Morgunblaðið - 15.03.1974, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1974
Útgefandi hf. Arvakur Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 420,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 25,00 kr. eintakið.
Atkvæðagreiðslan um
skattafrumvarp rík-
isstjórnarinnar í neðri
deild Alþingis í fyrrinótt
varð söguleg. Hún sýndi í
fyrsta lagi, að sjónarmið
stjórnarandstöðunnar í
skattamálum og fjármálum
ríkisins eiga meira fylgi að
fagna í deildinni, heldur en
afstaða ríkisstjórnarinnar.
í öðru lagi sýnir hún, að
hin pólitíska staða i land-
inu er gerbreytt. Ríkis-
stjórnin hefur ekki lengur
starfhæfan meirihluta á
Alþingi. Þetta er kaldur
veruleiki, sem hún kemst
ekki hjá að viðurkenna.
Við atkvæðagreiðsluna í
þinginu í fyrrinótt voru
allar tillögur um hækkun
söluskatts felldar með jöfn-
um atkvæðum. Tillaga
Sjálfstæðisflokksins um
2% hækkun var felld, til-
laga Alþýðuflokks um
314% hækkun var felld og
tillaga ríkisstjórnarinnar
um 5% hækkun var felld.
ítarlegar tillögur þing-
manna Sjálfstæðisflokks-
ins um mun meiri lækkun
tekjuskatts en stjórnin
lagði til voru felldar með
jöfnum atkvæðum. Að því
loknu var tillaga stjórn-
arinnar um lækkun tekju-
skatts samþykkt með
stuðningi stjórnarandstöð-
unnar. Á árinu 1970 var
settur á sérstakur launa-
skattur til bráðabirgða eða
l‘/2% vegna verðstöðvunar,
sem þá kom til fram-
kvæmda. Þá var fyrir 1%
launaskattur, sem rennur í
Byggingarsjóð ríkisins.
Síðan hefur þessi VA%
launaskattur verið fram-
lengdur og launaskattur
því í raun verið 2í4%. Nú
hefur ríkisstjórnin lagt til
að 1%-stigi verði bætt við
og renni það einnig í Bygg-
ingarsjóð eða samtals 2%.
Þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins vildu fallast á
það, en töldu jafnframt
tímabært að fella niður
1 V4% bráðabirgðagjaldið.
Þessi tillaga Sjálfstæðis-
flokksins var samþykkt
með atkvæðum stjórnar-
andstöðunnar og eins
stjórnarþingmanns, Björns
Pálssonar. Þessi úrslit
vöktu að sjálfsögðu mikla
athygli í þingsölum, en
meira átti eftir að koma.
Breytingartillögur Sjálf-
stæðismanna við skatta-
frumvarp ríkisstjórnar-
innar skiptust í þrjá höf-
uðþætti: tekjuskattslækk-
un í samræmi við skatta-
frumvarp það, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn lagði
fram í haust, 2ja stiga
hækkun söluskatts og 1500
milljóna króna sparnað á
fjárlögum yfirstandandi
árs. Þessi tillaga Sjálf-
stæðisflokksins um sparn-
að var samþykkt f neðri
deild með atkvæðum
stjórnarandstöðunnar,
Björns Pálssonar og Ólafs
Jóhannessonar, forsætis-
ráðherra. Afstaða forsætis-
ráðherra vakti að sjálf-
sögðu mikla athygli. Hann
gerði þá grein fyrir at-
kvæði sínu, að í tillögunni
fælist svo mikið traust á
ríkisstjórninni, að sjálfsagt
væri, að hún kæmi til með-
ferðar í efri deild. Þessi
tillaga þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins gerir ráð
fyrir því, að ríkisstjórnin
hafi heimild til þess í sam-
ráði við fjárveitinganefnd
Alþingis að spara 1500
milljónir í útgjöldum ríkis-
sjóðs í ár. ÍJr því að for-
sætisráðherra telur, að til-
lagan sýni traust á stjórn-
inni, vaknar sú spurning,
hvers vegna hann hefur
ekki beitt sér fyrir einróma
stuðningi allra stjórnar-
þingmanna við hana. En af
einhverjum ástæðum
greiddu allir aðrir stjórn-
arþingmenn en þessir
tveir, atkvæði gegn tillögu,
sem forsætisráðherra seg-
ir, að tákni sérstakt traust í
garð ríkisstjórnarinnar.
Hvers vegna? Líklegra er,
að ráðherrann hafi brugð-
izt mjög reiður við stuðn-
ingi Björns Pálssonar við
niðurfellingu 114% launa-
skatts og fundizt betri svip-
ur á þvf, ef 1500 milljóna
sparnaðurinn yrði sam-
þykktur með atkvæðum
fleiri stjórnarþingmanna
en Björns Pálssonar.
