Morgunblaðið - 24.11.1974, Blaðsíða 27

og hrafnarnir, ef gert hefði verið líkt á móti mér. En að þekkja
ærnar eða lömbin sundur, það hefði verið mér ofurefli. Þessir
hrafnar hafa því haft glöggari athugunargáfu en Þórbergur
Þórðarson. Af þessu skulum við líka draga þann lærdóm að
iðka lílillæti gagnvart hröfnunum. Það er ekkert náttúruinstinkt,
sem stjórnaði gerðum þessara hrafna, heldur hugsun, sem er
afleiðing af mikilli athyglisgáfu. Þessa sögu sagði mér og fleir-
um gáfaður maður, sem var alinn upp á Rauðamýri.
— Hrafnar eru að fleiru leyti líkir mönnum, hélt Þórbergur
áfram. Þeir hafa mikla skemmtun af að stríða, til dæmis hund-
um, láta þá geyja og stökkva upp í loftið, jafnvel kvelja þá
svo, að þeir ýlfra undan þeim. Er þetta ekki mannlegt ? Þeir
hafa líka gaman af að stríða fólki, þegar vel ber undir. Þeir
geta líka verið hrekkjóttir og eru glysgjarnir eins og stássmeyj-
ar, sækjast eftir hlutum, sem glóa eða hafa sterka liti. Og
margt fleira mætti um þessi kynlegu dýr segja. Að þeir hafi
tilkynnt dauðsföll og sagt fyrir dauða fólks er algerlega efa-
laust. Þeir skynja einhvern veginn óorðna hluti. Ég vildi láta
Finn safna saman nokkrum hröfnum í hóp og fara með þá inn
í Dómkirkjuna og fá Pál ísólfsson til að spila fyrir þá útfarar-
marsa og óperur og vita, hvernig þeir snerust við. Svo vildi ég
fá KK-sextettinn til að spila fyrir þeim dægurlög og jassmúsík
og rokk í Breiðfirðingabúð til að vita, hvernig þeir brygðust
þá við. Síðan ætti próf. Símon Jóhann ásamt Finni að leggja
fyrir þá sálfræðilegar þrautir, t. d. hvort þeir sjái feigð á sauð-
kind, sem þeir ætla sér að skjóta. Svo gæti Finnur skapað sér
skjóta heimsfrægð fyrir bók um sálarlíf hrafnsins.
MÁNUDAGUR 26. JANtlAR (BROT).
Margrét og Þórbergur heimsóttu okkur á föstudagskvöldið.
Það var skemmtilegt kvöld. Þórbergur lék á als oddi. Hann
minntist á atómskáldskapinn og afstraktlist og sagði m. a.:
— Þetta er innblásið af lágum öflum. Verkanir þessara lágu
afla má sjá víðar í mannlífinu. Þau eru mjög að verki í andlit-
um peningamanna. Og maður mætir nokkuð mörgum mönn-
um hér á götunum, sem eru afturgöngutýpur, þ. e. a. s. menn
sem leita aftur í þennan heim eftir að þeir eru farnir úr hon-
um. Ég er hræddur um einn sérfræðing minn. Ég hef mætt
mörgum afturgöngutýpum í Austurstræti. Það má líka sjá af
andlitum manna og ljósmyndum af þeim, hvort þeir eru leiðin-
leg eða skemmtileg skáld. Sumir hafa svo nauðaleiðinleg and-
lit, þó að þeir séu laglegir, að þeir gætu ekki verið skemmti-
leg skáld. Það var ekki mikill vandi að sjá, að það var miklu
meiri söngur í andlitinu á Sigfúsi Einarssyni en Jóni Laxdal.
Draugar fylgja atómskáldunum og segja þeim fyrir verkum, þó
þau viti ekki af því. Við erum undir miklu meiri áhrifum frá
öðrum heimi en okkur grunar, og áhrifin, sem leita á okkur,
fara eftir því, hvernig við erum gerðir. Lágar verur leita ekki
á góða menn, því hjá þeim ná þær engum áhrifum. En lágur
sækir lágan heim.
Þórbergur var minntur á, að hann talaði um drauga, en hann
hefur áður sagt, að framliðna menn ætti að kalla eilífðarverur,
en ekki drauga. Hann svaraði:
— Já, eiginlega ættum við að kalla alla framliðna menn ei-
lífðarverur. En ég leyfi mér samt stundum að kalla þær eilífðar-
verur drauga, sem birtast hér til að láta illt af sér leiða. Þessar
verur hafa miklu meira ráðrúm til að gera illt en þær höfðu,
meðan þær voru hér á jörðinni. Þá var hægt að takast á við
þær, ef þær vildu beita líkamlegu afli og kalla þær fyrir saka-
dómara, ef þær frömdu glæpi, en þó að draugur drepi kú eða
hest eða geri manneskju brjálaða, þá er eiginlega engri vörn
hægt að koma við. Hafið þið aldrei hugsað út í það, hélt skáld-
ið áfram, hvað þið gætuð framið mikið af prettum, ef þið gæt-
uð gert ykkur ósýnileg ? Þið gætuð komizt inn í íbúðina mína
og stolið peningunum mínum, þið gætuð rist fötin af hreinni
mey, sem er á gangi í Austurstræti og látið hana standa stríp-
aða frammi fyrir sexgæjunum. Og þið gætuð lamið óvini ykk-
ar í rot eða bitið af þeim eyrað án þess að eiga neitt á hættu.
