Morgunblaðið - 08.11.1966, Síða 11

Þriðjudagur 8. nóv. 1966
MORCUNBLADIÐ
11
Hafsteinn Davíðsson rafveitustjóri:
Um rafvæðingu dreifbýlis á Vestfjörðum
Landshættir og vatnsorka
VEGNA landshátta hér á
Vestfjörðum má fullyrða, að
Vestfirðir eru sá hluti lands-
ins sem fjárhagslega erfiðast
mun reynast að rafvæða,
þannig að allar byggðir verði
tengdar við sameiginlegt
veitukerfi og verði aðnjót-
andi ódýrrar raforku. Lang-
ir firðir og háir fjallgarðar
gera byggðina strjála, lagn-
ing háspennutauga yfir fjöll
og firði eru mjög dýr í hygg-
I ;gu og rekstri. Hinsvegar
er aðstaða til virkiana yfir-
leitt talin mjög góð.
Landshættir og vatnsorka.
: f nóvemberhefti Qrkumála frá
J963 er frá því greint að áætlað
tæknilega virkanlegt vatnsafl á
Vestfjörðum sé í meðalári 1107
milljónir kw-stunda, í þurru ári
924 milljónir kw-stunda og að
núverandi vinnslugeta orkuver-
anna á Vestfjörðum sé um 27
milljónir kw-stunda. Sennilega
eru hér ekki meðtaldar margar
smá-ár og lækir, sem víða eru
á Vestfjörðum og virkja mætti
án mikils kostnaðar, en gætu
unnið mikla orku, sérstaklega ef
slíkar virkjanir tengdust við
stærri veitukerfi, þar sem mark-
aður er nægur.
Til gamans má geta þess, að
á árinu 1965 unnu núverandi
vatnsorkuver á Vestfjörðum að-
eins 18.5 milljónir kw-st. eða um
tæp 2% af svokallaðri tækni-
lega virkjanlegri orku í þurru
ári.
á býli. Áætlun raforkumála-
stjóra kom fram vegna áætlun-
ar, sem ég og Jóhann Indriða-
son, verkfræðingur o.fl. gerðam
fyrir þessi byggðarlög.
Fjárfesting og hagnýtt gildi
hennar.
Að fengnum þessum'upplýsing
um er eðlilegt að hik komi á
menn við að fara út í slíkar fram
kvæmdir, og reyndar ekkert vit
að fara þannig með opinbert fé.
Eflaust eru tölur raforkumála-
að verða mest, og er því hægt
að byggja bæði virkjanir og
veitur þannig að hvorutveggja
geti verið hæfilegt fyrir það
svæði sem það nær yfir, um
langa framtíð. Er það allt annað
en með þorp og kaupstaði sem
eru í mismunandi hröðum vexti.
En spurningin verður: Getur
rafmágnið keppt við olíuna á
þessu sviði? í erindi raforku-
málástjóra sem ég - minntist
á hér að framan segir svó um
raförku til húshitunar:
„Dr. Gunnar Böðvarsson og
Sveinn S. Einarsson verkfræð-

% okt. ne.L.
- f: íotfta
r: & J>.
Áætlanir
í eriridi sem Jakob Gíslason,
raforkumálastjóri flutti um raf-
væðingaráætlanir á aðalfundi
Sambands íslenzkra rafveitna
(SÍR) að Hólum í Hjaltadal
1963 og fjallaði aðallega um
sveita-rafvæðingu, er að finna
ýmsar upplýsingar um þau mál.
Erindi þetta er prentað í árs-
riti SÍR, 21. árgangi bls. 221-235.
Telur raforkumálastjóri að með-
alstofnkostnaður við þau býii,
sem rafvædd yrðu á árinu 1964,
næmi um 295 þús. kr. á býli,
miðað við verðlag ársins 1963.
Ennfremur að áriegur rekstrar-
halli á þessum veitum muni
nema um 19.800.— kr. að meðal-
tali á býli. Að orkusalan nægði
tæplega til að greiða viðhald,
gæzlu- og raforkukaup, það eru
bein rekstrargjöld, þegar reikn-
að væri með meðalvegalengd í
línum á milli bæja að 1V2-2 km.
En ef linurnar væru teygðar
lengra út í strjálbýlið dygði ekki
nándar nærri að greiða stofn-
kostnað niður að fullu, tekjurnar
Stæðu aldrei undir beinum rekstr
argj öldum.
