Morgunblaðið - 25.10.1968, Qupperneq 14

14
MOROUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 1968
- FJÁRLAG ARÆÐ AN
Framhald af bls. 13
arfélaga siitja í fyrirrúmi, þar
aem þau eru frádráttarbær við
álagningu næsta árs útsvars.
Innheimtur tekju- og eignaskatt-
ur á árinu 1967, varð 579 millj.
kr., en óinruheimtar eftirstöðvar
af á'lögðum sköttum 226 millj. í
árslok.
Tekjur af rekstri Áfengis- og
tóbaksverzlunar ríkisins urðu 55
millj. kr. hærri en fjárlög gerðu
ráð fyrir. Kom þar bæði til aukin
neyzía og einnig hækkaði út-
söluverð hinn 10. október 1967.
Resturshagnaður pósts og síma
varð 25.7 millj. kr., en ekki hafði
verið gert ráð fyrir hagnaði í
fjárlögum.
Gjöld á rekstrarreikningi rík-
issjóðs árið 1967, urðu samtals
4.716.8 millj. kr. Urðu rekstrar-
gjöld umfram fjárlagaáætlun
253.3 millj. kr. Meginorsök um-
framgjaldanna, eru útgjöld sam-
kvæmt lögum nr. 4/1967, um ráð-
stafanir vegna sjávarútvegsins,
og svo niðurgreiðshrr á vöru-
verði og uppbætur á útfluttar
landbúnaðarafurðir umfram fjár-
lagaáætlun.
Að venju var ekki auðið að fá
heildarmynd af afkomu sjávarút
regsins og þörf hans fyrir fjár-
hagsaðstoð fyrr en eftir að fjár-
lög höfðu endanlega verið af-
greidd. Höfðu í fjárlögum verið
áætlaðar 80 millj. kr. til aðstoð-
ar sjávarútveginum á árinu 1967
auk 40 millj. kr. aðstoðar við tog
araflotann, en skipting fjárins
látin bíða frekari íagasetningar.
Niðurstaðan varð hins vegar sú,
að sjávarútvegurinn var talinn
þurfa á miklum mun pieiri að-
stoð að halda, og var sú aðstoð
og fjáröflun til henmar ákveðin
í áðurnefndum sérlögum. Þar var
einnig ákveðið, að 80 millj. kr.
fjárlagafjárveitingunni til sjávar
útvegsins skyidi ráðstafa þann-
ig, að 50 millj. kr. voru greidd-
ar til hagræðingar í frystihús-
um, 20 milfj) greiddar til verð-
bóta á línu- og handfærafisk og
10 millj. kr. til verðbóta á út-
fluttar skreiðarafurðir eða aðrar
fiskafurðir. Að auki var ákveðið
í lögunum að greidd skyldi sem
8varaði 8 prs. uppbót á fiskverð
»g var ráðgert, að sú uppbót næmi
100 millj. kr. Til að mæta þess-
um 100 mfllj. kr. útgjöMum var
ríkisstjórnimni i lögunum heimil-
að að lækka greiðslu til verk-
iegra framkvæmda á vegum rík-
isins og greiðsiu framlaga til
▼erklegra framkvæmda annarra
aðila í fjárlögum ársins 1967 um
40 prs. Var áætlaður sparnaður
af þessari ráðstöfun um 65 millj.
kr. Að auki var framlag til Jöfn-
unarsjóðs sveitarfélaga lækkað
um 20 miHj. kr. og íoks áætlað
flramlag til Ríkisábyrgðasjóðs
toekkað um 15 millj. kr. Loks
Tar ákveðið að ráðstafa 140 millj.
kr. af greiðsluafgangi ársins
1966 til þess að greiða verðbæt-
ar vegna verðfalls á frystum
fiskafurðum, sem framleiddar
roru á árinu 1967, öðrum en síld-
«tr- og loðnuafurðum. SkyMu
bæturnar greiddar eftir ákveðn-
int reglum, en því fé, sem þá
jrrði eftir, skyldi ráðstafað sem
8tofnfjárframlagi til Verðjöfnun-
arsjóðs fiskiðnaðarins. Þótt
■parnaðarráðstafanirnar tækjust
að verulegu leyti, þá urðu fram-
lögin af greiðsluafgangi ársins
1966 að sjálfsögðu að færast til
útgjalda ríkissjóðs á árinu 1967
og hafa því áhrif á afkomu þess
irs.
