Morgunblaðið - 24.11.1974, Blaðsíða 24

Hnútarnir ísál-
arlífinu ogþorstinn í Helvíti
HÉR á eftir fara nokkrir kaflar úr Kompaníinu
við allífið, samtölum Matthíasar Johannessens
við meistara Þórberg.
Við birtum þessa kafla vegna andláts Þör-
bergs, en Kompaníið er fyrir löngu uppselt.
Matthias skrifaði Kompaníið upp úr samtölum
sínum við meistarann 1958 og 1959, en
Ragnar í Smára gaf bókina út í tilefni af
sjötugasafmæli Þórbergs, 12. marz 1959.
Samtölin eru skrifuð í samfellt mál úr minnis-
punktum M., en þeir Þórbergur töluðu oftast
saman að heimili hans og Margrétar að Hring-
braut 45.
LAUGARÐAGUR 22. NÚVEMBER (BROT).
— Já, rétt. Hvernig hugsarðu þér lífið eftir dauðann ?
— Ég veit auðvitað ekkert um líf eftir dauðann annað en
það, sem ég hef lesið í þeim skynsamlegustu bókum, sem um
það hafa verið skrifaðar. Svo hefur mín eigin hugsun komið
mér til hjálpar. Menn halda, að þessi ,,annar heimur“ sé ákaf-
lega ólíkur okkar heimi og nánast sagt ekki háður neinum
náttúrulögmálum. Lífið þar sé því gerólíkt okkar lífi. En sann-
leikurinn mun vera sá, að það er enginn annar heimur til, held-
ur er hér um að ræða þann hluta af okkar jörð, sem við hvorki
sjáum, heyrum né getum þreifað á með okkar takmörkuðu
skilningavitum. Þegar við deyjum, mun líkami okkar ,,hinu-
megin samsvara því heimssvæði, sem við vöknum upp á eftir
dauðann. Það er allt og sumt.
— Sumir vilja bara lifa í verkum sínum.
— Það er heimskuleg eigingirni. Og það verður hemill á
framförum manna að hanga við þau verk, sem þeir hafa
skapað í þessu lífi. Svo segir Mahatma Thorbergananda Thor-
darcharaka.
— Heldur þú, að lífið eftir dauðann sé skemmtilegt ?
— Nei, ég held það sé leiðinlegt fyrst, fyrir allan þorra
manna. Við sofnum burt héðan frá hákarli, hangikjöti, koníak-
snafs og uppáferðum og vöknum í ókennilegum heimi, sem hef-
ur ekki neitt af þessu að neinu gagni. Þetta er svona svipað því
að flytjast úr Suðursveit norður í Angmagsalik. En svo held ég
nú birti yfir þessu smátt og smátt, það verður meiri og meiri feg-
urð í kringum okkilr, hákarlinn og hangikjötið gleymast, uppá-
ferðirnar breytast í kynlausar ástaryfirhellingar og það verður
sennilega mikið af sinfóníum pasagalíum, óperettum, rapsódí-
um og varíasjónum. Þá fer ég að hitta Árna prófast Þórarins-
son.
— En hvernig heldur þú, að líðan manna eftir dauðann
verði?
— Ég held hún fari eftir andlegu ástandi þeirra. Líðan fólks
í okkar heimi fer að miklu leyti eftir efnalegum kringumstæð-
um þess. Því veraldlegar sem menn eru sinnaðir, því erfiðar
eiga þeir með að sætta sig við þetta áframhald af lífinu. Ut úr
þeim vandræðum fara sumir að leita fyrir sér um samband við
þennan heim. Ganga með öðrum orðum aftur. En þeir, sem eru
vel innrættir og hafa gott vit og hafa ekki hangið fast við ver-
aldlega muni, eiga miklu hægar með að sætta sig við kringum-
stæðurnar. Og þeirra kringumstæður verða betri. Menn, sem
hafa alla sína ævi ekki hugsað um annað en veraldarauðinn
hafa ekki að öðru að snúa sér, þegar yfrum kemur, en ég held
að gróðabrall gangi þar skrítilega, þó að borið verði það við.
Ég held, að gengisfellingin á krónunni sé ennþá meiri þar en
hér. Okkar heimur er heimur kraftar og athafna. Þess vegna
segja allar þjóðir: Við verðum að vera sterkar, en engin seg-
ir: Við verðum að vera góðar. Kraft und Freude. Englending-
arnir vilja vera sterkir. Þess vegna senda þeir herskip til að
vernda ræningja í landhelginni. Ef Macmillan hefði óskað
þess að vera góður, þá hefði honum fundizt hann vera að
fremja glæp gagnvart brezka heimsveldinu. Það er móralskt
fagurt að vera sterkur, en það er glæpur að vera góður frá
heimsveldissjónarmiði. En svo fá kraftamennirnir sér sæmilega
kollsteypu í helvíti eftir að þeir eru komnir yfrum, og í henni
held ég þeir fari að óska að verða góðir. Ég held að heimurinn
hinumegin sé heimur samhjálpar og mannúðar, þegar kemur
upp fyrir eiginhagsmunasviðin.
