Morgunblaðið - 25.10.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 1fi68
í Bratislava.
Blindu kettlingarnir hans
K. S. Karol skýrir frá hvernig hugmyndin um ihlutun i
Prag varð til i Moskvu og frá umræðum Jbe/m er fram
fóru i Kreml fyrir innrásina
K.S. Karol skýrir frá hvem-
ig hugmyndin um íhlutun íPrag
varð til í Moskvu og frá umræð-
um þeim, er fóru fram í Kreml
íyrir innrásina.
í augum Sovjetríkjanna skeði
í Prag, í janúarmánuði síðast-
liðnum hneyksli, sem átti sér
enga hliðstæðu. Hópur andstæð-
inga, sem síuddist við meiri-
hluta miðstjórnarinnar, steypti,
án þess að til átaka kæmi, stjórn
kommúnistaflokksins, sem
Moskvumenn höfðu komið til
valda, og sem réð yfir flokkn-
um, hernum og lögreglunni. Ekk
ert sambærilegt hafðí nokkru
sinni skeð í nokkru kommún-
istaríki. Sovjetríkin voru strax
sannfærð um, að Dubcek hefði
eingöngu notið stuðnings dular-
fullra og óskýranlegra afla, að
um samsæri hefði verið að ræða
og að Dubcek væri sá maður, er
snúast þyrfti gegn. Hinn ófyrir-
gefanlegi glæpur hans var, að
hafa sýnt, að mögulegt væri að
steypa af stóli, lagalega og átaka
laust, þeirri klíku er stjórnar, í
landi, þar sem kommúnistar fara
með völd.
í aprílmánuði hófust Sovjet-
menn síðan handa, að vara er-
lenda kommúnista við Dubcek.
Árangurinn varð hinsvegar all-
ur annar, en þeir höfðu vænst.
Luigi Longo, formaður stærsta
kommúnistaflokks vesturlanda,
hafði að engu aðvaranir Kreml-
BtjómarinniaT, en fór í maíbyrj-
un til Praig, og undirritaði ásamt
Dubcek sameiginlega yfirlýsingu
þar sem ítaiskir kommúinástar
skipuðu sér eindregið við hlið
Tékka.
SKRÍPALEIKUR.
í júli hertu Sovjetmenn róður-
inn. Þeir tilkynntu erlendum
samherjum, eins og skylt var, að
þeir hefðu sannanir fyrir svik-
um Dubceks og stuðningsmanna
hans, en að þar sem hinir nýju
menn í Prag hefðu niáð á sátt
vald stjóm ríkis og flokks, væri
ekki annarra kosta völ, úr því
sem komið væri, en að beita her-
valdi. Mikill kurr varð meðal
vestrænna kommúnista við að
heyra þetta, og töldu þeir þetta
hinu mestu fjarstæðu. Waldeck
Rochet og Giancarlo Pajetta fóru
í skyndi til Moskvu, en fengu
þar engu áorkað. Þá lögðu þeir
fram áskorun á fundi kommún-
istaflokka Evrópu, sem boðað
var til fyrirvaralaust. Sovjet-
menn urðu ævareiðir (sérstak-
lega við frönsku kommúnist-
ana, en Waldeck Rocbet hafði
ekkert látið uppi um fyirrætlan-
ir sínar á fundunum í Moskvu)
og sendu þegar kommúnista-
flokknum ströng umvöndunar-
bréf. Frönsku og ítölsku komm-
únistarnir svöruðu og sögðu, að
þeir myndu, undir engun kring-
umstæðum, sætta sig við hernað-
aríhlutun í Tjekkóslóvakíu.
Viðbrögðum Moskvumanna vi.ð
stjórnarskiftunum í Tjekkóslóv
akiu, var fálega tekið af tékkn
eska kommúnistaflokknum óskift
um, og virtist miklu fremur
styrkja aðstöðu umbótamanna.