í lauslegrl áætlun sem raf-
orkumálastjóri gerði á þessu ári
og afhent var þingmönnum Vest-
fjarða-kjördæmis, um rafveitu
fyrir Rauðasands- og Barða-
strandarhreppa og næði til 55
býla á þessu svæði, kemur fram,
að meðalstofnkostnaður á hvert
kw. komið heim til bóndans.
nemi um 120 þús. kr. Er þá
ekki meðtalinn virkjunarkostn-
aður í Mjólkurá, eða hlutdeild i
línunni þaðan til Patreksfjarðar,
en veitan átti að tengjast þar
við línur Vestfjarða-veitu.
Þá telur raforkumálastjóri, að
árlegur meðal rekstrarhalli á
þéssari veitu nemi um 25 þus.
kr. á býli. Ef bætt væri við þess-
ar tölur virkjunarkostnaði per
kw. í Mjólkárvirkjun ca. 20 þús.
kr., en flutningskostnaði Mjólká-
Patreksfjörður sleppt, kosta
heimkomin til bóndans tvö kíló-
wött, sem raforkumálastjórí
reiknar með að þurfi að meðal-
tali á býli, hvorki meira né
minna en 280 þúsundir króna,
og þá árlegur rekstrarhalli
sennilega ekki undir 30 þús. kr.
/ ÍTH
Z. ÖAví OC. ÝtC.nH
3. fKJKLpTDKrvapncuTL
*/ 'HKrfrsnvePVuV
S. ÝrtTt/i KScejruu,
f ur> U v K', PJI ; e .
7. TfltupA icap L H PEVP MP
f. nneppvg.
V ■ /1tunHS£í>PiiR
/0. >OúLLTt PTÖepult i ítv f UJ?AL SS 't ÍT,
//. FLnTEY.
BTÍp fý'/i'ÍP CYCtefn' SBKt SKu f flTHt/bt/K ep
r>Tn<J‘cvcffíB /r>£J> TU-Liri r/L.
S’/f/a veiT/rn.
stjóra byggðar á reynslu Hér-
aðsrafmagnsveitna rikisins, sent
hafa annazt lagningu mest-allra
dreifbýhs-veitna í landinu og
sölu raforku þar, undanfarin ár.
Alllr aiá að það eru hinar
löngu línur og litla orkusala sem
gerir rafvæðingu dreifbýlisins
svona erfiða. Vaknar þá að sjálf-
sögðu sú spúrning, er ekki hægt
að stytta línurar og auka orku-
söluna?
Svarið verður: hvorttveggja er
hægt í flestum tilfellum.
Dieselvél inn á hvert heimili
mundi að sjálfsögðu gera allar
dreifilínur óþarfar, en vélar af
þeirri stærð, sem taldar eru við-
ráðanlegar í stofnkostnaði og
rekstri, leysa ekki þarfir bónd-
ans nema takmarkað til ljósa og
smávélanotkunar.
Orkuþörf og orku-öflun. Erlenð
eða innlend orka.
Aðalorkuþörf dreifbýlisins er
húshitun, eldun og súgþurrkun.
Húshitun og eldun er nú vana-
lega leyst með brennslu gasolíu
með oft mjög lágri nýtni og með
gasnotkun, en súgþurrkun er
vanalega leyst með sérstakri
dieselvél eða dráttarvél, sem
virðist ryðja sér nokkuð til rúms
þó rafmagn frá Héraðsveitum
ríkisins hafi verið lagt til býlis-
ins.
Með því móti, að rafmagnið
verði látið leysa, svo sem kostur
er, orkuþörf bóndans, mun verða
hægt að tí-falda orkumagnið og
fimmfalda sölutekjurnar miðað
við það að rafmagnið sé aðeins
notað til eldunar og ljósa, án
þess þó breyta þurfi styrkleika
að nokkru ráði í þeim dreifiveit
um sem hafa verið eða eru nú
byggðar.
Orkunotkun til sveita er þanri
ig háttað að hæglega er hægt að
ákveða hvað hún kemur til með
ingar hafa verið að athuga hag-
kvæmni þess að nota rafmagn
til húshitunar og eru bráða-
birgðaniðurstöður þeirra þær, að
rafmagnið geti orðið samkeppms
fært jafnvel við jarðhita, ef allir
kostir rafmagns eru nýttír, hús-
in byggð fyrir rafmagnshitun
eingöngu, borgarhverfi eða
kaupstaðarhverfi skipulögð fyrir
hana, og allir íbúar á hitunar-
svæðinu skyldaðir til að taka
hana. Auk þess er þetta væntan-
lega bundið við hóflegt Vinnslu-
verð á rafmagni og þýðir tiltölu-
lega stórar virkjanir1*.