Ljóst er, að samþykktar
hafa verið í neðri deild
tvær megintillögur þing-
manna Sjálfstæðisflokks-
ins gegn vilja ríkisstjórn-
arinnar. Það sýnir, að ríkis-
stjórnin er gersamlega
búin að missa tökin á at-
burðarásinni í þingsölum.
Hún hefur þar ekki lengur
starfhæfan meirihluta.
Hún getur ekki komið fram
þeim skattabreytingum,
sem hún hafði samið um
við ASÍ. Hún hefur reynt
að beita hótunum við þing-
menn, en þær hafa engan
árangur borið.
Ríkisstjórnin hefur hót-
að því, að tekjuskatturinn
verði óbreyttur, ef þingið
samþykki ekki 5 stiga
hækkun söluskatts. Eftir
atkvæðagreiðsluna í neðri
deild í fyrrinótt á hún eng-
an annan kost en þann að
ganga til samninga við
stjórnarandstöðuna um
einhverja millileið, sem
stjórnarandstöðuflokkarn-
ir geta fallizt á. Að því
loknu á Ólafur Jóhannes-
son að sýna þann manndóm
að leggja fram lausnar-
beiðni fyrir sig og ráðu-
neyti sitt.
Svo gífurleg verð-
bólgualda er skollin á, að
engin hliðstæð dæmi eru
til á Islandi um verðbólgu
af þessu tagi. Innan tiltölu-
lega skamms tíma verða at-
vinnuvegirnir komnir í
strand. Þeir þola ekki
þessa verðbólgu. Þá þarf að
sitja við völd í landinu
sterk ríkisstjórn, sem
hefur vilja til að takast á
við vandann og starfhæfan
meirihluta á Alþingi. Ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannesson-
ar hefur hvorugt. En það
væri raunar eftir öðru, að
hún viðurkenndi ekkert og
sæti áfram.
GERBREYTT PÓLITLSK STAÐA
Þjóðfélagið
BOSTON — Umsátrið um
Trójuborg hafði staðið á sjö-
unda ár og baráttuhugur
Grikkja var tekinn að dvína.
Hvers vegna? Ódysseifur gefur
okkur skýringuna í hinni stór-
brotnu ræðu sinni í leikriti
Shakespeares „Troilus og
Cressida“, þar sem hann út-
skýrir málin fyrir Agamemnon
konungi: Forystan hefur brugð-
izt, Akilles liggur aðgerðalaus í
tjaldi sinu og gerir grín að fé-
lögum sínum. Agamemnon ger-
ir ekkert til þess að leiða stríðið
til sigurs. „Engum er neitt
heilagt lengur, skítmennin
ganga um sem heiðarlegir borg-
arar.“
Árþúsundir hafa liðið síðan
menn gerðu sér ljóst, að spill-
ing á æðstu stöðum sýkir allt
samfélagið. Hvergi er þessi
staðreynd þó sett fram á mark-
vissari hátt en i Ödipusi:
„Þebubúar þjást af farsótt
vegna spillingar konungsins."
Samlíkingin við bandariskt
þjóðfélag ársins 1974 þarfnast
ekki frekari skýringar. í Hvíta
húsinu er mönnum ekkert heil-
agt lengur og þjóðfélagið sýk-
ist. Enginn ber lengur minnstu
virðingu fyrir sannleikanum og
þjóðfélagið glatar trúnni, sem
tengir það saman. Valdagræðg-
in kemur í stað réttlætiskennd-
arinnar og afleiðingin er al-
gjört öngþveiti.
Við þurfum að líða spillingu
á æðstu stöðum og flestir okkar
sjá hana. Bandaríkjamenn hika
við að grípa til ráðstafana, sem
sumir telja jafngilda því, að
dæma þjóðhöfðingjann til
er
sjúkt
Richard Nixon —
Erhann bölvaldur
bandarísks þjóðfélags?
dauða, en engu að síður skilja
þeir, að hann er bölvaldur
þeirra.
Þetta var boðskapur kjós-
enda í Grand Rapidhéraði þeg-
ar þeir kusu Demókrata í sa^ti
Geralds Fords í Fulltrúadeild-
inni. Það var ekki eingöngu
Watergatehneykslið, sem þjak-
aði hugi þeirra, biðraðirnar við
- bensínstöðvarnar og efnahags-
vandinn hvíldi þungt á herðum
þeirra, en þungbærast var þó
að geta engum treyst, að geta
ekki litið til framtíðarinnar án
þess að þurfa að óttast og
skammast sin í senn. Enginn
forseti er fær um að lækna öll
mein, en í hinum klassíska
skilningi, 1 skilningi Shake-
speares, er það Riehard Nixon,
sem er bölvaldur þjóðar sinnar.
