Morgunblaðið - 10.01.1975, Page 19

TÓNHORIM
A SUNNUDAGINN kl. 6.00 er á
dagskrá útvarpsins söngur ungrar
bandarískrar blökkusöngkonu,
sem ástæða er til að vekja athygli
á. Hún heitir Jessye Norman, og
er henni spáð miklum frama i
tónlistarheiminum.
Jessye Norman er fædd í Suður-
rfkjum Bandaríkjanna, nánar til-
tekið i Augusta í Georgíuríki.
Hún söng fyrst opinberlega árið
1967, en hefur síðan komið fram
víða við vaxandi orðstír og hefur
m.a. sungið mikið í Norður- og
Mið-Ameríku. Arið 1968 fékk hún
fyrstu verðlaun i keppni, sem út-
varpsstöðvarnar í Þýzkalandi
gengust fyrir í Mtinchen, og ný-
lega vakti hún mikla hrifningu er
hún kom fram á vorhátið f Prag í
Tékkóslóvakíu.
Jessye Norman
I útvarpinu á sunnudaginn
syngur Jessye Norman lög eftir
Gustav Mahler, það kunna tón-
skáld sem ekki hvað sízt hefur
verið I brennidepli nýlega vegna
kvikmyndar ftalska leikstjórans
Luchino Visconti „Dauðinn I
Feneyjum" eftir sögu Thomas
Mann. Hugmyndir hafa lengi ver-
ið uppi um, að fyrirmyndin að
söguhetju Manns, rithöfundinum
Aschenbach, væri Gustav Mahler.
Þær hugmyndir tekur Visconti
upp á sína arma og breytir rithöf-
undinum í tónskáld í kvikmynd-
Jorma Hynninen
inni, auk þess sem hann notar
tónlist Mahlers óspart, eins og
menn ættu raunar að muna því
mynd þessi var sýnd fyrir
skömmu f Austurbæjarbfói. Sem
sagt', Jessye Norman syngur
Mahler, — tvöföld ástæða til að
leggja við hlustir á sunnudag kl.
6.00.
Á FIMMTUDAGINN eru gestir í
útvarpssal tveir finnskir tónlist-
armenn, sem hér voru á ferð í
nóvember s.l. Þetta eru baryton-
söngvarinn Jorma Hynninen og
pianóleikarinn Ralf Gothony.
Þeir eru báðir ungir að árum, og
stunduðu nám við Sibeliusar-
akademiuna í Helsingfors og við-
ar. Ferð þeirra hingað var liður i
hljómleikaferð um Norðurlönd,
sem styrkt var af Nordisk Sol-
istrád. Komu þeir fram á Isafirði,
Akureyri og í Norræna húsinu i
Reykjavík við góðan orðstíg. I út-
varpinu á fimmtudagskvöldið
flytja þeir „Ástir skáldsins“ eftir
Schumann.
Ralf Gothoni
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 1975
19
Frá upptöku nýja framhaldsleikritsins HÚSIÐ Leikstjórinn, Klemenz Jónsson. i miðið
I HIÍAÐ EB AÐ HEYRA?
JÚ. það var auðvitað ákaflega
gaman að vinna Dag," sagði
Fiagnheiður Bjarnadóttir, unga
stúlkan, sem vann það afrek að
knésetja landasérfræðinginn Dag
Þorleifsson, blaðamann, t hinum
geysivinsæla spurningaþætti
Jónasar Jónassonar ÞEKKIRÐU
LAND7 í útvarpinu á SUNNUDAG,
er við höfðum samband við hana
nú í vikunni. Dagur hafði verið
ósigrandi i hátt i tug þátta unz
Ragnheiður — knésetti Dag
Vilhjálmur Einarsson frá Selfossi
stóð i honum i einum þremur þátt-
um.
Við spurðum Ragnheiði um til-
drög þess, að hún tók þátt i þess-
um þætti. „Þetta var bara þannig,
að ég þekkti mann sem þekkti
Jónas. Ég hef alltaf haft áhuga á
löndum og landafræði, og hafði
því áhuga á að spreyta mig á
þessu." Ragnheiðursem er 21 árs
að aldri, kvaðst hafa ferðazt nokk-
uð. m.a. til Sviss, þar sem hún
nam frönsku, Spánar, Túnis, og
Bretlands, þar sem hún nam
ensku, auk þess sem hún hefði
ferðazt talsvert um Ísland. Hún
kvaðst einnig hafa verið á farar-
stjóranámskeiði i fyrra hér heima.
Núna les hún liffræði við Háskóla
íslands.
Var þáttakan nokkuð i tilefni af
kvennaárinu? „Nei, en það er
óneitanlega nokkuð sniðugt að
þetta skyldi verða i fyrsta þætti
kvennaársins." Ekki er að efa að
menn hlusti á viðureign Ragn-
heiðar við næsta karlmann i
þættinum á sunnudaginn kemur.
