Vísir - 23.12.1945, Blaðsíða 16

16
JÓLABLAÐ VÍSIS
veitti ekki af lieilu „falli“,
(kroppi) eður meiru, og s\o
Jjaðan af minnu eftir mann-
fjölda og efnahag heimil-
anna. Jafnan var jólakjötið
soðið á Þorláksmessu. Víða
tíðkaðist líka, .að sjóða þá
einn reyktan bringukoll
handa hverjum heimilis-
marini. Það var Þorláks-
messuréttur. Víða um Vest-
firði.var líka venja að sjóða
kæsta skötu lítið eitt í hangi-
kjötssoðinu og gjöra úr
lienni stöppu með nægu
hangifloti, þótti þetta sjálf-
sagður Þorláksmessuréttur,
og þótti flestum sælgæti, og
þykir sumum enn, etin með
hrauði eða kartöflum. Þeg-
ar liún storknar, má skera
hana upp eins og kæfu.
Þegar hangikjötið * var
hl.utað sundur, er sjóðast
'skyldi, var lærinu skipt í
þrjá hluti^ mjöðmin var
einn, miðjan úr lærinu ann-
ar, — kölluðu sumir það
kringiustykki, —- langlegg-
urjni^ var þriðji lilutinn.
Bógnum var skipt í tvennt,
herðablað og bóglegg.
J-Iryggnum var skipt í sjö eða
át,ta stykki. Siðurnar voru
•soðnar heilar; sömuleiðis
huppar og skammrifjabræk-
nr (framsíður).
í hugum fólksins var seiri
jólahátíðin hyrjaði með Þor-
láksmessu. í kaþólskum sið
voru jólin talin frá Þorláks-
Jnessu til þrettánda. Á að-
íangadaginn var svo allt hú-
ið sem hezt undir aðalhátíða-
lialdið. Allur útigangspen-
ingur, svo sem hross og sauð-
fé, var þá hýstur fyr en vana-
lega, þótt gott væri veður.
Siður var þá og, sumstaðar
að minnsta kosli, að gefa
öllum skepnum meira og
hetra fóður það kvöld en
endranær. IJúsdýrin skyldu
líka njóta góðs af jólafágn-
aði mannanna.
Innanbæjar yar allt sópað
og prýtt svo vel sem auðið
var, og iiver maður klæddist
þá bezlu fötum sínum. Öllu
þessu átti lielzt að vera lok-
ið fyrir dagsetur, því að þá
byrjaði hátiðin.
Skönimu eftir dagsetur
byrjaði hátíðahaldið, víðast
með því, að gefið var kaffi
og luinimir; kannske var dá-
lítið meira borið í á efna-
heimilum, svo sem pönnu-
kökur með kaffinu og
brennivinsstaup út í boll-
ann, eða með Iionum. Þá
sátu ekki allir heimamenn
að einu borði, svo sem nú
gerist, heldur var hverjum
einum afhentur sinn deildi
verður, og friður og ánægja
ríkti víðast hvar, og flestir
„undu svo glaðir við sitt“.
Að lokinni kaffidrykkju
var borinn fram rausnarlegi
jólaskammturinn, og hver
hlaut sinn ákveðna verð:
Stóru kökuna og ríflega
smjörskökusneiðjheiltstykki
af læri eður bóg og annað
af hrygg, tvö eða þrjú rif
af síðu, sneið af hupp og
aðra af skammrifi, hálfur'
reyktur magáll og lunda-
liaggi, súr eða reyktur, og
síðast en ekki sízt jólakert-
ið, sem oftast var látið fylgja
jólaskammtinum. Flestir
kveiktu þá þegar á kertinu
sínu og komu því fyrir á
hentugum stað nálægt rúm-
inu sínu; létu það t. d. standa
i snúð af halasnældu og tóku
síðan til matar síns. Flestir
fóru þó sparlega að, þvi að
síðar komu aftur erfiðu dag-
arnir, með svengd sinni og
seyru, víða livar. Var þá gott
að hafa verið geyminn á
gftðmetið sitt og geta bætt
úr því með sælgætisbila.
Að lokinni máltíð var
komið nær venjulegum
vökulokum. Var þá lialdin
guðsþjónusta, sungnir jóla-
sálmar og lesin jólanóttar-
lestur í kvöldhugvekj um dr.