Gaman væri að fá að sjá end-
anlegar niðurstöður þessara sér-
fróðu manna um þessi mál, en ég
veit ekki til að þær hafi verið
birtar opinberlega. Þar sem pess
ir sérfróðu menn telja að -af-
orkan geti jafnframt orðið sam-
keppnisfær við jarðhita í þétt-
býli, er ekkert að efa að hún
getur orðið samkeppnisfær við
olíu og gas í strjálbýli, þegar all-
ir umframkostir rafmangs, miðað
við olíu og gas, eru taldir.
Á hverju hausti þurfa bændur
að birgja sig upp sem mest þeir
mega með olíu- og gasforða fyrir
veturinn, sem oft dugir þó ekki
til vorsins. Ot þarf að leggja í
mikinn kostnað vegna snjómokst
urs og annarra óþæginda við að
koma olíu til bænda. Þunga-
flutningar með olíu fara aðal-
lega fram seint á haustinu og
snemma á vorin þegar vegir eru
blautir og veikastir fyrir, eykur
það að sjálfsögðu mikið á við-
hald þeirra.
Jöfunarverð er nú á olíu um
allt land og kostar útkeyrð olía
nú kr. 1.67. Þegar olían kostaði
kr. 1.63 líterinn, og er verðút-
reikningur hennar þannig:
Cif-verð 84 aur
Tollur og sölusk. 11,5 —
Gjald í verðjöfunarsjóð 15.5 —
Kostnaður og álagning 47.0 —
Heimkeyrsla 5.0 —
Samtals 167 aur.
Með -þeirri nýtingu sem talin
er vera á olíu til sveita, þarf um
5 kw-stundir til að jafnast á við
einn líter af olíu.
Ef rafmagnið leysir nú olíuna
og gasið af hólmi, sparast við
það nokkur gjaldeyrir og tolla-
tekjur ríkisins munu aukast um
30% af þessum gjaldeyri, þar
sem olía er svo að segja toll-
frjáls. Sá galli er á gjöf Njarðar,
að Rafmagnsveitur ríkisins
standa á móti ráfmagnssólu til
húshitunar, þó sérstaklega hér á
Vestfjörðum og Austfjörðum og
haga verðlagningu rafmagnsins
þannig að komið er í veg fyrir
að rafmagnið sé notað til þeirra
hluta. Virðist raforkumálastjórn-
in vera hér á öndverðum meið
við marga aðra. Hver verður þa
lausn þessa máls hér?
Smávirkjanir og samveitur.
Skoðun mín er sú, að hag-
kvæmar smærri virkjanir heima
í héraði, sem bændur sameina
sig um sé eina og rétta rausnin.
Þær losa okkur við dýrar ið •
flutningslínur og geta séð bænd-
um fyrir nægri raforku til hús-
hitunar og súgþurrkunar auk
venjulegrar heimilisnotkunar.
Með þessum samvirkjunum geta
bændur valið mun heppilegri
virkjunaraðstöðu, lækkað virkj-
unarkostnaðinn um allt að helm
ing, miðað við litlu einkavatns-
virkjanirnar, gert stöðvarnar ör-
uggari og náð frekar til þeirra
býla sem ekki hafa aðstöðu til
einkavirkjana. Að sjálfsögðu
eykur línubyggingin á kostnað-
inn en fyrir hvert kilowatt, sem
virkjað er í lítilli einka-vatns-
virkjun (8-15 kw) má að jafn-
aði leggja um einn km. há-
spennulínu.
Ef ástæða þykir og aðstæður
leyfa, má svo síðar tengja þess-
ar veitur saman eða við stærri
veitukerfi og geta þá þessar
virkjanir unnið mikið gagn, eins
og fyrr segir.
Á Snæfjallaströnd N-fsafjarð-
arsýslu er nýlega tekin til
starfa virkjun og veita, sem
bændur þar hafa komið sér upp
og nær til allra býla í hreppnum,
sem flestöll eru stórbýli.
Stærð virkjunarinnar er 65
kw og háspennulínur 7 km þar
af um 3.2 km sæstrengur, er
lagður var út í Æðey. Meðal-
kostnaður á hvert virkjað kilo-
watt, komið heim til bóndans,
nemur um 27.700.— kr. og er
það um fimm sinnum lægra verð
en fram kemur í áætlun raforku
málastjóra um rafveitu fyrir
Rauðasands- og Barðastrandar-
hreppa.