Vegna verðstöðvunarlaganna,
varð að grípa ti'l ýmissa auk-
lnna niðurgreiðslna á vöru-
Terði fyrri hluta ársins 1967, tií
þess að koma í veg fyrir hækk-
an vísitölunnar. Þar eð niður-
greiðslur voru hins vegar lækk-
aðar verulega síðustu mánuði árs
ins, varð umframgreiðsla á þess-
um lið ekki nema 48.6 mill. kr.
og eru tæpar 29 miHlj. kr. mis-
munur daggjalda á sjúkrahúsum,
gem ríkisstjórnin ákvað að greiða
fem lið í framkvæmd verðstöðv-
tmarinnar. Lögákveðnar uppbæt
ur á útfluttar landbúnaðarafurðir,
urðu rúmum 20 milíj. kr. hærri
en áætlun fjárlaga.
Vaxtaútgjöld urðu um 950 þús.
kr. umfram fjárlagaáætlun vegna
versnandi stöðu rikissjóðs og
kostnaður við forsetaembættið
varð 400 þús. kr. umfram áætl-
un. Alþingiskostnaður varð lítið
ei'tt undir áætlun, en kostnaður
við Stjórnarráðið hins vegar rúm
lega 10 millj. kr. umfram áætl-
un. Féllur sá kostnaðarauki afl-
ur undir svonefndan annan
kostnað ráðuneytanna, sem verið
hefur safnliður allra ráðuneyt-
anna fyrir margvíslegan auka-
kostnað, sumpart laun lausráð-
ins starfsfólks, en að ýmsu leyti
alls konar annar kostnaður, sem
oft er ógerlegt að sjá fyrir, þeg-
ar fjárlög eru afgreidd og hefur
yfirleitt verið ætíð of naumt
áætlaður. En það hefur ííka á-
reiðanlega veitt ráðuneytunum
minna aðha'ld, að þessi útgjöld
Magnús
hafa verið greidd af sameigin-
legri fjárveitingu Stjórnarráðs-
ins, og var því í fjárlögum yfir-
standandi árs algerlega aðskilinn
fjárhagur hinna einstöku ráðu-
neyta og kemur þá glöggt í ljós,
hvaða ráðuneyti aðallega eyða
umfram heimildir fjárlaga.
Útgjöld til utanríkismála urðu
1.1 millj. umfram áætlun. Raun-
verulega er þó ekki um umfram-
greiðslu að ræða á fjárlagaliðn-
um sjálfum, því að meðal út-
gjalda á árinu 1967 kemur tæp-
lega 2 millj. kr. kostnaður vegna
hins nýja sendiráðs íslands hjá
NATO, sem fjárlög höfðu ekki
gert ráð fyrir. Titlög ti'l alþjóða-
stofnana fóru 2.2 millj. kr. fram
úr áætlun vegna aukaframlaga
til flóttamannahjálpar og út-
gjalda vegna flutnings aðal-
stöðva NATO frá París til Bruss
él, sem heimilað var í 22. gr.
f jártaga að veita fé til.
í heild varð kostnaður við dóm
gæzlu og lögreglustjórn nokkru
lægri en fjárlög gerðu ráð fyrir
g kostnaður við Landhelgisgæzlu
varð mun lægri en fjárlög áætl-
uðu. Hefir kostnaðaráætlun Land-
helgisgæzlunnar sýni'lega verið
of há og hún ekki gagnrýnd
nægilega.
Kostnaður við innheimtu
skatta og totla varð rúmlega 15
millj. kr. hærri en fjárlagaáætl-
un. Munar hér mestu um kostn-
að við ríkisskattanefnd og skatt-
stofur, rúmar 11 millj. kr. um-
fram fjárlög. Stafar þetta fyrst
og fremst af naumri áætlun, því
að hin mikla hækkun tilkostnað-
ar við skattaá'lagningu á undan-
förnum árum hefur valdið því, að
ráðuneytið hefur þrjózkast við
að taka að fullu til greina ut-
gjaldaáætlanir skattyfirvaldanna
og lagt áherzlu á að spyrna eftir
föngum gegn útgjaldaaukningu.
Það hefur hins vegar reynzt svo,
að með núverandí aðferðum við
endurskoðun skattagagna og á-
lagningu skatta, hefur ekki tek-
izt að halda útgjöldum skatt-
stofanna innan ramma fjárlaga.
