Morgunblaðið - 24.11.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. NÖVEMBER 1974
Hvaðbýrundir
í
IVI eðg öng utíma?
REYKVÍKINGAR hafa sótt leikhús óvenju vel nú á
haustmánuðum, svo að forráðamenn beggja at-
vinnuleikhúsanna segjast vart muna annað eins. Að
einhverju leyti má eflaust rekja þessa aðsókn til
verkefnavals leikhúsanna, en þau státa bæði af
skemmtileikjum, sem hlotið hafa almennings hylli.
Nú síðast hefur Leikfélag Reykjavíkur hafið sýning-
ar á einum þvílíkum — Meðgöngutíma pólska leik-
skáldsins Mrozek og er þetta frumraun Hrafns
Gunnlaugssonar sem leikstjóra. Þessi sýning er af
mörgum talin mestur viðburður í íslenzku leikhús-
lífi nú undanfarið — því að þótt gáskinn svífi yfir
vötnum þessa leiks, þykjast menn merkja alvöru-
þrunginn boðskap þar undir niðri, og eigi hann
erindi til allra. Hins vegar er þessi boðskapur
hugvitsamlega fléttaður inn i ærslafenginn fáran-
leikann — enda Morzek sagður sverja sig í ætt
þeirra leikritahöfunda sem eru kenndir við fjar-
stæðuleikhúsið — svo að ímyndunarafli áhorfand-
ans er gefinn tiltölulega laus taumur, og hver og
einn ætti að geta lagt út af boðskapnum að eigin
geðþótta, ef áhorfandinn telur þá leikritið yfirleitt
hafa einhvern boðskap að flytja.
Meðgöngutími — bæði leikrit og sýningin i Iðnó
— hefur annars fengið mjög lofsamlega dóma leik-
listargagnrýnenda dagblaðanna og þeir komast allir
að áþekkari niðurstöðu en maður á að venjast úr
þeim herbúðum. Hér á eftir verður gefið svolítið
sýnishorn af skoðunum gagnrýnenda:
Hinn nýi leiklistargagnrýnandi
Morgunblaðsins segir þannig f
leikdómi sinum:
Fyrsti þáttur hefst í raunsæis-
stíl og er allur útlistun (expo-
sition) að hefðbundnum hætti.
Persónur eru aðeins tvær og hlýt-
ur leikstjóra að hafa verið tals-
verður vandi á höndum með að
gera þetta langa samtal lifandi,
en vel tekst að draga fram and-
stæður persónanna. Smátt og
smátt og hnökralaust er horfið frá
raunsæi til fjarstæðu og eftir að
Maðurinn hefur unnið bug á hiki
Gestsins verður samspil persón-
anna eðlilegt og rökrænt innan
hins viðtekna ramma. Leikur Þor-
steins Gunnarssonar er hér með
ágætum og Jón Sigurbjörnsson
nær sér fljótt á strik eftir nokkra
stirfni í upphafi.
Annar þáttur er langbesti kafli
leiksins og vekur öblandna
kátínu. Hér ná leikararnir allir
fram sínu besta. Helgi Skúlason
er forkostulegur, elliær heimilis-
harðstjóri og Sigríður Hagalín á
ekki í neinum vandræðum með að
koma Konunni til skila eins og
betur kemur fram í síðasta þætti.
Sverrir Hólmarsson skrifar
Leikhúspistil í Þjóðviljann og
segir f niðurlagi gagnrýni sinnar:
Skýrar línur eru dregnar í sýn-
ingunni, persónurnar allar mark-
aðar sterkum dráttum, og gera
leikararnir það undantekningar-
laust vel. Persónur eiginmanns-
ins og stjórnleysingjans voru
dregnar upp af stakri nákvæmni
og óbrigðulli tækni af Jóni Sigur-
björnssyni og Þorsteini Gunnars-
syni, og karlinn gamli var í góðum
höndum Helga Skúlasonar, sem
nýtur sín sjaldan betur en þegar
hann leikur arga karlfauska.
Það er kannski ekki úr vegi hér
að minhast á það frábæra hand-
bragð á umgerð sýningarinnar,
sem hefur um langt skeið verið
eins konar vörumerki þeirra hjá
Leikfélaginu: I Meðgöngutíma
getur að lfta einhverja stílhrein-
ustu og fáguðustu leikmynd sem
Steinþór Sigurðsson hefur unnið.
Þessi sýning er þakkarefni,
einkum vegna þess að hún höfðar
til hugsunar og skynsemi, en þeir
eiginleikar hafa satt að segja ekki
verið ofreyndir af þvf sem leik-
húsin hafa boðið uppá nýverið.
Undir yfirskriftinni Frelsi og
bylting skrifar svo Olafur Jóns-
son leikgagnrýni f Vísi. Hann
segir m.a.:
. . . sem betur fer er pólitfska
útleggingin ekki einasta hjáip-
ræði leiksins: hin skringilega
saga sem ber hana uppi og fram
er ágætlega virk í öllum sínum
afkáraskap, Ieikurinn firrist allar
málalengingar út af efninu,
greiður í spori og skýrmæltur og
þess vegna ansi skoplegur.
