Morgunblaðið - 15.12.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 1973.
12 3^ 15 6 7
1 F R w E T T 1 R
VIKUNNAR
EFWt MAGNÚS FINNSSON
T — —---------r
HY’ER er upplysingaskylda
stjórnvalda? Þessi spurning
vaknaði þegar fréttir mánu-
dagsins 10. desember voru
lesnar. Útvarp og sjónvarp
skýrðu frá því þá þegar um
kvöldið, að Einar Ágústsson.
utanríkisráðherra, teldi þrjá
kosti hafa komið upp í viðræð-
um sfnum við Bandaríkjastjórn
um varnarmál íslands. Morgun-
hlaðið skýrir frá skoðunum ráð-
herrans, sem hann viðhafði við
ráðherrafund Atlantshafs-
bandalagsins í Brússel. Athygli
vekur, að ráðherrann er í þessu
tilfelli ekki að tilkynna
íslendingum stöðu varnarmála-
viðræðnanna, heldur ráðherr-
um Atlantshafsbandalagsins,
og hafði þó skömmu áður verið
borin fram á Alþingi fyrir-
spurn um sama mál. Þar
fengust fremur loðin svör,
a.in.k. voru þau ekki eins upp-
lýsandi og sú vitneskja, sem
barst frá Brússel.
Sem blaðamaður er ég með
þessu ekki sérstaklega að
áfellast Einar Ágústsson, utan-
ríkisráðherra, sem sýnt hefur
meiri lipurð við blaðamenn en
allir aðrir núverandi ráðherrar.
En engu að síður er þessi ineð-
ferð ráðherrans á einhverju
mikih ægasta hagsniunaináli
þjóðarinnar í dag svolftið tákn-
ræn fyrir skilning eða öllu
heldur skilningsleysi opin-
berra embættismanna eða
forystuinanna á skyldum
þeirra gagnvart landsmönnum
sjálfum — skylduin ráðamanna
gagnvart kjósendum sfnum.
tslen/k þjóð á að mfnu mali
skilyrðislaust rétt á að fá að
vita fyrst allra um hin vand-
meöförnu og viðkvæmu varnar-
mál sín. Enginn veit nema fjör-
egg þjóðarinnar og framtíð
þess felist í afstöðu ríkis-
stjórnar Islands í þessu máli og
þar hvílir einmitt mikil ábyrgð
á Eramsóknarflokknum um
þessar mundir.
I þessu tilviki er það þó
tslendingum til happs. að
ertendar fréttastofur geta upp-
lýst tslendinga um skoöanir
Einars Ágústssonar á stöðu
varnarmálaviðræðnanna. Þær
senda tslendinguni boðskapinn
sein íslenzkur ráðherra l'lutti
ráðherrum Atlantshaf shanda-
lagsins. Þess ber þó að geta, að
fundir ráðherranna eru lokaðir
og þar ía*r enginn blaðainaður
að koma nærri — upplýsingar
þessar eru eingöngu byggðar á
þeim upplýsingum. sem upp-
fýsingaskrifstofa NATö lætur í
té. Orðrétt ræða Einars hefur
ekki. að þvf er inér er kunnugt.
verið birt. En hverjir eru svo
hinir þrfr kostir, sem Einar gat
u m ?
í fyrsta lagi er það. að
ástandið verði óbreytt —
varnarliðið verði áfrain á
tslandi. Þennan kosl segir
Einar íslenzku rfkisstjórnina
telja óviðunandi. Það kemur
engnm á óvart. Fulltrúar
kommúnista hafa aidrei viljað
samþykkja tsland sem aðildar-
þjóð að Atlantshafsbanda-
laginu og því er um líf og dauða
ríkisstjórnarinnar að tefla.
Kíkissljórnin lifir ekki, ef
varnarliðinu er ekki vísað
brott.