Á ÞRIÐJUDAG og FIMMTUDAG
kl. 2.30 siðdegis heldur Vilborg
isleifsdóttir, menntaskólakennari á
Laugarvatni, áfram lestri þýðingar
sinnar á erindum hins heimsfræga
þýzka visindamanns dr Konrad
Lorenz DAUÐASYNDIR
MENNINGARINNAR, og lýkur
þeim lestri á fimmtudaginn.
Konrad Lorenz hlaut eins og menn
rekur eflaust minni til Nóbelsverð-
launin í læknisfræði árið 1973.
„Þetta er eiginlega úttekt á
stöðu mannkynsins i dag séð frá
liff ræðilegum sjónarhóli annars
vegar og félags- og sálfræðilegum
sjónarhóli hins vegar," sagði Vil-
borg i stuttu spjalli. „Lorenz setur
þetta i samhengi þekkingar sinnar
á dýrum, og varpar fram ýmsum
djörfum fullyrðingum um þetta
mál."
Vilborg sagði, að dr. Konrad
Lorenz hefði árið 1972 flutt 7 eða
8 erindi um þetta efni i þýzka
útvarpið, en gaf þau siðar út i bók
að áeggjan vina sinna. Vöktu
erindin miklar deilur, en tókst
greinilega sömuleiðis að vekja
menn til umhugsunar, og voru þ. á
m. nokkrar bækur skrifaðar hug-
myndum Lorenz til höfuðs. „Hann
deilir þarna hart á viðskiptakapp-
hlaupið, og ýmsa menningarsjúk-
dóma sem grassera um allan hinn
siðvædda heim," sagði Vilborg.
I þessum erindum segir
Lorenz m.a. svonefndum
„behaviourisma" strið á hendur
og kvað Vilborg hann einnig t.d.
gera atlögu gegn þvi, sem hann
nefnir „Falskar lýðræðishugmynd-
ir", og benda á, að þótt allir séu ef
til vill fæddir jafnir, þá eru allir
ekki fæddir eins. Hann telur einn-
ig, að mun meira af eigindum
mannsins séu arfgengar en al-
mennt hefur áður verið álitið. Af
öðrum viðfangsefnum erindanna
má nefna offjölgun i heiminum og
kapphlaup manna við sjálfa sig.
Vilborg gat þess að lokum, að
ætlunin væri að erindi Lorenz
kæmu út i kiljuformi hjá Máli og
menningu, og ættu þau ekki sizt
erindi til skólafólks í náttúrufræði
og skyldum fræðum, auk þess
sem þau hafa mjög almennt gildi.
Á FIMMTUDAGSKVÓLDIÐ hefst i
útvarpinu flutningur nýs fram-
haldsleikrits. Er það útvarpsleik-
gerð hinnar kunnu skáldsögu
Guðmundur Daníelssonar HÚSIÐ,
sem út kom árið 1963, og varárið
eftir lögð fram af islands hálfu
fyrir dónnefnd Bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs. Af þvi til-
efni var hún þýdd á dönsku. og
hún kom út hjá forlaginu Fremad
árið 1966, auk þess sem hún var
lesin i heild i danska útvarpið.
„Þetta er i raun og veru það,
sem sumir kalla lykilróman,"
sagði Guðmundur Danielsson er
blaðið spjallaði við hann. „Það er
t.d. stuðzt talsvert fast við vissar
staðreyndir, og m.a. gerist sagan
að nokkru leyti t og í kringum
alþekkt hús á Eyrarbakka, og er
ekkert verið að reyna að fela
hvaða hús það er. Til dæmis var
nákvæm mynd af þvi á kápu
bókarinnar Þetta hús er gamla
kaupmannshúsið á Eyrarbakka,
sem nú er orðið rúmlega 200 ára
gamalt. Þetta hús gekk alltaf und-
ir nafninu Húsið, — var raunar
lengi eina húsið á staðnum, þar eð
önnur mannvirki voru hreysi. "
Guðmundur sagði, að þegar hið
danskættaða kaupmannaveldi var
að syngja sitt siðasta, hafi þetta
hús verið i hættu i um 10 ár unz
efnuð islenzk hjón, Halldór Þor-
steinsson og Ragnhildur frá
Engey, keyptu það árið 1930. Enn
í dag er það í eigu dætra þeirra
hjóna, en er komið undir vernd
þjóðminjavarðar og er haldið við i
eins upprunalegu formi og unnt
er. Við þetta hús var svo byggt
assistentahúsið, þar sem
verzlunarþjónarnír bjuggu. „Þegar
að þekkja hvern krók og kima i
þessu gamla húsi. Þetta varð til
þess, að ég valdi sögunni þennan
ramma. þetta umhverfi."
Guðmundur kvað „Húsið"
gerast tveimur árum eftir fyrri
heimsstyrjöldina. einmitt siðustu
árin, sem þetta danska kaup-
mannaveldi, „sem að visu var orð-
ið æði blandað jslendingum," hélt
velli. „Sagan lýsir fjölskyldu kaup-
mannsins fyrst og fremst, vinnu-
fólki og allra næstu nágrönnum
lýsir þvi hvernig þessu fyrirtæki
hnignar innan frá, þ.e. efnahags-
lega, á meðan reisn þess utan frá
er hin sama. Þetta er fólk sem
deyr standandi. Það bognar ekki,
það brestur. Þetta er saga af þorpi
sem er að visna. Fólkið, ekki sízt
mesta dugnaðarfólkið, er að flytj-
ast burt þangað sem móguleikarn-
ir eru betri til að komast áfram."