Svipaða aðstöðu hafa draugarnir. Ég held það sæki meira að
mönnum af lágum öflum en háum. Lágu öflin eru að rólast
hérna við yfirborð jarðarinnar, en þau hærri komin lengra í
burtu og hafa minni afskipti af mannheimi. Fólk spyr oft:
— Hvert fara menn, þegar þeir deyja ? Sumir segja þeir fari
til stjarnanna. En þeir fara ekki neitt. Það mætti alveg eins
spyrja: — Hvert fer maður, þegar hann hefur klætt sig úr yfir-
frakkanum ? Eða ef þið eruð mikið upp á sex: — úr nærbux-
unum ? Sú hugmynd situr föst í mönnum frá eldri tímum, að
framliðnir menn fari eitthvað hátt upp í loftið. Þar sé himna-
ríki. En menn fara í raun og veru ekki neitt. Það tilverustig,
sem við dveljumst á eftir dauðann, er beint framhald á okkar
jörð, sem nær svo og svo langt út fyrir hana, menn segja 25
þúsund mílur danskar, það er hálfa leið til tunglsins, og einn-
ig gegnum jörðina. En þegar menn eru búnir að vera svo og
svo lengi hér í grennd eftir dauðann, þá fara þeir að fá lyst til að
flytja sig til. Gamla guðfræðin kenndi, að til væri helvíti, sem
vondir menn lentu í eftir dauðann og dúsuðu þar stundum eilíf-
lega innan um djöfla og ára í vellandi eldi eða drepandi kulda í
óútmálanlegum kvölum. Svo kom nýja guðfræðin og sagði: —
Það er ekkert helvíti til nema vond samvizka, það eru engir
djöflar til. Ég held, að báðar hafi rangt fyrir sér. Ég er sann-
færður um, að helvíti er til, en ég er líka sannfærður um, að það
er öðruvísi en helvíti gömlu guðfræðinnar. Ég held ég hafi
drepið á það einhverntíma í samtölum okkar Matthíasar, að jörð
okkar sé ekki alls staðar eins. Það er mikill munur til dæmis á
heimskautasvæðunum og hitabeltinu. Ég held, að svipaður mun-
ur sé á svæðunum í öðrum heimi. Þar sé mismunandi bjart, mis-
munandi hlýtt, mismunandi fagurt og mismunandi líf. Ég held,
að þau svæði, sem eru nálægt jörðinni og inni í henni, séu dimm-
ari en svæðin, sem eru langt frá henni, og ég hef grun um, að
þar séu svæði, sem engrar birtu nýtur. Og ég hef hallazt að
þeirri skoðun, að þau væru lengst inni í iðrum jarðar. Ég held,
að helvíti, sem kalla mætti, nái yfir vítt svið, það sé ekki aðeins
inni í jörðinni, heldur nái það líka nokkuð út fyrir hana. Helvíti
er því að mínum dómi mismunandi. Eftir því sem ég hef kom-
izt næst eru efstu eða léttustu svæði helvítis svona svipuð og er
hér hjá okkur. Við lifum í raun og veru í helvíti. Og ég held,
að lífið á efri svæðum helvítis hinumegin sé mjög áþekkt og
í helvítinu hér. En svæðin verða ljótari, myrkari og ömurlegri
eftir því, sem lengra dregur inn í jörðina. En fyrir utan þau
svæði, sem kalla mætti helvíti, taka við fegurri svæði, bjart-
ari, léttari, hlýrri, með mannlífi talsvert ólíku því sem hér ger-
ist. Gamla guðfræðin kenndi, að Guð dæmdi menn til sælu eða
þjáninga. Þetta er alrangt. Það er enginn, sem dæmir mann
eftir dauðann, hvorki til hægri né vinstri, annar en maðurinn
sjálfur. Hver einn lendir á þeim sviðum hinumegin, sem hann
er hæfur fyrir. Hugsanir okkar eru sveiflur, sem streyma út
frá okkur á hverju augnabliki og valda ýmsum áhrifum í hinum
andlega líkama okkar. Þessar sveiflur eru ólíkar og valda ólík-
um áhrifum, eftir því hvers eðlis þær eru. Haturshugsanir fram-
kalla dökkleitar bylgjur, kærleikshugsanir bjartar. Þið hafið
kannski tekið eftir því, að misendismenn hafa dimmari svip en
góðir menn. Þessar stöðugu bylgjuverkanir byggja að nokkru
leyti upp andlega líkamann. Dimmleitu bylgjurnar gera and-
lega líkamann dimmleitan, og maður með slíkan líkama væri
algerlega ósjálfbjarga í mjög björtum heimi. Hann lendir, þar
sem birtan er slík, að hún samsvarar hinum andlega líkama
hans. Maður, sem að staðaldri hefur hugsað göfugar hugsanir,
honum hæfir aðeins bjartur heimur eftir dauðann. Hér um bil
svona held ég þetta sé.
