Morgunblaðið - 24.11.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. NOVEMBER 1974
HUNGUR ógnar milljónum
manna á Indlandi vegna þurrka
og þar hefur monsúnregn verið
með minna móti í tíu ár. Þurrkar
geisa á Sahel-beltinu sunnan
Sahara sjötta árið í röð. A sléttum
Norður-Ameríku var kalt og vot-
viðrasamt í vor, þurrkar fylgdu í
kjölfarið í sumar og í haust urðu
aftur miklar skemmdir á upp-
skeru af völdum frosta, sem hóf-
ust snemma, og mikilla rigninga.
Öll þessi fyrirbæri eru skyld og
renna stoðum undir þá kenningu,
að veðurfar í heiminum fari al-
mennt versnandi samkvæmt því
sem kunnur loftslagsfræðingur,
Reid Bryson, hélt nýlega fram í
yfirheyrslu í einni nefnd öldunga-
deildar Bandaríkjaþings. Hann
spáir því, að ástandið muni enn
versna og standa lengi þar sem
hann er viss um, að loftslag jarðar
sé að breytast.
Herferðin gegn hungrinu í
heiminum verður enn erfiðari en
menn gera sér grein fyrir ef trúa
má orðum Brysons og áhrifin geta
orðið ennþá víðtækari. Þar sem
orkuþörf er háð hitastigi eykst
hún til dæmis um 2% í Bretlandi
ef meðalhiti lækkar um eitt stig
og olíuþörf eykst þá um 4%. Mat-
vælaskorturinn í heiminum kall-
ar á stóraukna nýrækt, aðallega í
þróunarlöndunum, stórauknar
áveituframkvæmdir og stóraukna
áburðarframleiðslu. Alls staðar
yrði fólk að spara meira og
minnka neyzlu. Nú þegar telur
Bryson að sókn sé vaxandi f jölda
jarðarbúa í rýrnandi matvæla-
birgðir kalli á árlegar aukafjár-
festingar að upphæð 75 milljarða
dollara, sem samsvarar einum
fimmta heildarfjárfestingar allra
landa heims annarra en
kommúnistalandanna.
Helmingur mannkynsins horfir
fram á dimma daga ef það er rétt,
sem Bryson og aðrir sérfræðingar
telja, að veðurmuni kólna í heim-
inum. Bryson telur að kornskort-
urinn á Indlandi muni tvöfaldast
— eða þrefaldast og í ár vantaði
þar 4.5 milljónir lesta upp á með-
aluppskeru Eyðimerkursvæði
munu færast suður á bóginn og
stækka, svæði monsúnrigning-
anna dragast saman, isbreiður,
túndrur og sumarfrost teygjast,
sunnar svo þrent verður að land-
búnaði og skógrækt þótt á móti
komi að sum svæði nær jarðar-
miðju verða frjósamari en á hlý-
indaskeiðum jarðarinnar. Þetta
táknar að í stórum hlutum
Kanada, Norður-Evrópu og
Síberíu styttist gróðurtíminn eða
verður að engu, vesturströnd
Ameríku verður votviðrasamari
og frjósamari allt ti! Nevada og
Utah en Arizonaeyðimörkin fær-
ist i austur og teygist til Kansas
og suður til Mexikó. Miðaustur-
lönd og kannski Norður-Afríka
verða votviðrasamari en Suður-
Asía og belti þvert yfir Afríku
verða eyðimörk.
Áhrif loftslagsbreytinga á
mannkynssöguna hafa verið
margvísleg. Mesta hlýindaskeið
jarðar var fyrir meira en fjórum
milljónum ára þegar stórstígar
framfarir urðu í átt til siðmenn-
ingar. Siðmenning er þróaðist í
Indusdal um tvö þúsund árum f.
Kr. þurrkaðist út á þremur eða
fjórum öldum þegar veður kóln-
aði á norðurslóðum og eyði--
merkursandar þöktu þessa sið-
menningu. Bryson segir að sömu
örlög hafi lagt að velli Mali-rlkið
mikla I Afríku á tveimur köldum
öldum er fylgdu í kjölfar hlýinda-
skeiðs á 10. og II. öld. Meðan
Mali-ríkið blómgaðist settust vlk-
ingar að á Grænlandi og stunduðu
þar búskap — enda var Grænland
I þá tíð I raun og sannleika grænt.