I sýningu Leikfélags Reykja-
vfkur, sviðsetningu Hrafns Gunn-
laugssonar, var einmitt lögð rækt
við þessa eðliskosti leiksins, ein-
faldleik og stílfærslu, klára og
skýra persónumótun, það sem
hún náði, léttvfga hantéringu
hinna alvörugefnu útleggingar-
efna i leiknum: af þessari frum-
raun hans að dæma er Hrafn hag-
virkur og smekkvís leikstjóri.
Og Jón Sigurðsson skrifar um
leikritið í Tfmann og segir þar:
Persónur eru fimm: Afinn, sem
Helgi Skúlason leikur og fer á
kostum, hjónin, en þau leika Sig-
ríður Hagalin og Jón Sigurbjörns-
son, og vinnur hann hér tvímæla-
laust leiksigur f óvæntu hlutverki,
Stjórnleysinginn, sem Þorsteinn
Gunnarsson leikur skemmtilega,
en Barnið leikur Kjartan
Ragnarsson. Hlutverk hans er
fyrirferðarmikið, og að sumu leyti
sérstætt en hann skilar því með
ágætum.
Það er að ýmsu leyti vandaverk
að stjórna leikriti sem þessu, því
að það er erfitt að þræða það
einstigi sem liggur milli skopsins
og örvæntingarinnar og láta þó
hvort tveggja njóta sín. Þetta
hefur Hrafni Gunnlaugssyni og
samstarfsfólki hans tekizt og séu
þeim þakkir færðar fyrir.
Leiklistargagnrýnendur eru þó
ekki óskeikulir fremur en páfinn,
hvorki skilningur þeirra á leik-
verki né gæðamat þeirra á sýn-
ingu. Þess vegna datt Morgun-
blaðinu í hug að gaman væri að fá
fleiri til leiks og spurði sex leik-
húsgesti hvaða boðskap þeir teldu
fólginn f ærslum Mrozek og
hvernig þeim þætti sýningu Leik-
félags Reykjavíkur á Meðgöngu-
tíma takast að koma þeim boð-
skap til skila:
KANNSKI
UM SNÍKJUDÝR?
Thor Vilhjálmsson, rithöf-
undur svaraði spurningu Morgun-
blaðsins með eftirfarandi:
Um hvað er þetta leikrit?
Kannski um snikjudýr. Eru ekki
allar persónurnar sníkjudýr? Og
eitt sníkjudýrið, eiur það ekki
annað af sér; þau bregða yfir sig
ýmiskonar hjúp eftir aðstæðum
og stöðumun í valdataflinu. Ur-
ræðalausir smáborgarar þykjast
vera frjálslyndir meðan aftur-
haldið ríkir (ef það heyrir ekki
til) — þykjast ætla að brjótast
undan kúgun þess; en hlaupa svo
i þess faðm og gera bandalag við
það þegar þeir verða hræddir við
þann ómálga og ofvaxna óskapnað
sem þeir gátu af sér með óðagots-
blíðubrögðum þegar stundarhlé
fékkst undan harðstjórninni við
það að afturhaldið og Uppgerðar-
leikari stjórnleysisins tókust á út
af fjárhættuspilaskuldamálum.
Stjórnleysinginn sem þóttist vera
hafði setzt upp hjá þessum auðnu-
leysingjum og dúdúfuglum úr-
eltra hátta þar sem allt sem var
boðið reyndist lygi og hvaðeina er
týnt sem átti að prýða; þó undi
hann vel í vistinni i félagssæng-
inni við fjárhættuspil kerfisins og
kokteilkringlur, og virtist dreyma
um það eitt að setja upp napó-
leonshattinn af karlinum; unz
hann stuðlaði að því að barnið
langþráða gæti fæðzt sem eins-
konar deus ex machina; síðan
dundar hann löngum við að
rogast með og kjassa afkvæmið
með vargstennur fasismans unz
sá voðalegi óviti fer að lemstra
allt, gengur næstum frá aftur-
Thor Vilhjálmsson.
haldinu afa sínum, og stökkur
hinum smáborgaralegu foreldr-
um sinum á flótta; sprengir loks
allt I loft upp með þvi að kveikja á
gasinu mátulega þegarfóstri hans
hefur fengið sinn vindil, tendrað
hann og ætlar að fara að njóta
þess að vera smáborgari. Og þar
með kortaðist makræði þessa
ónytjungs sem þóttist vera stjórn-
leysingi, gaspraði athafnalaus um
byltingu án þess að hafa neina
aðferð né dialektík á takteinum,
hafði enga tilburði til þess að
breyta heiminum. Og ófreskjan
skríður svo í reyknum umlandi á
helvegum i sínum glórulausa fas-
istiska krafti dragandi hinn alltof
langa rauða sýndartrefil þess sem
þóttist vera byltingamaður en
varð bara samkvæmisbrúða smá-
borgara og afturhalds, og þess
síðarnefnda spilafífl.