Annar kosturinn er. að allt
varnarliðið verði flutt brott, en
það geta hvorki Bandaríkin né
önnur aðildarrfki Atlantshafs-
bandalagsins sætt sig við, segir
Einar Ágústsson. En er hér
ekki um forsendu stjórnarsam-
starfsins að ræða? Það hefur
a.m.k. heyrzt frá herbúðum
Alþýðubandalagsins.
Um þriðja kostinn standa nú
yfir samningaviðræður, að því
er Einar Agústsson sagði. Hann
er sá, að Keflavíkurflugvöllur
xerði vopnlaus eftirlitsstöð.
Ekkert var hins vegar sagt um
það, með hverjum hætti unnt
yrði að halda uppi því eftirliti.
sem nauðsynlegt er. Er hér
ekki um að ræða sams konar
lausn og Alþýðuflokkurinn
hefur lagt til og kommúnistar
hafa kallað sýndarmennskutil-
lögu, þar sem varnarliðið yrði
látið hafa fataskipti. En
kannski eru frainsóknarmenn
að reyna með þessu að tryggja
fyrir kommúnista bitann, svo
að hann renni betur niður,
þegar þeir þurfa loks að kyngja
þessu sem öðrum stefnumálum
sínum. Alþýðubandalagsmenn
hal'a nú þegar æfinguna í slíku
og nægir þar aðeins að minna á
fáein dæmi, margfalda gengis-
lækkun, landhelgismálið o.fl.
o.fl.
tslendingar frétta erlendis
frá — frá upplýsingaskrifstofu
N.ATO, að samningaviðræður
íslenzkra ráðamanna og full-
trúa Bandarfkjastjórnar snúist
um vopnlausa eftirlitsstöð. Er
þetta fyrsta sinni, sem ís-
lendingar frétta erlendis frá af
aðgerðuin ráðamanna í þeim
málum, sem kölluð hafa verið
stórmál? Nei — þvf miður.
Dæmin eru mýmörg. ef einhver
nennti að elta ólar við að telja
þau. Hve oft fréttist ekki
erlendis frá um aðgerðir í
landhelgismálinu og svo þurftu
islenzkir blaöamenn að hringja
í stjórnarráðið eða til
Landhelgisgæzlunnar til þess
að fá upplýsingar um það,
hvort rétt væri hermt. Ég hef
sjálfur oftar en einu sinni og
ol'tar en tvisvar lent í þeirri
aðstöðu og þó var þetta átakan-
iegast fyrst framan al' í land-
helgisdeilunni. Talsmaður
Landhelgisgæzlunnar sá strax,
að slíkt var injög óviðeigandi
(>g hann gerði allt. sem í hans
valdi stóð til þess að verða á
undan. En eflaust hefur hann
haft við sina erfiðleika að
stríða í þessu efni. því að
forystumenn þjóðarinnar virð-
ast ekki enn hafa skilið skyldu
sína gagnvart tslendinguin
sjálfum. tslendingar eru bara
sauðsi artur almúginn í þeirra
augum. sem á engan rétt á því,
að frétta af gangi mála. ts-
lendinga á aðeins að skjalla
nokkrar vikur fyrir kosningar.
Þá er sauðsvartur almúginn
góður og allir reyna að höfða til
hans. Þess á millier hann Iftils-
virtur.
tslendingar eiga skýlausan
rétt á því að forystumenn geri
grein fyrir gangi mála. Þessi
réttur er ef til vill hvað
þýðingarmestur í dag gagnvart
öryggismálum landsins. Hve
langt aMlar rfkisstjórnin að
ganga í varnarmálunum? Þetta
er hin brennandi spurning. Svo
virðist sein Framsóknar-
flokkurinn hafi nú samþykkt
að hér verði áfram eftirlitsstöð
Atlantshafsbandalagsins, enda
hefði Einar Ágústsson þá ekki
Ijáð máls á að ræða um slikt,
nema flokkurtnn hafi fallizt á
það. Felst Alþýðubandalagiö á
það? Er rfkisstjórnin lífs eða
liðin? Þetta eru m.a.
spurningar, sem tslendingar
gætu haft gagn af að fá svör við,
því að stjórnvalda bfða mikil og
óleyst vandamál f efnahagsmál-
um. sem ekki þola bið. Itver
maður hlýtur að skilja. að til
lausnar þeim vanda þarf sam-
henta og trausta ríkisst jórn.