Heildarkostnaður var um 1.625
þús. kr. en tollar af innfluttu
efni fengust endurgreiddir og
eru hér ekki meðtaldir. Bænd-
urnir stóðu sjálfir fyrir þessum
framkvæmdum og fengu fag-
vinnu frá ísafirði og tæknilega
aðstoð hjá Rafveitu ísafjarðar,
en verkfræðilega hjá Ásgeiri
Sæmundssyni, iðnfræðing I
Reykjavik, sem átti fyrstu hug-
mynd að þessari samstöðu bænd
anna. Kostnaður virkjunar og
veitu skiptist þannig:
65 kw virkjun m/stíflu pípu,
rafbúnaði stöðvarhúss o.þ.h.
á 14.920 pr. kw. kr. 970,000.—
3.2 km. sæstrengur
á 47.500,— kr. 152.000.—
3.8 km háspennulína
38.300,— kr. 145.000,—
5 spennist. jarðsk.
_ og 7 heimt. 180.000.00
Útilýsing kr. 25.000.—
Ýmislegt kr. 153.000.—
Samtals kr. 1.625.—
Hafsteinn Davíðsson.
Hver bóndi leigir minnst 8
kw í virkjuninni, en á kost á 10
kw og greiðir fyrir það kr.
1.000— á mánuði. Getur hann
nýtt þetta afl eiris og honum
Sýnist fyrir 25 aura hverja kw.
stund. En í umframafli greiðir
hann kr. 3,— fyrir kw-stundina.
Þeir bændur reikna með að ná
fljótlega 4-5000 stunda nýtingu
(45-60%) og gerir það meðal-
verð um 55-60 aura per kw-
stund heimkomið til bóndans,
sem verður að teljast mjög hag- v
kvæmt. Sá bóndi, sem næstur.
býr við stöðina annast daglegt
eftirlit hennar og er reksturs-
kostnaður mjög lítill.
Nutu þeir fyrirgreiðslu þing-
manna kjördæmisins varðandi
lántöku, en óafturkræf stofn-
framlög úr ríkissjóði hafa þeir
ekki þurft á að halda og reikna
með að reka sína veitu án opin-
berra styrkja.
Það er að sjálfsögðu mikils-
vert að þetta framtak bændanna
hefur fært þeim ljós, yl og véla-
afl inn á hvert heimili, en hitt er
ekki síður mikilvægt að þetta
sameiginlega átak þeirra hefur
gefið þeim meira traust á þeirra
heimabyggð. Þeir mega vera stolt
ir af sinni rafveitu, og því að
hafa getað leyst þessi mál án op-
inberra styrkja eða framlaga.
Getur nokkur bent á hag-
kvæmari lausn rafmagnsmáda
þessa byggðarlags?
Eflaust verður fjárhagurinn
nokkuð erfiður fyrstu árin
vegna frekar stutts tíma á lán-
um, 15 ár, en hann léttist með
hverju árinu sem líður og eftir
15 ár verða þessi mannvirki
skuldlaus eign bændanna og
nokkur varasjóður til sem fljót-
lega mun vaxa eftir að afborgun
um lána lýkur.
Aldrei verður það þó svo, að
allir bændur hér á Vestfjörðum
komist undir það að fá svona
hagkvæma lausn á sínum raf-
magnsmálum. Verst verður við
að eiga þá afskekktu staði sem
ekki hafa aðstöðu til virkjana,
þeirra rafmagnsmál verður að
leysa með diselvélum annað
hvort með einkastöðvum fyrir
hvert heimili eða öllu heldur að
bændur tveir eða fleiri eftir að-
stæðum sameina sig um eina
stöð, sem hefði dag- og nætur-
vélar sem gerðu mögulegt að sjá
bændum fyrir raforku til eldun-
ar og súgþurrkunar svo og ljósa
allan sólarhringinn.
Ekki þætti mér ósennilegt að
bændur á Snæfjallaströnd byggju
við hagstæðara raforkuverð frá
sinni litlu virkjun eftir 10-15 ár,
heldur en bændur á Suðurlandi
er fengju raforku frá stórvirkj-
un og niðurgreiðslu að auki.
Niðurlagsorð.
Rekstrarhalli hjá Héraðsraf-
magnsveitum ríkisins er nú tal-
inn vera um kr. 15.000.— á árá
að meðaltali á býli yfir allt land-
ið. Ekki er ég að mæla því bót
að aukið verði á þennan halla eða
stuðlað verði sérstaklega að því
að halda í byggð afskekktustu
býlum landsins. Hinsvegar tel ég
að stuðla beri að því, að þær
sveitir sem aðstöðu hafa til sam-
veitna í því formi, sem hér er
minnst á og nauðsynlegar eru
fyrir heildarbyggðina á Vest-
fjörðum, að þeim verði veitt sú
fyrirgreiðsla af hálfu hins opin-
Framhald á bls. 22