Vegna mótspyrnu hinna er-
lendu kommúnistaflokka létu So
vjetríkin í minni pokann, og
tóku á ný til íhugunar fyrirætl-
anir Dubceks. En þó fór það svo
að fyrsti funduriirun í Cernia
hófst á hálfgerðum leikaraskap,
er sýndi, svo ekki varð um villzt
að það var ekki heiglum hent að
hræða Dubcek. Brejnev hafði
sparað sér ómiakið að fara á
fyrsta fundinn, og sent í sinn
stað Chelest og Chelepine, til að
bera fram ákærur á hendur
Tékkum. Þeir hófu mál sitt á
þessa leið: „Herrar mínir“ (ekki
félagar) „Við vitum, að á meðal
ykkar eru menn, sem vinna fyr-
ir málstað heimsvaldasinna, en
vörum ykkur við því, að sam-
særi ykkar mun ekki takast."
Og síðan var lesinn upp lang-
ur ákærulisti. Dubcek svaraði
þessum ásökunum með einni setn
ingu. „Ef þið trúið því, að í
æðsta ráði tékkneska kommún-
istaflokksins séu s endimenn
heimsvaldasinna, eru viðræður
okkar tilgangslausar." því næst
stóð hann á fætur og gekk út
úr járnbrautarvagninum, og á
Luigi Longo
efitr honum alliir tékknesku leið-
togarnir einnig stuðningsmenn
Novotnýs.
Sovjeska lestin ók síðan yfir
sovésku landamærin og viðræð
urnar stöðvuðust í sólarhring.
Daginn eftir kom síðan Brejnev
mjög brosleitur, heilsaði „tékkn
esku félögunum" og kvað Chel-
est og Chelepine hafa talað í
eigin nafni en ekki nafni flokks-
ins daginn áður. Síðan var ekki
minnst á þetta atvik aftur. Öll-
um mátti nú vera ljóst, hvers-
vegna Sovjetmenn voru komnir
ir aftur inn fyrir landamæri
Tjekkóslóvakíu. Á svo mikilvæg
um fundi, leyfir enginn leiðtogi
sér, að bera fram svo alvarlegar
ásakanir, án þess að hafa til
þess fullan stuðning samherja
sinna. Hvað hafði skeð á þess-
um sólarhring eftir að slitnaði
upp úr viðræðunum?
MEÐ OG MÓTI
í rauninni voru allir sovjet-
leiðtogarnir samþykkir hernað-
aríhlutun, ef ekki tækist að
stöðva þróunina í Tjekkóskóvak
íu með öðru móti. Sumir vildu
þó fara að öllu með gát, og
vildu að þrautreynt yrði, hvort
ekki mætti b eygja Tékka til
hlýðni, án þess að beita her-
valdi. Þeir, sem vildu fresta
framkvæmdum, töldu, að það
væru of lúaleg svik, að senda
her inn í landið meðan á við-
ræðunum stæði, og að slíkt at-
hæfi gæti jafnvel styrkt í sessi
„óvinina" í Prag. Þeir, sem
vildu, að látið yrði til skarar
skríða þegar í stað, urðu í
minni hluta. Samkomulagið í
Cernia var því undirritað. í
Kremlin voru menn engan veg-
inn sammála um, hvað gera
skyldi Kosigyn var þeiirrar skoð-
unar, að heppilegast væri að
fresta enn um sinn, hernaðar-
íhlutun í Tékkóslóvakíu. Hann
vildi að fyrst yrði haldinn topp
fundur Bandaríkjamanna og So
vétmanna, en Bandaríkjamenn
höfðu stungið upp á slíkum
fundi, og síðan vildi hann fá
Johnson í heimsókn til Moskvu.
Hann taldi að úrslit forkosning-
aninia í Bandaríkjunium væru á
þann veg, að auðvelt yrði að
komast að skjótuim og hagstæðum
samningum við Bandaríkjamenn.