Bjartmar Guðmundsson:
Hreinar
strendur og hrein vötn
Fátt er jafn heillandi undir
beru lofti á landi hér og að fara
um fjörur eða með ám og vötnum
eftir bökkum þeirra.
Einu gildir, að þvf er fjörurnar
snertir, hvort vetur situr að völd-
um eðá voríð hlær. Hvort sumar-
aldan vaggar æðarungunum við
landsteina Breiðafjarðar eða Mel-
rakkasléttu ellegar í Hvalfirði.
Eða þá að haustsjóarnir eru tekn-
ir að seilast í naustin og falda
hvítu norður við Gjögra eða vest-
ur hjá Bjargtöngum.
Á ströndum er alltaf eitthvað
nýtt að sjá og ferskt og göngumað-
ur getur alltaf átt von á einhverju
alveg óvæntu.
Annars: eftir á að hyggja.
Svona var þetta urn allar fjörur.
En nú vita menn fyrirfram að
víða gerast þær svo flekkaðar að
raunalegt er á að líta. Plastdrusl-
ur og nælonflækjur. dósarusl og
gler þekja nú flestar fjörur og
alltaf bætist við.
LTm hverf is h öf uðborgi n a,
Reykjavík, eru fjörur fagrar til
Í'lestra átta um voga, nes og inn-
eyjar. Það er að segja voru er
skapari himins og jarðar gekk frá
sínu listaverki í öndverðu. Nú eru
þær orðnar svo flekkaðar af
óhreinindum að varla er þar hægt
að stíga niður fæti, að minnsta
kosti sums staðar. Þessu veldur
gums það. sem flolið hefur á sjó
út gegnum ræsi og pípur frá lií-
býlum nútímans og athafnastöð-
unt vel vinnandi manna. Ekki þó
nóg með þetta. Sjálfur sjórinn
hefur gruggast. Enginn veit með
vissu hvað langt út í landhelgina
okkar eða lengra. Og er næst land-
inu á sumum svæðum lítt eða ekki
hæfur verustaður fyrir fugl og
fisk, hvað þá sem baðstaður
hreinlátra manna.
Þetta vita allir.
Um hitt hafa víst færri hugsað
enn sem komið er, að sama sagan
er að gerast í öllum víkum og
fjörðum þar sem skólpleiðslur
liggja f sjó út frá mannabústöð-
um. Og því meira sem byggðin er
þéttari og hefur meira skólp frá
sér að senda frá vinnustöðum.
Enn er svo þess að geta, að á
bökkum flestra eða allra vatns-
falla og stöðuvatna, svo sem Mý-
vatns og Þingvallavatns, eru
mannabústaðir, sem þurfa að
losna við sitt skólp. Mjög víða
hefur það orðið að ráði að veita
því skemmstu leið út í vötnin.
Sumar rninni ár hafa nú þegar
breytt lit af þessum sökum, þar
sem þorp hafa myndazt við vatns-
litlar ár. Þannig geta þær orðið
næsta ógeðslegar og áreiðanlega
óheílnæmar fugli og fiski, áður
unaðslega fögur vötn og þokka-
leg.