1 klassískum leikritum kem-
ur lausnin yfirleitt á þann hátt,
að hetjan hart leikna skilur
mistök sín og afbrot, öðlast
skilning á sínum eigin skap-
gerðarbrestum. Allir muna
eftir því, þegar Ödipus skynjaði
hvað hann hafði gert og frelsaði
Þebu með því að refsa sjálfum
sér. Harmleikur bandarísku
þjóðarinnar um þessar mundir
er sá, að það eru engar líkur til
þess, að Richard Nixon geti
nokkurn tíma skynjað eigin
galla, né heldur skilið þá
ábyrgð, sem hvílir á herðum
hans.
Helzta einkenni Nixons er
það, hve gjörsneyddur hann er
þeim hæfileikum og því sið-
ferðilega mati, sem krefjast
verður af leiðtoga lýðræðis-
ríkis. Við krefjumst tvenns af
leiðtogum okkar: heiðarleika
og sjálfsvirðingar, og að þeir
beri virðingu fyrir því hlut-
verki, sem þeir eru kjörnir til
að gegna. Nixon hefur ekkert
af þessu til að bera.
Sumir frjálslyndir gagnrýn-
endur forsetans hafa gert sig
seka um þau mistök, að telja
hann meðvitað leika sér að því
að hafa fólk að háði og spotti,
blekkja og svíkja. Þetta er djöf-
ulleg skoðun, og hún á ekki við
rök að styðjast. Styrkleiki
Nixons er í því fólginn, að hann
hefur engin lífsverðmæti önn-
ur en trúna á sjálfan sig. Þess
vegna er hann alltaf einlægur,
rétt eins og Henry Kissinger og
Bismarck.
Nixon getur misboðið banda-
rískum borgurum með því að
rjúfa heimilisfrið þeirra og
einkarétt, en komið svo fram í
sjónvarpi og talað fjálglega um
friðhelgi heimilisins. Hann sér
ekkert ósamræmi í þessu af því
hann þekkir ekkert samræmi
nema eitt: áhugann á sjálfum
sér. Nixon trúir því í raun og
sannleika, að allir forsetar not-
i . ’ -s' !' '<
I i •
V v -.'iV'' /
/
**
JíeUrJiork Shnes

Eftir Anthony
Lewis
færi sér galla skattakerfisins,
símahleranir og loki augunum
fyrir alls kyns lögbrotum. Þess
vegna finnst honum voðalega
ósanngjarnt þegar frjálslyndir
menn gagnrýna hann. Hann
getur ómögulega skilið, að
annað fólk geti haft til að bera
sjálfsvirðingu og réttlætis-
kennd.
Annað einkenni á skapgerð
Nixons er valdagræðgi og
ábyrgðarleysi. í þeim heimi
hugaróra, sem hann reynir að
troða uppá okkur, eiga forset-
arnir ekkert vit að hafa á
stjórnmálum, eiga ekkert að
vita um fjárreiður sínar, hvað
þá um glæpastarfsemi sam-
starfsmannanna. Lyndon John-
son átti við ýmsa skapgerðar-
bresti að stríða, en hann reyndi
þó aldrei að koma ábyrgðinni á
annarra herðar.
Nixon er kjarkmaður á sinn
hátt, það má enginn láta sér
yfirsjást. Hann hefur staðið af
sér hríðir, sem hefðu gengið af
hverjum meðalmanni dauðum,
og hann er manna líklegastur
til að halda hinni einmanalegu
baráttu áfram hvað sem það
kostar.
Hættan við hugrekki for-
setans er bara sú, að það bygg-
ist á tilfinningaleysi. Hið versta
fyrir hagsmuni bandarísku
þjóðarinnar er, að forsetinn
hefur reynt að losna við þá
ábyrgð, sem fylgir beitingu for-
setavaldsins. Það getur leitt til
þjóðfélags, þar sem hinir og
þessir geta gefið fyrirskipanir
um framkvæmd óhæfuverka,
sem enginn þorir svo að kann-
ast við.
I Bandaríkjunum eru engir,
sem geta brugðizt við slíku
ástandi, nema hinir almennu
borgarar. Við getum ekki beðið
Guð eða kóngana í leikritum
Shakespeares um hjálp. Við
verðum að hjálpa okkur sjálf.
Kannski sætta ýmsir sig við,
að ýmsar stofnanir þjóðfélags-
ins, þingið, dómstólarnir og
fjölmiðlarnir beita sér gegn
misbeitingu forsetavaldsins.
Þetta er bara ekki nóg. Ef við
göngum ekki sjálf á hólm við
Richard Nixon hlýtur að enda
með því, að við verðum öll eins.
Þegar Virginíubúar deildu um
gildi nýju stjórnarskrárinnar,
sagði James Madison: „Það er
sama hvaða stjórnarform við
höfum og eftir hvaða kenn-
ingum við förum, við getum
aldrei tryggt frelsi okkar, nema
við leggjum eitthvað af mörk-
■* um sjálfir."