
Frostavetur og mislingasumar.
Hið fyrsta, sem ég inan eftir
mér, eru smáatvik frá vetrinum
1880—31 (frostavetrinum mikla),
og hirði ég ekki um aö lýsa því
nánar, því að þau atvik snerta
mest heimili rnitt og það, sem fyr-
ir bar á því, þó að ví.su í sambandi
við frosthörkurriar og stórhríð'-
arnar. Þar næst man ég eftir
sumrinu 1832 (mislingasumrinu,
sem svo var nefnt). Það sumar leið
varla nokkur vika svc, að ekki
snjóaði og rigridi meira eða minna.
Þá sá ég þaö, sem ég' hefi aldrei
séð síðar. að heyið á túninu í Vilpu
var svo smátt, að breiðá varð brek-
án á reipin til þess aö hægt vseri
að hem.ja það í böndunum. Þetta
sumar sá ég gufuskip í fyrsta sinn
svo ég muni. Kom það meo gjafá-
.korn frá Englandi.
Þaö var blíðviðri morguninn,
sern skipið ksm, og sást til þess
vestur á Flateyjarsundi. Það stefndi
til Húsavíkur. Fóiki fór ekki að
verða um sel, því ekki hafði frétzt
um skiþskomuna, og- datt sumum
í hug, að Tyrkir væru að sigla ao
landi eins og 1627. Ekki held ég
samt, að neinir hafi flúið til fjalla.
Hurð fyrir snjógöngum.
Mér er líka minnisstæður snjóa-
veturinn mikli 1885, þegar hið ægi-
lega snjóflóð hljóp á Seyðisfjörö
°S sópaði húsum og fóiki á sjó
^ram. Þá snjóaði hér í Húsavík 27
^aga samfleytt. og var snjórinn
°rðinn svo mikill, að gera varð
snjógöng fram af hverjum bæjar-
öyrum og hafa hurð fyrir. uppgöng-
unni úr göngunum. Öll fjárhús
fóru svo gersamlega í kaf, að setja
varð stöng i snjóinn upp af þeim,
svo að þau fyndust.
Árin 1880—90 munu hafa verið
eínhrer hin höroustu, sem koinu
hér á landi á sioustu öld. hafbök
af ís á hverju vori, cg fór Húsa-
vík ekki varhluta af þeim harð-
incium, erida var oft þröngt í búi.
En guð leggur jafnan líkn með
þraut.
Hvalur’nn góð björg i bó.
Flest vor kom einhver björg ri:e'5
ísnum, stimclum stórhveli. höfr-
uneur g3n í-slur. ísiini rcilc
r.ð landinu í ctórhriCum, hröktusfc
bessar skepnur upp ao landi cg
kc'fr.uðu undir honxmi eða voru
skotnar i vökum í vikura ot vog-
um, sem andnes og sker vöröu fyr-
ir ísrekinu. Siðasfca árið sem ég
man að höfrungar hrektust ao
landi undan ís var 1891.
Þá rak inn íshroða um skírdags-
helgina, og kom mikið af höfrung-
um undan honum upp að svoköll-
uðum Gvendarbás niður af Kald-
bak, sem er næsti bær sunnan við
Húsavík. ísinn rak inn í smáspöng
um og var autt á milli, og króuðust
höfrungarnir við landið innan við
spöngina, þótt flóinn væri enn
auður framan sþangarinnar. Það,
sem náðist af höfrungi i þaö sinn,
var veitt á föstudaginn langa, en
á páskadagsmorgun var komið
þiðviðri af suðri og rak allan ís-
inn frá landi, og varð hann ekki
landfastur eftir það þetta vor.
Mikið af höfrungi liafði kafnað og
náðist, þegar ísinn var farinn,
alveg óskemmdur. Þegar leið að
aldamótum rak að vísu ís inn flest
vor, en hann lá skeniur.
Snenima beygðist krókurinn.