Endir: óskapnaðurinn ofstyrki
sem kunni bara að segja orðið
rassgat áður æpir:
Mammmmmmmmmmaaaa.
Þú spyrð um sýninguna. Mér
þótti Tango miklu skemmtilegra,
margslungnara verk og undir-
furðulegra og boðskapurinn þó
ljósari. Markvissari. Kannski
geldur þetta verk sem nú er i Iðnó
þess að það vantar hnitmiðun í
sýninguna, klára stílfærslu,
skarpari skilning fyrir leiðarljós.
Og mætti eflaust með öðru
koma betur fram hvað Morzek er
fyndinn höfundur, þótt skop hans
sé napurt, sárt.
PÓLITÍSK DÆMISAGA
Haraldur Blöndal lögfræðingur
svaraði spurningu Morgunblaðs-
ins með þessum orðum:
Meðgöngutimi er pólitisk dæmi-
saga. Hún segir sögu einnar fjöl-
skyldu og þannig lýsir höfundur
öreigabyltingunni, hvernig til
hennar var stofnað og hvert af-
kvæmið varð. Leikstjórinn undir-
strikar þessi atriði með því að
leika I upphafi þátta táknræn lög,
sýningin hefst á enska krýningar-
óðnum, siðan koma byltingarlög
Internationalinn og Avanti
populo og endað er á sovéska
þjóðsöngnum. Höfundur sjálfur
notar einfaldar táknmyndir:
rauða trefilinn stjórnleysingjans
og virðulegan herforingjahatt
gamla mannsins til að sýna
annars vegar sósialistann, sem
trúir ekki á fornar dyggðir og
hins vegar aðalinn sem heldur sér
fast við fornar arfleifðir: aga og
siðgæði. 1 lok leikritsins er bylt-
ingin komin með herforingjahatt-
inn á höfuðið og trefilinn í hönd-
ina: undir fánum öreiganna
veltur byltingin áfram hlaðin
valdatáknum liðinna valdastétta.
Það ætti þvi ekki að vefjast
fyrir neinum við hvað er átt i
þessu leikriti. Mér virðist höf-
undur ekki halda fram einni per-
sónu frekar en annarri, að undan-
teknu barninu, tákni byltingar-
innar. Hegðun þess öll er
ómennsk, svo að öllum stendur
ógn af. Dreg ég þann lærdóm af,
að höfundi sé ekki allt of mikið
um byltinguna gef ið.
Mér er þess vegna hulin ráð-
gáta, hvernig hægt er að skiija
leikritið á annan veg t.a.m. sem
gagnrýni á vestrænt samfélag,
eins og sumir gagnrýnendur hafa
haldið fram. Slíkur skilningur er
þó hátíð hjá þeirri fávísu tilgátu
leiklistargagnrýnanda Mbl. að
höfundur eigi við Napóleon. Öllu
fjær er ekki hægt að komast frá
Haraldur Blöndal.
markinu. Raunar sést á dómi
þessa gagnrýnanda að hann trúir
þessu tæpast sjálfur; hann hrósar
leikstjóranum réttilega fyrir leik-
stjórn, en slikt gæti hann ekki
gert ef þeirra skilningur stang-
aðist svo feikilega á. Þessi leik-
listargagnrýnandi er menntaður i
Frakklandi en tæpast er hann
orðinn svo haldinn af frönskum
anda Gaullismans að hann átti sig
ekki á því, að víðar eru til þjóð-
lönd og viðar gerast miklir at-
burðir en því fræga landi. Þess
utan ætti honum að vera ljóst, að
Pólverjar hafa mikið dálæti á
Napóleóni, — hann rétti kjör
þeirra mikið á sinni tíð.
Þessi leiksýning er eftirminni-
leg. Hún er skemmtilega leikin og
sviðsetningin er góð, eins og ég
hef áður tekið fram. Textinn er
mjög fyndinn og höfundur beitir
háðinu vel. Hér er því ekki um að
ræða þá hundleiðinlegu þjóð-
félagsádeilu, sem skandinaviskir
menningarvitar telja öðru æðra,
heldur er skopinu beitt á þann
hátt, sem Islendingar þekkja frá
beztu höfundum íslenzkum. Leik-
ritið sýnir, að það er vel hægt að
fjalla um pólitísk mál án þess að
verða við það toginleitur og
leiðinlegur.
ENGIN PÓLITlSK
MERKING AÐ GAGNI
Örn Harðarson kvikmyndatöku-
maður svaraði:
Ég hef ekki séð margnefnd
verk þessa höfundar, sem hafa
verið sett hér á svið áður og hef
því ekki neinn samanburð, hvort
Meðgöngutíminn er að mínum
dómi betra eða verra ,,absurd“