Guðmundur sagði, að ..Húsið"
hefði verið fyrsta bindi eins konar
trílógiu, og í kjölfarið komu „Turn-
inn og teningurinn" og
„ Járnblómið".
Konrad Lorenz og góðvinur hans
ég fluttist til Eyrarbakka árið
1943," sagði Guðmundur, „sem
kennari og stuttu síðar skólastjóri
var ekkert hús til handa mér. Þau
hjónin Halldór og Ragnhildur
réðust þá í að gera gamla
assistentahúsið ibúðarhæft. j þvi
húsi bjó ég svo i ein sjö ár og lærði
Guðmundur
standandi
fólk, sem deyr
„Það voru ýmsir búnir að benda
mér á, að þetta væri vel fallið til
útvarpsflutnings i leikformi. Ég
var búinn að gera útvarpsleikrit úr
Blindingsleik. og leikstjóri þess,
Klemenz Jónsson, hafði hvatt mig
til að gera meira af sliku. Ég lauk
við þetta fyrir um það bil ári, og
það tók mig heilt ár að vinna
verkið. Ég þurfti að leysa bókina
að mestu leyti upp i samtöl. og
mér þótti það næstum því jafn
mikið verk og að skrifa nýja bók.
En ég hafði mjög nána samvinnu
við Klemenz um leikgerðina, sendi
honum þættina jafnóðum, og
hann gaf mér góðar tæknilegar
ráðleggingar. Ég vil þvi þakka
honum, ef þetta þykir hafa tekizt
vel."
Leikgerð „Hússins" verður flutt
i 12 þáttum. Með helztu hlutverk
fara Gisli Hatldórsson og Helga
Bachmann, sem leika kaupmanns-
hjónin, Valgerður Dan og Anna
Kristin Arngrimsdóttir leika dætur
þeirra, Róbert Arnfinnsson leikur
sparisjóðsstjórann, Guðmundur
Magnússon leikur Tryggva
Bólstað og með veigamikil hlut-
verk fara einnig Bessi Bjarnason,
Árni Tryggvason og Kristbjörg
Kjeld
GLEFS
ÞÁTTUR Hrafns Gunnlaugs-
sonar, GALDRATRU OG
DJÖFLAR, tekur fyrir afskap-
lega hnýsilegt og tfmabært efni. I
fyrri hlutanum, sem fluttur var í
útvarpinu á laugardagskvöld, not-
aöi Hrafn Exorcist-æðið eðlilega
sem útgangspunkt, en fór síðan
aftur f aldir til að draga upp
mynd af bakgrunni þessarar end-
urvakningu hinna myrku trúar-
bragða í nútfmanum. Með tilvitn-
unum f Ólaf Davíðsson, formála
Sigurðar Nordal að Píslarsögu
séra Jóns þumals, þvf mikla
meistaraverki, o.fl., voru fram
settir ýmsir fróðleiksmolar um
Galdrahamar Sprengers og and-
rúmsloft á galdraöld, — einkum
erlendis. Ég saknaði í þessum til-
vitnunum þrælmagnaðrar rit-
gerðar Þórbergs Þórðarsonar,
„Múgvitfirringarnar þrjár“ sem
birtist í Lffi Jóhannesar Birki-
lands á sfnum tfma (Þar stendur
m.a. gagnmerk setning um eðli
djöfulsins á galdraöld: „Djöfull-
inn var hinn tækifærissinnaði
marxisti þeirratfma")
1 þættinum á morgun mun vera
ætlunin að fjalla sérstaklega um
djöflatrú og galdra á fyrri öldum
Islandsbyggðar. Þótt ætíð sé vafa-
samt að dæma svona framhalds-
efni fyrirfram, þá sýnist mér
þarna vanta anzi mikið inn f til
þess að heilleg mynd fáist af við-
fangsefninu. Það hefði þurft að
rekja eitthvað trúarlegar rætur
þessara fyrirbæra, kanna hlut-
verk galdra og djöfla hjá frum-
stæðum þjóðum, og útbreiðslu
þeirra og þróun f þroskaðri trúar-
brögðum á borð við kristnina síð-
ar meir. Og ekki sfzt hefði mátt
reifa hið nýja galdrafár og dul-
Þyggjutfzku ftarlegar, eðli þess
og þjóðfélagslegt baksvið saman-
borið við fyrri faraldra. Þá hefði
verið fróðlegt að fá nokkra
íslenzka kirkjunnar menn og
fræðimenn til umra'öna um stöðu
djöfulsins f trúarbrögðum og
samfélagi okkar, því ekki er hann
danskur enn... —A.Þ.