Um leið og ég fór að geta nokk-
uo, hneigðist hugurinn að sjónum
og því, sem þar gerðist. Þegar ég
man fyrst eftir, var fimm sexær-
ingum haldið' út héðan úr Húsa-
vik. Þá var svo fátt fólk búsett hér,
ao fá þurfti menn úr sveitum á
bátana haust og vor. Þá voru 14
torfbæir hér í Ilúsavík, flestir litl-
ir, og þrjú timburhús. Föikið var
um 130, börn og fullorðnir. Þá var
aoaliega róið með línu, 15 stokka
á bát. Auk þess haíöi- hver háseti
60 öngla „sþotta". Skipt var í afcta
staði, þegar beitt var ljösabeitu
og saltaðri síld, en væri beitt si.1-
ungi eða nýrri síld, var ætið tek-
inn beituhlutur, og var þá skipt í
9 staði, ef sex menn voru á bát.
Sveitamenn, sem bjuggu við veiði-
vötn, komu oít með silung til
beitu. og fengu þeir þá beituhlut.
Réði þá heppni og óheppni, hve
niikið .íékkst fyrir silunginn.
Síldarnet og vélfcátar
til sögunnar.
A fyrstu árunum, sem ég man
effcir mér, átti varla nokkur mað-
ur síltiarnet, nema þá smástubba
til að „kasta fyrir“ síid, þegar hún
óð, en 'þetta breyttist eftir 1390,
því að þá fengu flestir bátaeig-
endur sér síldarnet, enda fór bá
að fjölga hér fólki og bátum. Bát-
arnir voru bó hafðir heldur minni
um skeið, eða þriggja til fjögurra
marina för.
Fyrsti vélbáturinn kom hingað
til Húsavíkur árið 1905 og var
nefndur Hagbarður, og svo bætt-
ust tveir við 1906. Ég átti fjórða
Karl Einarsson.
hluta 1 öðrum þeirra. Hann var
með sex hestafla Dan-vél, opinn
og vindulaus.
Vélarnar gengu skr.vkkjótt.
Þegar vélbátarnir komu hingað
fyrst, haíði enginn maður hér séð
mótorvél, hvað þá sett hana í
gang. Með bátihn, sem ég átti hlut
í, kom maöur úr Hrísey, Ólafur
Björnsson, og kenncli hann okkur
aö gangsetja vélina. Gekk þetta
sæmilega fyrst, en einn góðan veð-
urdag neitaði vélin að fara í gang.
Við gátum ekkert að gert, og höfð-
um engin önnur ráð en að senda
inn á Kljáströnd, sem var hálf
önnur dagleið, og fá þaðan dansk-
an vélamann, sem var hjá Höfða-
bræðrum betta sumar.
Þetta var aðeins lítilfj ötleg bil-
un, sem hann gat gert við, og eft-
ir þetta fórum við að öð'last meiri
þekkingu á vélinni. Gekk hún
sæmilega það, sem eftir var sum-
ars.
Hákarlinn skæður.
Áður en vélbátarnir komu,
hafði verið róið' með mjög stutta
linu, enda var annað varla ger-
legt, vegna þess að svo mikið var
um hákarl á ffskimiöunum, að al-
títt var, að við töpuðum í hann af
þ^ssari stuttu línu, þó ekki væri
látið iiggja nema eina 'eða. tvær
klukkustundir. í fyrsta róðrinum,
sem við fórum á vélbátnum, höfð-
um við 25—30 stokka og lögöum í
tvennu lagi, fyrst 15 stokka, og
lágum yfir þeim, en’síðan það sem
eftir var, þegar við höfðum dreg-
ið það fyrra. Okkur þótti þetta
timafrekt að liggja yfir línunni
með þessum hætti og tðkum brátt
að leggjá alla línuna í einu, og
gafst það vel. Nú er það altítt, að
vélbátarnir rói með 90—100
stokka og leggi allt í einu, pnda
verður nú varla hákarls vart.
í hákarlalegum.