Síðast en ekki sízt má ekki
glevma olíunni. Skainmt er að
minnast stórslyss, er olíugeymir
sprakk við Reykjavíkurhöfn en
olían flaut í sjóinn og deyddi
fjölda fugla og varð þö minna úr
en á horfðist um tíma. Víst má
telja að víða sé frágangur á olíu-
geymum með öllu ófullnægjandi
við hafnir. Uti um allt land er þá
sögu að segja, áð við fjölda sveita-
bæja og þorpa, sem á vatnsbökk-
um standa eru olíugeymar. Enn
sem komið er hefur það furðu
sjaldan hent aðgeymar spryngju.
En sú hætta vofir alls staðar yfir.
Hvað myndi þaðkosta t.d ef fáein
tonn flytu frá einhverjum tankn-
um á Mývatnsbökkum út á vatn
og hittu fyrir nokkur hundruð
eða þúsund anda á vatninu?
Ráðamenn Reykjavíkur hafa
nýlega boðað það fagnaðarerindi,
að gera eigi bragarbót á frá-
rennslisleiðslum borgarinnar og
þær teygðar miklu lengra á haf út
en hingað til hefur verið gert.
Um leiðbiðja þeir um álit borgar-
búa um hvað mikið skulí vanda til
þessa umbötaverks og hvað miklu
til kosta.
Þetta er virðingarvert. Flesta
daga síðan hef ég litið yfir 4 og 5
dagblöð og komið auga á aðeins
eina smágrein í Velvakandadálki
urn þetta efni, eftir Óskar Jóhann-
esson. Meiri virðist áhuginn ekki
vera að því er snertir þetta mikla
mál. Annars er það stærra en svo
að það varði borgarbúa eina. Ö. J.
segir að þeir eigi ekki að láta sér
nægja að skólpið verði hálfhreins-
að og síðan leitt í sjóinn eitthvað
lengra en nú er. Það þurfi að
fullhreinsa það og að það eigi að
vera metnaðarmál Reykjavíkur-
búa að verjast á þann hátt meng-
un í nálægum sjó.
Mengunin er nú þegar búin að
setja svo sinn svip á veröldina
nær og fjær, að augu manna ættu
að vera farin að opnast sæmilega
fyrir hættunum. Fullhreinsum
skólpið segir Óskar, hvað sem það
kostar.
Sama segi ég. Sú verður áreið-
anlega krafa tímans. Aðrar um-
bætur, sem skemmra ganga,
munu reynast ófullnægjandi.
Við megum teljast sæl og vel á
vegi stödd, þar sem hér er enn
hægt að bægja menguninni frá
okkar norðlæga landi ineð skyn-
samlégum ráðum í tíma teknum.
Annarra víti eru það nærtæk, að
auðvelt ætti að vera að láta sér
þau að varnaði verða.
Oliugeymum við hafnir þarf al-
verlega að gefa gaum. Fjarlægja
þarf alla geyma af vatnsbökkum
og hita upp húsin með jarðvatni
eða rafmagni, og fullhreinsa allt
skólp áður en því er veitt út í ár
eða stöðuvötn. Undirbúningur að
jafn sjálfsögðum ráðstöfunum
þolir ekki bið.
30. nóv. '73.
Ný ljóðabók eftir Jakobínu
Björnsdóttur
IIELGAFELL hel'ur gefið út
Ijóðabókina Hvfli ég væng á hvít-
uni voðum eftir Jakobfnu Björns-
dóttir, Ijósmóður, eða Bínu
Björns eins og skáldanefn henn-
ar er.
Björn Sigfússon gaf bókina út,
en hún er 85 bls. að stærð, aftast
er löngritgerð um skáldkonuna og
verk hennar eftir dr. Björn, Um-
gerð kvæða og ævi.
A bókarkápu segir
m.a.:...Með ritgerð í bókarlok
um skáldkonuna og þessi 30 Ijóð
hennar 17-66 ára gamallar hefur
Björn Sigfússon kannað, úr hvaða
jarðvegi og ævi þau spruttu,
þróttug og víða frumleg.. . "
ÞROTABÚUV
ÞEGAR ég he.vri í útvarpi eða les
í blöðum um kröfur þær um
kjarabætur, sem stéttarfélögin
gera. þegar kaupsamningar eru
framundan. koma mér í hug
spurningar sem þessar:
I. Hafa þeir, sem fyrir þessum
kröfum standa. ekkert lært af
sögunni í fortíð og nútíð, né
heldur af sinni eígin reynslu við
meðferð kjaramála?