— Ég hef lesið lýsingar á öðrum heimi eftir ýmsa, hélt Þór-
bergur áfram, og mikið hugsað um þetta sjálfur. Lífið á hin-
um efri svæðum helvítis er ekki ósvipað og hér, að ég hygg.
Og ég hef talað við menn, sem hafa séð meira eða minna í
annan heim. Einn framliðinn maður segir frá dvöl sinni í hel-
víti. Hann var fyrst eftir dauðann á hinum efri svæðum hel-
vítis og varð margs vísari. Þar kom hann að stórri verksmiðju
og gaf sig á tal við verkamennina: — Hvernig gengur það
hjá ykkur ? spurði hann. — Helvítlega, sögðu þeir. — Nú, seg-
ir hann, þið hafið þó vinnu. — Já, en sérðu ekki vörustaflana
hér fyrir utan ? Við erum að senda þetta frá okkur á kvöldin
og svo er það komið aftur að morgninum. — Hvers vegna er-
uð þið þá að vinna ? spyr maðurinn. — Heldurðu, að við verð-
um ekki að vinna ? svöruðu þeir. Heldurðu, að við eigum að
liggja í iðjuleysi ? Galdurinn í þessu var sá, að fólk pantaði
hjá þeim vöruna og uppgötvaði síðan, að það hafði ekkert við
hana að gera. Allt, sem þeir gerðu, gat það gert sjálft, því
hinumegin getum við haft svipuð áhrif á efnið með hugsun-
inni og við höfum hér með höndunum. Þar getur laghuga
maður byggt sér hús með hugsuninni, saumað á sig föt o. s.
frv. En vesalings mennirnir í verksmiðjunni höfðu ekki ennþá
getað skilið þetta ástand og héldu áfram að kvelja sig með því
að strita til einskis. Þeim hafði verið kennt hér í heimi, að
stritið væri undirstaða hamingjunnar. Þessi framliðni maður
kemur í kirkju, og allt, sem þar fór fram, var ákaflega lágkúru-
legt. Presturinn var margorður um það í ræðu sinni, að safnað-
armeðlimir létu sig vita, ef þeir vissu einhverja skömm um
aðra safnaðarmeðlinii, og lagði ríkt á við fólkið að gefa til kirkj-
unnar. Hann kom í borg, sem var nefnd Rómaborg hin forna.
Það er svona svipað og þegar Bandaríkjamenn kalla stærstu
borg sína New York eftir York í Englandi. ímyndunaraflið á
þessum sviðum hinumegin virðist ekki vera meira en hér. Máski
hefur þessi bær heitið The Old Rome. Lífið þarna var ósköp
ömurlegt, húsin óásjáleg og mörg forfallin, göturnar skítugar,
og fólk hékk þar fram á grindverk og góndi á þá, sem framhjá
fóru og hafði mikla skemmtan af að hrekkja hvert annað. Þarna
sá hann styrjöld, og þar gerðist það, sem okkar forfeður virðast
hafa haft eitthvert hugboð um, ef marka má sagnir af ein-
herjum, að menn féllu í stríðinu, en dóu ekki, og risu upp
aftur. Þess vegna var hægt að halda áfram stríðinu endalaust,
ef hetjurnar sönsuðust ekki. Þetta var eiginlega stríð eins og
stríðsgróðamenn vilja hafa það. Þessi maður mun hafa verið
misendismaður. Hann framdi morð og dó af bílslysi í London.
Hann þokaðist lengra og lengra niður á við hinumegin og síð-
ast var hann krminn niður í svartamyrkur, sem gljáði eins og
hrafn. Þar var hann innan um mjög óhugnanlegar verur, sem
reyndu að gera honum og hver annarri allt til miska, sem þær
gátu. Hann var að reyna að rífa sig upp úr þessu umhverfi, en
sambýlingar hans héldu í hann, og líf hans þarna var einn þeyt-
ingur við að flýja og komast burt. Einhvern veginn tókst hon-
um að komast burt. Einhvern veginn tókst honum að komast
upp í meiri birtu að lokum, en ég er búinn að gleyma, hvern-
ig það var.