Sumir sagnfræðingar endurskoða
jafnvel sögulega atburði i ljósi
Ioftslagsbreytinga. Þeir spyrja
hvort Darius og Xerxes hafi reynt
að ráðast inn I Evrópu þar sem
akrar þeirra hafi farið I órækt og
halda þvi fram að „litla isöldin"
(1580—1880), sem náði hámarki
um 1680, hafi stuðlað að samein-
ingu Skotlands og Englands 1700
þar sem hungursneyð ríkti þá I
Skotlandi af völdum uppskeru-
brests.
Bryson segir að ör fólksfjölgun
síðustu fimmtíu ára stafi með-
fram af hagstæðum loftslagsskil-
yrðum, sem hafa verið óeðlilega
góð að hans mati, og forsendurnar
fyrir efnahag heimsins og viður-
væri íbúa hans eru betra loftslag
en nú er þótt nú séu horfur á
versnandi loftslagi. Því er ekki
Iengur til að dreifa að fólk geti
flutzt i stórhópum til annarra
landa eða að minnsta kosti geta
700 milljónir íbúa Indlandsskaga
varla flutzt þaðan. Astandið batn-
aði nokkuð ef iðnaður yrði efldur
Er þetta framtíðin? Myndin er frá 1947 en þá var vetur eindæma harður f Bretlandi.
Ný ísöld í vændum með
kreppu, hungri, hallæri
i löndum, sem búa við heitt og
þurrt loftslag, og lönd, sem búa
við temprað loftslag, sæju sér
fært að kaupa af þeim iðnaðarvör-
ur og aðstoða þau fjárhagslega og
tæknilega og selja þeim matvæli í
staðinn. Mestu máli skiptir tillaga
FAO (Matvæla- og landbúnaðar-
stofnunar SÞ) um matvælabanka
sem tæki sérstakt tillit til neyzlu-
þarfa lágtekjulanda, en vanda-
málið er svo stórt í sniðum að
slíkur banki verður að vera geysi-
stór ef hann á að koma að ein-
hverju gagni.
Kenningar Brysons eru vissu-l
lega umdeildar. Sumarhiti ogi
vetrarhiti fara til dæmis ekki allt-
af saman. Vetrarhiti hækkaði en
sumarhiti lækkaði nokkuð á Eng-
landi á sfðustu öld. Þar hefur
vetrarhiti siðustu áratuga orðið
mestur á árunum fyrir stríð en
sumarhiti á árunum fyrir 1960.
Övist er hvort vetrar- og sumar-
hiti skipta jafnmiklu máli í sam-
bandi við magn hafíss og snjó-
komu. Stærð ísbreiðunnar á norð-
urpólnum skiptir augsýnilega
miklu máli þar sem hún á þátt í
loftslagssveiflum. Hafísmagnið á
norðurhveli hefur vissulega auk-
izt og Isjökum hefur fjölgað veru-
lega á undanförnum 20 árum.
Enginn dregur I efa að veður var
yfirleitt töluvert kaldara á siðasta
áratug en á næstu þremur áratug-
um á undan. Samt virðist hitinn
hafa hækkað 1969—73. Bryson
telur ryk I andrúmsloftinu helztu
orsök fyrir „stuttum" sveiflu-
skeiðum I veðurfari, sem eru
venjulega talin 80—180 ára löng,
en það kemur ekki heim við
bandarískar rannsóknir á slíku
ryki siðan 1950.
Hitt er ljóst að ýmsar kenningar
um veðurbreytingar, vixlverkanir
og sveiflur í veðurfari hljóma
sennilega að dómi fræðimanna og
af mörgu er að taka. Ein kenni-
grein er sú, að þegar ishettan
ánorðurhveli stækkar, endurkast-
ar hún geislum sólarinnar og við
það lækkar hitasitið ennþá meir
og aukinn kuldi á heimskauta-
svæðum eykur mismuninn á hita-
stigi þar og við miðbaug en við
það eflast vindstraumar sem a*
lokum bægja burtu heimskauta-
loftinu eða halda því I skef jum.
Einn þeirra fræðimanna er tek-
ur undir skoðanir Brysons, er
Kenneth Hare, sem var um skeið
forseti konunglega brezka veður-
fræðifélagsins og stjórnar nú vist-
fræðirannsóknum fyrir Kanada-
stjórn, og hann segir: „Ég trúi því
ekki að það verði hægt að brauð-
fæða núverandi Ibúa jarðarinnar
ef við fáum fleiri ár en þrjú I röð
eins og árið 1972.“ Spár um hita-
stig tíu ár fram I tímann eru óger-
legar og verða að byggjast á
meðalveðri siðustu fimmtán ára
og reynslan sýnir að slíkar spár
hefði getað reynzt kolvitlausar á
liðnum áratug. Svarið er ef til vill
að finna á norðurskauti. Bryson
styðst geysimikið við yfirlit (Páls
Bergþórssonar) um meðalhita á
Islandi I 1000 ár sem er meðal
annars reiknaður út frá stærð lag-
íssins við strendur lslands. Upp-
drátturinn með greininni sýnir
þetta. Breytingarnar eru reglu-
legri á Islandi, einkum síðustu
200 árin, en ekki nógu miklar til
að styðja kenninguna um 80 ára
veðurskeið.