Því var það, að forseta Banda-
ríkjanna var formlega boðið til
Moskvu, að hans undirlagi. Þeir
sovjesku leiðtogar, sem vildu
skjóta íhlutun í Tjekkóslóvakíu
á frest, álitu, á hinn bóginn, að
samningaumræður Sovjetmanna
og Bandaríkjamanna gætu dreg-
ist á langinn nokkrar vikur, og
yrði sá frestur mjög hagstæður
fyrir Dubcek, sem gæti þá treyst
sig betur í sessi, með því að
krefjast stuðnings miðstjórnarinn
ar.
Waldeck Rochet
SNÖR HANDTÖK.
Úrslit urðu síðan þau, að á
fnmdi miðstjórnarinniar morgun-
inm eftir, urðu þeir ofan á, sem
vildu tafarlausa íhlutun, og var
ekki beðið boðanna, en sovj-
eskir skriðdrekar sendir yfir
landamæri Tékkóslóvakíu strax
um nóttina. Aðgerðir þessar fóru
fram í hinu mesta skyndi, eins
og talsmenn tafarlausrar íhlut-
unar hefðu viljað notfæra sér úr
slit atkvæðagreiðslu á miðstjórn
Stalíns
arfundinum strax, ef til þess
kæmi að einhverjum snerist hug
ur, og meirihluti samþykkti þrátt
fyrir allt, að fresta aðgerðum.
Þetta varpar ljósi á það hvað
pólitískur undirbúningur fyrir
innrásina var ófullnægjandi, og
hve gjörsamlega hún kom öllum
á óvart, jafnt þeim kommúnist-
um, tékkneskum, sem hefðu get
að snúist á sveif með Sovjetríkj-
unum.
Moskvumenn höfðu kosið, að
vinir þeirra jafnt og óvinir,
mundu horfast í augu við af-
greitt mál. Tékkneskir kommún-
istar svo og vinir þeirra erlend-
is, urðu nú að gera það upp við
sig, hvernig bregðast skyldi við
komu Sovétherjanna til Prag.
Sovjetríkin álitu, að tengsl þess
ara kommúnistaflokka við móður
ríkið væru það sterk, að atburð
ir sem þessir myndu ekki verða
til að slíta þau. Með öðrum orð-
um, héldu Sovjetríkin, þó ótrú-
legt sé, að meirihluti tékkneska
kommúnistaflokksins myndi taka
afstöðu með þeim, á örlagastundu
og að sú staðreynd myndi siðan
breyta afstöðu þeirra kommún-
istaflokka erlendis, sem höfðu
leyft sér að átelja fyrirætlanir
So v j et st j órnarinnar.
Eins og nú er komið á dag-
inn stóðust þessar skoðanir í
engu. En þeir sem gleggst
þekkja styrkleika og sögu tékikn-
eska kommúnistaflokksins, vita,
hve gífurleg mistök Sovjetríkj-
anna eru. Tékkneski kommúnista
flokkurinn átti, þegar fyrir stríð
geysimiklu almennu fylgi að
fagna, gjörólíkt því, sem segja
mátti um aðra kommúnistaflokka
alþýðulýðveldanna. í algjörlega
frjálsum kosningum 1947 fékk
kommúnist aflokkur i nn 38% at-
kvæða, en slíku atkvæðamagni
hefur enginn vestrænn kommún-
istaflokkur í Evrópu nokkru
sinni náð. Það er einnig athyglis
vert, að tengsl tékkneska komm-
núistaflokksins við Moskvu, hafa
aldrei verið jafn náin og tengsl
flokkanna í Póllandi og Ung-
verjalandi. Tékkneski kommún-
istaflokkurinn var íhaldssamur
flokkur í landi, sem lengi hafði
verið vinveitt Sovjetríkjunum.
Við MikæbenaTisiaiminiinjgaina
höfðu Sovjetríkin verið eina stór
veldið sem tóku málstað Tékkó-
slóvakíu. Þátt fyrir þetta var
hægt að telja þá menn á fingr-
um sér í Tékkóslóvakíu, sem í
ágúst 1968 hefðu haldið því
fram, að framtíð allra kommún-
istaríkja byggðist á framtíð Sov
jetríkjanna, og að hagsmunir
„föðurlands sósíalismans“ ættu
Fidel Castro
að siitja í fyrirrúmi fyrir hags-
munum hinna einstöku kommún-
istaríkja.