Kenna skattstjórar um vaxandi
fjölda gjaldenda og vaxandi
fjö'lda gjaMa, sem þeim ber að
leggja á samkvæmt lögum. Er
nú um að ræða 14 mismunandi
gjöld og gjaldendur hvers
gjaíds eru frá 1.355 til 76 þús.
Vil ég láta það koma fram, að
engin ástæða er til að álíta, að
hinn mikli kostnaður við skatt-
álagningu og skatteftirlit stafi af
lélegum vinnubrögðum eða lé-
'legri stjórn og ég hef ekki tal-
ið gerlegt að fyrirskipa sparn-
aðaraðgerðir á þessu sviði, sem
myndu leiða til lakara skatteft-
irlits, heldur er miklu fremur
nauðsynlegt að auka það og
skerpa. Það er engum efa bund-
ið, að hið aukna skatteftirlit,
Jónsson.
hefur þegar skilað mjög jákvæð-
um árangri, þó að enn vanti mik-
ið á, að skattsvik hafi verið upp
rætt, en vel má hugsa sér ýms-
ar skipulagsbreytingar við álagn
ingu skatta, og leiddu slíkar breyt
ingar, sem gerðar voru á þessu
ári til þess, að auðið reyndist
að ljúka álagningu skatta mun
fyrr en undanfarin ár, sem jafn
framt auðveldaði sveitarstjóm-
um skjótari álagningu útsvara.
Af hálfu skattyfirvalda og fjár
málaráðuneytisins er unnið að
endurbótum á skattálagningu og
skatteftirliti, eftir því sem frek-
ast eru föng á, og hefur nú ný-
lega verið haldin ráðstefna með
öllum skattstjórum til að skipu-
leggja þessi viðfangsefni. Jöfnum
höndum miðast þessi viðleitni að
því að halda útgjöldum skatt-
kerfisins í skefjum og að gera
starfsemi skattyfirvaMa virkari
til að skattalög gangi sem jafn-
ast yfir borgarana. Er þar í senn
um mikið nauðsynjamál ríkis-
sjóðs og brýnt réttlætismál að
ræða. Til fróðleiks má geta þess,
að kostnaður við ríkisskatta-
nefnd og skattstofur var árið
1967 1.5 prs af heildarupphæð
þeirra gjalda, sem skattstofum-
ar safna gögnum um og eða
leggja á. Samsvarandi hlutfall
fyrir árin á undan er 1966 1.5 prs.,
1965 1.6 prs., 1964 1.4 prs., 1963
Má af þessum tölum rúða að
þótt kostnaður við skattá-
lagningu og skatteftirlit hafi
aukizt verulega, þá hefir hann
ekki vaxið í hlutfalli við álögð
gjöld og hefir þó kostnaður við
rannsóknadeild ríkisskattstjóra
ekki komið til fyrr en frá ár-
inu 1964.
Framlög til heilbrigðismála
urðu tæpl. 13 millj. kr. undir á-
ætlun, aðallega vegna 10 prs.
lækkunar á framlögum til bygg-
ingar sjúkrahúsa og læknisbú-
staða og vegna breyttra dag-
gjalda.
Samgöngur á sjó fóru um 4.8
millj. fram úr áætlun vegna
hærri rekstrarhalla Skipaútgerð
ar ríkisins en áætlaður hafði ver
ið.
Vita- og hafnargerðir fóm 4
millj. kr. fram úr áætlun, ann-
ars vegar urðu greiðslur af lán-
um vegna landshafnanna hærri
en áætlað hafði verið og hins
vegar voru færðar til gjalda á
árinu fyrirframgreiðslur vegna
fjárlaga ársins 1968. Nettó-
umframgreiðslur vegna flug-
mála urðu 3 milljónir kr. Út-
gjöld fóru 9 millj. kr. fram úr
áætlun m.a. vegna vaxta, sem
láðst hafði að áætla, en tekjur
fóru sömuleiðis verulega fram úr
áætlun. Þrátt fyrir margvíslegt
eftirlit af hálfu samgöngumála-
og fjármálaráðuneytanna hefur
þvi miður reynzt mjög erfitt að
hafa hemil á útgjöldum flugmála
Stjórnarinnar. Kostnaður við
veðurþjónustu varð 1.3 milljónir
króna umfram áætlun og ýms
önnur mál á vegum samgöngu-
málaráðuneytisins urðu 2.1 millj.
kr. umfram fjárlagaáætlun. Mun
ar þar verulega um Skipaskoð-
un ríkisins, en tekjur hennar
hafa reynzt mun lægri en áætl-
að var og reksturshalli Ferða-
skrifstofu ríkisins hefur orðið
1.2 millj. kr. umfram fjárlagaá-
ætlun.