P. Péturssonar. Flestir sungu
með, liver á sína bók og liver
með sínum róm og sinni
rödd. Að lestri loknum var
sumstaðar gefið kaffi, —
jólanáttarkaffi. Á hverjum
bæ var látið lifa ljós alla
jólanóttina í baðstofunni, og
sumstaðar fleiri en eilt, enda
létu margir loga á kertum
sínum lengur eða skemur þá
nótt. Mai’gir vöktu við lcst-
ur góðra bóka, andlegs efnis,
svo sem Biblíu, Nýjatestá-
mentis, eða í öðrum góðum
bókum. Aldrei var spilað á
spil eða haft annað til
skemmtunar, seni aukið gat
liávaða. Þannig leið þá nótt-
in lielga á þeim árum, sem
hér um ræðir á flestum
sveitaheimilum, að minnsta
kosti vestanlands.
Snemma morguns á jóla-
daginn voru unnin nauðsyn-
leg og venjuleg heimilisstörf
við gegningar, malreiðslu og
fleira. Þá var gerður þykk-
ur grautur úr mjólk og
grjónamjöli, og hafður til
morgunverðai’, víðast með
sætri mjólk eða rjóma að
útáláti. Að loknum morgun-
verði var lesinn liúslestur,
annað hvort í Vídalíns- eða
Péturs-postillu, og sungnir
jólasálmar fyrir og eftir. Að
lestri loknum var enn unnið
að og lokið við nauðsynleg
heimilisstörf, svo sem fénað-
arhirðingu og fleira, og sið-
an etinn miðdegisverður,
sem víða var saltkjötssúpa.
Á jóladagskvöldið skemmtu
margir sér við spil. Fullorðn-
ir spiluðu helzt vpúkk“ eða
„alkort“, en unglingar „mar-
,ías“, „liund“, „laumuspil“,
„svarta-pétur“ og fleira.
Á annan jóladag og sum-
staðar einnig á þriðja dag-
inn, voru le'snir liúslestrar að
deginum og sungnir jóla-
sálmar, auk venjulegra
kvöldlestra, sem þá tíðkuð-
ust nálega á liverju byggðu
bóli.
Enn er þcss ógetið, að víð-
ast var mjög fjölmennt við
kirkjur livern messudag,
langt fram eftir 19. öldin.ni,
þar s.em kirkjuvegur var
ekki mjög erfiður, en þó var
langt um mest kirkjusókn á
öllum stórhátíðum, einkum
á jólunum, en.da var þá
meiri öll ytri viðliöfn ön aðra
helga daga ársins. Allar
kirkjur voru þá ljósum
prýddar langt umfram það,
sem var á öðrum helgum, og
margt fleira var þá fólkinu
til uppörvunar, einkum ef
vel viðraði.
Á árunum eftir 1840 bjó
Ólafur E. Jónsson prestur og
prófastur á Stað á Reykja-
nesi í Barðastrandarsýslu.
Hann var bræðrungur Jóns
Sigurðssonar forseta og
bróðir Ingibjargar, konu
Jóns. Kona Ólafs prófasts
hét Sigriður og var Þorláks-
dóttir. Ilún var viðfrægt
kvenval. Ólafur jirófastur
var glæsimcnni mikið og
héraðshöfðingi, skartmaður
og lribýlaprúður. Hann reisti
n>rj a kirkju á Stað skömniu
eftir að hann kom þangað.
Hún stendur enn, og mun.-nú
veræ elzta kirkja á Vesl-
fjörðum og allslæðileg. Eg,
sem línur þessar rita, kom
oft til Staðarkirkju á árun-
um frá 1870—79, því eg ólst
upp þar í nágrenninu. Mér
þótti kirkjan alltaf falleg, en
langtum fallegust þó á jóí-
unum. Þá voru ljósin svo
mörg; það var nú meiri
dýrðin. Á altarinu voru lólf
Ijós. Þar logaði meðal ann-
/--------------------\
H.i Öigerðin Egill Skallagrímsson
REYKJAVÍK
Sími 1390 — Símnefni Hjöður
Sh igsássM íöi
•JtírtusBttáöi
S^löÉBBSBBt ÍÖÍ
oJeírB&StGBJpBB
31&e£eSsBBM íöi
SÍMAR I6BD-16B5 - SÍMNEFNI LANDSSMIÐJAN