Bryson telur sig geta sýnt fram
á að i það minnsta fjórir áratugir
lækkandi hitastigs taki við að
loknu hlýindaskeiði áður en hit-
inn eykst aftur. Prófessor Willi
Dansgaard við Kaupmanna-
hafnarháskóla telur að komið sé
kuldaskeið sem muni standa I
einn eða tvo áratugi I viðbót en að
kuldaskeið sem standi 180 ár hefj-
ist ekki aftur fyrr en á 21. öld og
að við megum eiga von á hlýju
skeiði I millitiðinni. Spár Dans-
gaards byggjast á raunnsóknum
sem hann hefur gert I iskjarna
sem bandariskir hermenn hafa
borað eftir á Norður-Grænlandi
til þess að meta hlutföllin milli
þungra og léttra súrefnisatóma.
Þessi kjarni sýnir um 150.000 ára
sögu. Síðan hafa fleiri kjarnar
verið rannsakaðir og niðurstöð-
urnar benda eindregið til þess að
veðurfar skiptist I 80 og 180 ára
sveiflutimabil.
Við þetta bætast fleiri slik tíma-
bil, eitt 20 ára, annað 400 ára og
enn eitt 2.500 ára sem er sett í
samband við geislavirkt kolefni í
andrúmsloftinu. 1 Englandi hefur
komið fram að ár sem enda á
jafnri tölu eru kaldari en ár sem
enda á oddatölu en ekkert sem
styður kénningar um langvarandi
sveiflur i veðurfari. En enginn
neitar því að ár með óeðlilegu
hitastigi koma í kippum og að
breytingar á ýmsum náttúrufyrir-
bærum (stærð jökla, fjöldi ís-
jaka) eru mismunandi í hlutfalli
við þessi tímabil kaldra eða
hlýrra ára og jafnvel að þetta hafi
áhrif á velferð fólks. Óvist er
hvort nokkur leið er að spá fyrir
um þetta og auðvitað ríkir mikill
ágreiningur um hvernig þetta
kerfi orkar.
öruggustu sveiflurnar sýna
hvort ísöld er í nánd eða ekki.
Síðasta hlýindahámark var fyrir
um 5.000 árum svo að við
stöndum nú á mótum nýrrar
sveiflu niður á við. Ef sveiflurn-
ar eru reglulegar ættum við að
hafa nokkur þúsund ár upp á að
hlaupa áður en við verðum fyrir
barðinu á virkilega köldu veður-
lagi. En kortið sýnir að sveiflurn-
ar niður á við hafa stundum verið
furðuskarpar. Og samkvæmt
rannsóknum á neðansjávarbotn-
lögum (sem upplýsingarnar á
kortinu byggjast á) hefur hitastig
undanfarinna 700.000 ára aðeins
verið jafn hátt hitastiginu á þess-
ari öld sem svarar 5% alls þess
geysjlanga tima. Verða hitabeltis-
eyjar með grænum pálmatrjám
siðasta skjólið?
NtJVERANDI kreppa og hungur eru aðeins smámunir miðað við það, sem er í
vændum ef trúa má spám vfsindamanna, sem gera ráð fyrir þvf, að ný ísöld geti verið
í vændum. Frá þessu segir brezki blaðamaðurinn Malcolm Crawford í meðfylgjandi
grein. Aðalheimildamaður hans er bandarfskur loftslagsfræðingur, Reid Bryson.
Meðal annarra heimildamanna hans er Páll Bergþórsson veðurfræðingur, sem
Bryson hefur stuðzt mikið við f rannsóknum sínum.
Uppdrættirnir sem Crawford birtir. Annar þeirra sýnir samanburð á
veðurfari í Bretlandi og á íslandi í 1000 ár. Upplýsingunum frá
íslandi hefur Páll Bergþórsson safnað en þeim brezku próf.
H.H.Lamb við East Anglia-háskóla, og uppdrátturinn byggist á kort-
um úr ritgerð eftir R.A. Bryson, aðalheimildamann greinarinnar.
Hinn uppdrátturinn byggist á útreikningum Cesare Emiliani við
háskólann f Miami.