MANUDAGURINN 24. NÚVEMBER, KLUKKAN 20.33—2.30.
— Margrét ætlar að fylla þig í kvöld, sagði skáldið og glotti.
Eg kom til hans skömmu eftir fréttir, og það var eins og hann
hefði beðið með dálítilli eftirvæntingu. Við fengum okkur sæti.
Margrét kom inn með tvö glös. Hún hellti í þau. Þórbergur
sagði: — Þorláksdropar. Maður finnur vel á sér af tveimur
glösum. En nú skulum við byrja. Já, við vorum ekki búnir að
ljúka við eilífðarmálin. Endurholdgunin er eftir. Ég er sann-
færður um, að hún e- staðreynd. Línur lífsins eru ekki beinar.
Þær eru sporöskjuligaðar. Við höfum verið mörgum sinnum
á þessari jörð, og tlestir eiga eftir að vera hér mörgum sinnum.
En oftast líður langur tími, kannski mörg hundruð ár, milli
endurfæðinga. í sumum lífum erum við karlmenn, í öðrum
kvenmenn. Mér er illa við endurholdgun, því maður getur rat-
að í margs konar ófærur, þegar maður kemur hingað aftur. En
ég get samt ekki snuðað mig frá, að hún sé veruleikinn mikli,
og sannleikanum skal maður fylgja, hvort sem hann er ljúfur
eða leiður, því hans lögum verðum við að hlíta fyrr og síðar.
Undan því verður aldrei komizt. En margir eru svo gerðir, að
þeir neita þeim hlutum, sem þeim finnst óþægilegir. Að því
leyti, sem við þekkjum lögmál tilverunnar, þá tekur hún skoð-
anir okkar ekki til greina. Ég hef oft óskað mér, að hann væri
eins lygn hér úti á Melunum eins og austur í Snobbhill í hvassri
norðanátt, en jafnvel svona lítið bænartetur hefur aldrei verið
heyrt, hvorki á hærri né lægri stöðum. Jæja, ertu þá ekki orð-
inn fullur ? Ertu ekki búinn að tapa dómgreindinni ? Er ekki
andagiftin búin að fá yfirhöndina yfir vitinu ? Hér er Þjóðvilj-
inn, sérðu stafina ?
— Friðjón Stefánsson: Ástarsaga eftir pöntun.
— Já, sko til. Þú þolir eitt glas í viðbót.
— Heyrðu Þórbergur, nú vil ég fá ástarsögu eftir pöntun.
— Nei, kemur ekki til mála. Ég vil ekki ræða meira um þau
mál. En ég skal tala við þig um ástina, ef þú vilt. Hún byrjar
með því, að maðurinn elskar aðeins sjálfan sig. Svo fer hann
að elska einhverja eina veru aðra, svo Frjálsa þjóð, svo þjóð-
irnar í Atlantshafsbandalaginu. Og svo allar þjóðir, meira að
segja Rússa. Allt líf. En við verðum að gera greinarmun á ást
og elsku eða kærleika. Ástin er innilegt vináttuþel, sem kem-
ur og fer. En upp úr henni vex elskan. Hún er ekki fyrir utan
manninn, ekki eitthvað sem hann er að strefa eftir, heldur er
hún orðin innihald hans. Þá elskar hann ekki neina eina veru,
né eitt land né eina þjóð sérstaklega, heldur ber hann í brjósti
kærleika til allra manna. Allra þjóða. Alls lífs. Þá er maður-
inn kominn á það stig, að hann getur ekki verið öðruvísi. Þetta
er orðinn eiginleiki. Ástin kemur upp úr samfélagsþörfinni, en
hún er aftur sprottin úr þörfinni til að sameina. . . . En bíddu
við, nú þarf ég að taka veðrið: Loft smáskýjað, sunnan gola,
hiti 3,9 stig. Tunglsljós . . . já, til að sameina sig gegn óvin-
um. Þessi sameining grípur svo um sig og víkkar, unz svo er
komið, að maðurinn elskar óvini sína líka. En þú vilt endilega
fá að vita eitthvað heldur um holdlega ást. Þekkirðu hana ekki
nógu vel sjálfur, kominn á þennan aldur ? Hún stjórnast af kyn-
hvötinni, þú veizt það. Ut í kynhvötina hellir maður svo nokkr-
um dropum af andlegheitum og þá fer þetta að breytast í and-
lega vináttu. Hún er úr þokkalegri toga spunnin en holdlega
ástin, en ekki eins sæt. Munurinn á þeim er eins og á hrís-
grjónabrennivíni og rauðvíni. Ég var í stórveizlu í Peking. Þar
voru líka Maó og Sjú Enlæ, sérlega geðslegir menn. Gestirnir
skiptu þúsundum, impónerandi mannhaf, og allir stóðu við borð-
in. Þar var veitt hrísgrjónabrennivín. Það hreif svo vel í, að ég
fann ekki til minnstu þreytu, þó að ég stæði þarna hreyfingar-