Samtals fara framlög til
kennslumála um 15 millj. kr.
fram úr áætlun. Ýmsar helztu
stofnanir á þessari grein svo sem
Háskólinn, Lánasjóður náms-
manna, menntaskólarnir í Reykja
vik, Kennaraskólinn o.fl. skólar
standast áætlun, en ýmsir aðrir
gera það síður, og mestur hluti
umframgreiðslunnar er vegna
barnaskóla og gagnfræðaskóla.
Framlög til opinberra safna,
bókaútgáfu og kostnaður við
listastarfsemi, fara nokkuð á 7.
millj. kr. umfram áætlun. Stærst
ur hluti þeirrar fjárhæðar er
halli á Þójðleikhúsinu, sem er
6.6 millj. kr. hærri en þær 6.6
milljónir, sem áætlað var í fjár-
lögum umfram lögbundnar tekj-
ur leikhússins. Þessi viðbótar-
halli hefur þó ekki verið greidd-
ur leikhúsinu, heldur kemur
fram sem skuldasöfnun, m.a. með
þeim hætti, að Þjóðleikhúsið
hefur ekki getað greitt hluta
sinn í reksturskostnaði Sinfón-
íuhljómsveitarinnar. Halli á
rekstri Þjóðleikhússins árið 1967
varð því alls 21.3 millj. kr. Þar
af greiðast 8.1 m.k. af skemmt-
anaskatti.
Framlög til landbúnaðarmála
urðu á 8. millj. kr. undir áætl-
un, aðallega vegna þess, að lög-
bundin framlög samkvæmt jarð-
ræktarlögum urðu talsvert minni
en áætlað hafði verið. Hin föstu
framlög til sjávarútvegsmála
urðu einnig nokkuð undir áætl-
un, en þau eru þó aðeins lítill
hluti af heildarframlögum ríkis-
sjóðs á árinu til sjávarútvegs-
ins.
Framlög til iðnaðarmála urðu
1 milljón umfram fjárlög, aðal-
lega vegna færslu á fyrirfrajm-
greiðslu til Iðnlánasjóðs. Sömu-
leiðis varð kostnaður vegna
rannsókna og undirbúnings stór
iðju, sem greiddist á árinu 1966,
um 1.4 millj. kr. umfram áætl-
un, og var hér um að ræða loka-
uppgjör áfallins kostnaðar. Hins
vegar hafa byggingarstyrkir til
tveggja iðnskóla e kki verið
greiddir, svo sem ráðgert hafði
verið.
Framlög til raforkumála hafa
samtals farið 2.7 millj. kr. fram
úr áætlun. Kostnaður við undir-
búning, rannsóknir og áætlanir
um nýjar raforkuframkvæmdir
umfram tekjur hafa orðið 5.2
millj. hærri en fjárlög ráðgerðu.
Hins vegar hafa ýmis framlög
orðið lægri en gert var ráð fyrir
í fjárlögum, aðallega vegna 10
prs. lækkunar fjárveitinga til op
inberra framkvæmda. Framlög til
rannsókna í þágu atvinnuveg-
anna, eru um 1.8 millj. kr. und-
ir fjárlagaáætlun.
Framlög til félagsmála urðu
34 millj. kr. undir áætlun, að
verulegu leyti vegna lægri dag-
gjalda á sjúkrahúsum, sem kom
fram sem aukning á niðurgreiðsl
um. Þá voru framlög til sjúkra-
trygginga og atvinnuleysis-
trygginga lægri á árinu en áætl-
að hafði verið. Framlög vegna eft
irlauna og tillaga til lífeyris-
sjóða, höfðu einnig verið ofáætl-
uð um 9 millj. kr. Óviss útgjöld
fóru samtals 3.8 millj. fram úr
áætlun.