II. Ilefúr launafölk, sem berst
svó fyrir þessum kröfum, ekkert
lært af meðferð þessara rhála
undirstjórn kommúnista?
III. Er þetta kjarabarátta, eða
er það barátta einræðisins gegn
lýðræðinu?
Allar eru þessar kröfur skamm-
tima sjónarmið skepnunnar, sem
lifir fyrir líðandi stund. Langtíma
sjíinarmið mannlegrar reynslu og
þekkingar er þar hvergi að finna.
Eg hef áður likt óraunhæfum
kauptöxtum, sem ekkert stendur
á bak við, víð ínnstæðu í þortabúi.
Yfirleitt er ahnenningi nokkuð
kunnugt um ineðferð hinna al-
mennu þrotabúa viðskiptalífsins,
þar sein yfirlit er gert yfir eignir
og skuldir búsins, og skuldir sið.an
greiddar það langt sem eignir ná.
Það, sem þá vantar, er skuldar-
eigendum tapað fé. En þaðerlíka
til önnur meðferð á þrotabúum.
Það eru þrotabú atvinnuveganna,
eftir rán.vrkju vinnumarkaðarins.
Þau eru gerð upp með þeiin hætti,
aðgengi gjaldmiðilsins er fellt, og
krónan. sem samið var um,
smækkuð það mikið, að nokkru
eða öllu leyti það, sem rányrkjan
hafði frá þeim tekið. Þannig er
fm,vndaður hagnaður launamanna
orðinn aðengu.
Með vinnulöggjöfinni er
stéttarfélögunum heimilað,
meðan á verkfalli stendur, að
beita menn ofbeldi, sem undir
öðrum kringumstæðum er sak-
hæft. og ná með heim hætti sjálf-
dæmi f kaupsamningum. Með lög-
um um gengisskráningu er Seðla-
bankanum — ríkisstjörnarinni
heimilað að skrá gengið. Sú
heimild er svo notuð til þess að
verðfella krónuna, sem samiðvar
um. Þannig rekur eitt sig á
annars horn. Verkfallsunnendur,
hver sem staða þeirra er í þjóð-
félaginu, ættu því að hugleiða,
hve haldgott þetta lífsakkeri
launamanna, verkfallsrétturinn,
er, þegar á það reynir, Þeir hinir
sömu ættu þá um leið að minnast
þeirra ekki allfáu tilfella, þegar
ríkisstjórnir hafa með bráða-
bilgðalögum gert þessi réttindi að
engu. Þetta hefur verið gert með
þvi að stöðva verkföll, afnema
vfsitöluuppbætur og binda
kaupið. Allt er þetta vitnisburður
um það, hver óskapnaður vinnu-
löggjöf er.
Það er öfugmæli að halda því
fram, að verðbólgan sé orsök
kauphækkananna. Umferðin er
alltaf su sama. 1. Of háir kaup-
taxtar, 2. Rányrkja á fjármunum
atvinnuveganna og 3. Gengis-
felling. Þannig eru það of miklar
kröfur og afleiðingu snúið við i
blekkingarskyni.
Það, sem hér hefur verið sagt,
er ekki annað en það, sem hefur
verið að gerast i fslenzku þjóðlifi
allt frá lokum síðari heims-
styrjaldar og marg endurtekið
sig, og ætti því lesendum að koma
þaðkunnuglega fyrir.
Með línum þessum ætla ég, að
því sé lokið, aðég skrifi um kaup-
deilur og verðbólgu.
Þorsteinn Stefánsson.