ALMENN FURÐA OG
HNEYKSL UN
Vestrænir kommúndstaflokkar
spyrja sjálfa siig ekki 'lengur
hinna klassisku „samviskuspurn
inga“ ítalski kommúnistaflokkur
inn, sem er betur búinn undir
„gagngera endurskoðun" eftir
ávarpið sem Togliatti samdi á
Yalita, hefur með degi hverjum
orðið hvassyrtari í ásökunum
sínum. Fyrst fordæmdi hann inn
rásina og taildi hana óréttlætan-
lega, og síðam krafðist hann I
annari ti'lkynningu, að Dubcek
tæki aftur við völdum, samtímis
því sem ,,Pravda“ nefindi hann
„svifeara númer l.“ Franski
kommúniistaflofefeiurinm lét sér
nægja að ítreka „vanþóknuini"
sína sem hann hafði látið í ljós
fyrsta dag innrásarinnar, og
hvikuðu hvergi frá þeirri stefnu
Þessi afstaða franska kommúni-
istaflokksins er athyglisverð, 1
ljósi þess, að flokkurinn hefur
verið nefndur „elziti somur
Moskvukirkjunnar".
Nokkrar kommúnistahreyfing-
ar í Suður-Ameríku, sem lúta
raunar alveg sovjeskri stjórn,
stóðu viitanlega með Sovjetríkj-
unum. Hinsvegar vakti það al-
menna furðu og hneyks'lun þeg-
ar stjórnin í Hanoi, og ekki síð
ur sjálfur Fidel Castro lögðu
blessuin sína yfir innrás Sovjet-
manna. Sovjetmenn geta þó
naumasit hrifist mjög af rökum
Castrós fyrir þessari afstöðu
hans. Castro gerir sér vonir um
— en vissulega eru það tálvon-
ir — að afstaða hains neyði Sov-
jetríkin til að endurskoða stefnu
sína í Suður Ameríku og komi
því til leiðar, að þeir hætti að
stíga í vænginm við Bandaríkin
í stuttu máli, að þeir breyti um
stefnu, og verði ekki aðeins f
orði, heldur einnig á borði bylt-
ingarríki.
FRELSI UNDIR SMÁSJÁ
Sovjetríkin eru sannfærð um
að „breyting til hins fyrra horfs
í Tjekkósíóvakíu muni á engan
hátí: spi'lla, miklu fremur auð
velda, væntanlegar viðræður við
Bandaríkin, en Sovjetmenn
leggja mikið kapp á að koma
viðræðum þessum í kring. Hin
furðulega afstaða Castrós kem-
ur vinstrisinnuðum stúdentum
spánskt fyrir, hinsvegar þarf
ekki að fara í neinar grafgötur
um það, að Sovjetmenn vita vel
hvem hug Castro ber til þeirra.
Þeir geta hinsvegar ekki búist
við að auka hugmyndafræðileg
áhrif sín, með því að treysta á
stuðning slíkra fylgismanna.
Það er þó bót í máli fyrir
Sovétsrikin, að þau hafa enn sér
við hlið bandamenn sína í aust-
urblokkinni, Pólverja, A-Þjóð-
verja, Ungverja og Bú'lgara, eai
stjórnir þessara fjögurra ríkja
geta ekki haldið völdum nema
rauði herinn styðji Við bakið á
þeim. Ekki kæmi þó á óvart þótt
frelsisþróunin f Tjekkóslóvakíu
kynni að smita hugi manna I
þessum löndum. Sovjesku skrið-
drekarnir hafa þjappað Tékkum
saman til Mutlausrar mótspymu
og Dubcek og stuðningsmenn
hans hafa aftur tekið við stjóm
artaumum. Tékkar hafa ekld
Framhald á hla. 24