Hinar venjulegu eignahreyf-
ingar samkvæmt 20. gr. ríkis-
reikningsins, þarfnast óverulegr-
ar skýringar. Þess er þó vert
að geta, að sú ráðagerð, að fram-
lag til Ríkisábyrgðasjóðs á ár-
inu 1967 yrði 15 millj. kr. lægri
en fjárlög gerðu ráð fyrir í sam-
bandi við lögin um aðstoð til sjáv
arútvegsins hélt ekki, þegar til
átti að taka, vegna þess hversu
miklar ábyrgðir féllu á sjóðinn
til greiðslu. Reyndist ekki að-
eins nauðsynlegt að greiða fram-
lagið óskert heldur varð ríkis-
sjóður síðast á árinu að greiða
15 millj. kr. viðbótarframlag til
Ríkisábyrgðasjóðs, svo að bann
gæti staðið við skuldbindingar
sínar. Að öðru leyti eru út-
greiðslur á eignahreyfingum eins
og ráð var fyrir gert í öllum
meginatriðum. Stofnkostnaður
Tækniskólans varð þó töluvert
hærri en gert var ráð fyrir
vegna húsakaupa á árinu, og á
nokkrum liðum gætir þess, að á
árinu eru færðar fyrirfram-
greiðslur t.d. í sambandi við bygg
ingar við Menntaskólann á Laug-
arvatni.
Á hinn bóginn eru veitt lán,
samkvæmt 20. gr. Út., óvenju há-
ar fjárhæðir. Munar það mest um
lán af innborguðu fé spariskír-
teinalána og svo lán á aðflutn-
ingsgjöldum til Landsvirkjunar
Rafmagnsveitna ríkisins og Kís-
iliðjunnar. Að því er varðar
Landsvirkjun, er hér um að
ræða færslu á aðflutningsgjöld-
um sem lán, þar til gert hefur
verið upp að hvaða marki þessi
aðflutningsgjöld skuli falla nið-
ur, samkvæmt lögum þar um. Me
al þessarra útlána eru sömuleið-
is útlagður kostnaður vegna
undirbúnings á hægri umferð,
sem lagður er út úr ríkissjóði
og greiðist siðar með sérstökum
skatti. Þarna koma líka fleiri
bráðabirgðalán, svo sem í sam-
bandi við síldarleitarskipið Árna
Friðriksson, Atvinnumálanefnd
Norðurlands, tollalán til Strætis
vagna Reykjavíkur í sambandi
við skipti þeirra á vögnum við
tilkomu hægri umferðar og fleira
af slíku tagi. Það veldur einnig
óvenju miklum halla á 20. gr.
fjárlaga, að vangreiddar tekjur
frá innheimtumönnum eru mjög
háar, eða rúmum 64 millj. kr.
hærri í reikningi ársins 1967 en
í reikningi ársins 1966, eða rúm-
lega helmingi hærri. Þá verkar
í sömu átt að greiðslur af
geymslufé 1967, sem áður hafa
verið færðar til gjalda á ríkis-
reikningi, eru nær 95 millj. kr.
hærri en ónotaðar fjárveitingar
1967, sem færast til gjalda í árs-
lok. Þessu var öfugt farið 1966,
þegar ónotaðar fjárveitingar
1966 sem færðar voru til gjalda
þá í árslok, án þess að greiðast
út, voru 134 millj. kr. hærri en
greiðslur af geymdu fé. Af þessu
leiðir mjög verulegan halla á
eignahreyfingum á 20. gr. eSa
sem svarar 432.6 millj. kr.
Rekstraryfirlit ríkissjóðs á ár-
inu 1967, sýnir 73.3 millj. kr.
halla. Við mat á þessari niður-
stöðu, ber að hafa það í huga,
sem ég hefi áður gert grein fyr-
ir, að reikningurinn er nú færð-
ur með nokkuð öðrum hætti en
áður. Skiptir þar mestu máli, að
færðir eru til tekna á árinu á-
lagðir beinir skattar, þótt þeir
hafi ekki verið greiddir, en hina
vegar ekki með taldir innheimt-
ir eldri skattar. Til þess að auð-
velda samanburð, hefi ég því lát
ið athuga, hver greiðslujöfnuður
yrði, ef hin eldri aðferð við upp-
gjörið hefði verið notuð, en sam-
kvæmt því myndi hagnaður á
rekstrarreikningi lækka sem
nemur 125.5 millj. kr. og
greiðsluhallinn samtala verða
sem næst 199 millj.
Sannleikurinn er hins vegar
sá, að það er ekki hinn raun-
verulegi rekstrarhalli eða rekstr
arafgangur, hvort sem hann
reikningslega telst 73 millj. eða