á yngri árum minum var mikið
átt við að veiða hákarl, Veiðar-
færið, sem mest var notað, var
nefnt lagvaður. Lagvaðurinn var
látinn liggja frammi dag og nótt
um nokkurn tima og vitjað um
hann eftir ástæðum og þegar veð-
ur leyfði. Ef „góð viðkoma“ var,
var farið í „Iegu“, sem kallað var.
Var þá legið viö lagvaðinn, og sókn
unum „krækt upp“, sem kallað
var, svo að hákarlimi gæti ekki
fest. sig á þeim, en tæki helaur
handvaðinn.
Handvaður hét það veiðarfæri,
sem notað var, þegar legið var yf-
ir hákarli. Hann var iíkur hand-
iccri að öðru Ieyti en því, að í stað
sökku var nctaCur stsinn, sem járn
var beygt utan um, og voru járn-
lykkjur á báðum enöum. í neðri
iykkjuna var krækfc isfcaði, sem
var með sigurnagla. í sigurnaglann
vcru festir j árniilekkir, tvær eða
þriár álnir á lengd og ne'ðan í þá
sðknin. Góknin var meS öngulslagi,
smíðuð eíns og lagvaðssókn, én
grennri óg fest í hlekkina með sig-
urnagla. í efri lvkkiur.u á steinin-
um var stungio kaðli, 1—2 faðma
löngum, Gg' nefndist hann „báik-
ur“, en í efri enda hans var hand-
færið, seni nefnt var vaðarhald,
fest.
Að rcnna ofan í hákarl.
í hákarlalegum voru höfð fjög-
ur vaðarhöld, tvö á borð, og setið
undir þeim. Var maður við hvern
vað og beið án þess að keipa þar
til „sá grái“ fór að „narta í“. Oft
þurfti mikla nákvæmni til að
finna, þegar hákarlinn byrjaði að
„narta“, en þegar hann fór að
taka í, var gefið eftir á vaðnum
eins eða tvær álnir, og var það
kallað að „renna ofan í“ hákarl-
inn. Síðan var tekið rösklega á
móti, og var sóknin þá venjulega
komin niður í maga hákarlsins.
Eftir að Noremenn fóru að veiða
hákarl á línu, hætturn við við lag-
vaðinn, en komum okkur upp há-
karlalínu. Var það ólíkt betra veið
aríæri. Nú á seinni árum hefir eng
inn hákarl fengizt, þótt hákarla-
lína hafi verið' logð.
Nýir liákarlabátar.
Einnig var stunduð hákarlaveiði
á opnum seglbátum. Það voru
norskir nótabátar, sem keyptir
voru útbúnir til bess. Fyrsti bát-
urinn, sem hingað korn af þeirri
gerð, hét ísland. Eigandi hans var
Grímur Laxdal, verzlunc irmsour
hjá Örum & Wulffs. Um sama leyti
*og ísland var keypt hingað, keypti
Benedikt Sveinsson sýslumaður á
H.éðinshöföa annan bát, sem Fler-
móður héfc. Sýslumaður hafði áð-
ur átt hákarlabát, er Héðinn hét,
en hann mun hafa verið orðinn
ósjöfær, er hér var komið. Þess-
um ’oátum var haldið út í hákari
seinni hluta vetrar og fram"á vor.
Fengu þeir oft harða útivist og
urðu að leita hafna norður á
Sléttu og viðar. Eitt sinn man ég,
ao ekkert fréttist til þeirra i hálf-
an mánuo. Rak inn ís, en bátarnir
höfðu komizt undan, íslanú inn á
Leirhöfn, en Hermóður til Kópa-
skers. Þar varð að setja hann, en
áhöfnin gekk heim langan veg. ís-
land komst heim að' lokum án þess
að þyrfti að setja það þar eystra.
„Heiöraði Jörundur —
loftvogin stígiu\“
Benedikt syslumaöur var áhuga
sarnur urn allan veiðiskap og vildi
haltía mönnum sinum út, þótt
ekki væri ætíð álitlegt. Fór þó
hægt í sakir. Ég set hér sýnishorn
af aðferðum hans. Formaðurinn á
Pri\. a bls. 47.