Morgunblaðið - 09.02.1975, Blaðsíða 18

FISKVEIÐIMÖRKIN
Yfirstandandi ár verður
vægast sagt erfitt brezkum sjó-
mönnum. Nærtækustu vandamál-
in eru arfur frá síðasta ári: til-
raunir til að semja um ríkisstyrk
sem gæti bjargað togaraútgerð-
inni úr klóm stórfelldrar hækkun-
ar á eldsneyti og lækkunar á fisk-
verði og deilan við Norðmenn um
togveiðibann á friðuðum svæðum.
En þetta eru ekki framtíðár-
vandamál. Mikilvægara er að
fyrirsjáanleg er vaxandi sam-
keppni um minnkandi auðæfi
hafsins er mun magna togstreit-
una milli fiskveiða og fiskverndar
og getur leitt til fleiri þorska-
stríða, sem jafnvel má hugsa sér
að verði háð sem raunveruleg
stríð.
Staðreyndin er sú að nú orðið
er það hagur allra strandríkja
heimsins að hafa á hendi umráða-
rétt yfir hafsbotninum og sjónum
fyrir ofan hann. Ef ástæðan er
ekki fiskur, þá er hún olía eða
einhver málmur eða mengun eða
siglingaöryggi eða landvarnir. Og
út úr þessum hagsmunaruglingi
hefur komið hugmyndin um 200
mílna „efnahagslögsögu“ til við-
bótar 12 milna lögsögu.
Um þessa 12/200 mílna reglu
eins og hún er nú kölluð náðist
ekki endanlegt samkomulag á
hafréttarráðstefnunni i Caracas.
Verið getur að ekki takist sam-
komulag um hana þegar ráðstefn-
an kemur aftur saman í Genf í
marz. En hún nýtur víðtæks
stuðnings, meðal annars Bret-
lands, og ef hún verður ekki stað-
fest í sáttmála nú í vor má búast
við að mörg lönd taki alþjóðleg
lög í eigin hendur og taki hana
upp einhliða.
Hvaó sem því líður mun hin
nýja regla hafa gífurleg áhrif á
brezka fiskimenn. Ný 200 mílna
lögsaga sem bæði mun taka til
fisks og oliu gleypir núverandi 12
mílna mörk. Gífurlega stór svæði
á Norður-Atlantshafi, þar á meðal
nokkur sem hafa verið talin
heimamið frá gamalli tíð, verða
lokuð fyrir brezkum togurum
nema því aðeins að eigendum
þeirra takist að gera sérsamninga
við hlutaðeigandi lönd.
Að vísu ættu þeir að fá rétt-
indi á stórum svæðum umhverfis
Bretland í staðinn. En ef nýja
reglan verður ekki samþykkt í
Genf er sennilegt að brezka
stjórnin verði mjög hikandi við að
gera tilkall til þeirra hafsvæða
sem hún getur krafizt. Bretland
er ekki aóeins sjóveldi vegna
fiskimanna sinna heldur einnig
vegna kaupsiglinga sinna og her-
flota sins. Þess vegna sjá Bretar
sér hag í þvi vegna margra
gamalla hagsmuna að viðhalda
lögum hafsins.
Til dæmis hefði 12 mílna land-
helgi sem líklegt er að krafizt
verði um leið og 200 mílna efna-
hagslögsögu — og Italir hafa
þegar tekið sér tólf mílna land-
helgi — þær afleiðingar að um
það bil 100 alþjóðleg sund
kæmust undir yfirráð einstakra
ríkja og gera það að verkum að
hefðbundinn réttur til „skað-
lausra siglinga" verði miklu
mikilvægari en hann er nú. Nú
þegar höfum við séð hvernig
Singapore, Malaysia og Indonesia
hafa byrjað tilraunir til þess að
meina risastórum olíuflutninga-
skipum að stytta sér leið um
Malakkasund — síðan 240.000
lesta olíuflutningaskipið Showa
Maru strandaði — og þetta eftirlit
mætti auka þannig að það yrði
látið ná til herskipa.
Þar við bætist annar vandi.
Efnahagsbandalag Evrópu fylgir
samræmdari stefnu í fiskveiði-
málum er byggist á þeirri megin-
reglu Rómarsáttmálans að þess
skuli stranglega gætt að enginn sé
beittur misrétti, en i raun réttri
var stefnan ekki mótuð fyrr en
rétt áður en Bretar gengu í
bandalagið og brædd saman úr
ólikum sjónarmiðum og sam-
kvæmt henni er öllum fiskimönn-
um Efnahagsbandalagslandanna
skylt að skipta á milli sin fiski-
miðum sínum. Það þýðir i raun að
ríkin á meginlandinu sem hafa að
mestu útrýmt öllum fiski á eigin
miðum geta sent fiskimenn sína á
brezk mió þar sem þeir geta veitt
að vild á sama tíma og Bretar
þurfa nauðsynlega á þessum fiski
að halda í staðinn fyrir þorskinn
eða ýsuna sem þeir fá ekki lengur
að veiða á öðrum miðum.
Ef litið er á landakort má sjá
nokkuð af því sem er í húfi. Ekki
sizt má sjá hvað örlítil, óbyggð
klettaey, Rockall, er geysilega
mikiivæg. Fyrir tilviljun hitti ég
fyrir nokkrum dögum einn af
landgönguliðum flotans sem
drógu brezka fánann að húni á
hæsta staðnum á eynni 1955.
Hann virtist halda að hann hefði
aðeins unnið venjulegt skyldu-
verk. En í raun réttri bar leið-
angurinn keim af gamalli snilld
heimsveldisdaga Breta.
Ekki má halda að tilkail okkar
hafi verið viðurkennt að fullu. Nú
orðið geta smáklettar sem rísa
upp úr hafinu verið verðmætir
vegna olíu eða fisks i nánd við þá.
Ef Rockall er tekið sem dæmi
mundi 200 mílna lögsaga sem
miðaðist við eyna ná yfir einhver
beztu kolmunnamið sem um getur
og ef til vill nokkur ný djúpmið.
Það er því engin furða þótt sér-
fræðingar í þjóðarétti deili ákaft
um slíka kletta og sker.
Fleiri réttindi og kröfur sem
kortið sýnir hafa heldur ekki hlot-
ið almenna viðurkenningu, jafn-
vel þótt gert sé ráð fyrir að 200
mílna reglan verði viðurkennd.
Kortið veitir aðeins óljósa hug-
mynd um það sem getur markað
upphaf langra lögfræðilegra
deilna. Það sem við höfum reynt
að gera er að draga upp nýju
markalínuna eins og lagt hefur
verið til að þær verði og gefa í
skyn, þar sem þær rekast á,
hvernig draga megi miðlínurnar
sem eiga að marka hlut hverrar
þjóðar fyrir sig.
1 Norðursjónum hafa þegar
verið dregnar markalínur sem
skipta honum niður i svæði vegna
oliuborana þar og gefa þau rétta
leiðsögn. Annars staðar er aðeins
hægt að koma við kvarða og
landakorti til ágizkunar og þær
gætu orðið alrangar ef nágranna-
ríki legði fram ný atriði i málinu.
Til dæmis er skipting Barents-
hafsins óvenjulega viðamikið og
viðkvæmt mál, þar sem margt
fléttast inn í; ekki aðeins fiskur
og olía, heldur einnig öryggismál
— eða að minnsta kosti leynimál
— hins mikla flotastyrks Sovét-
ríkjanna umhverfis Murmansk.
Þetta er leiðin, sem kjarnorkukaf-
bátar Sovétríkjanna svo og togar-
ar þeirra fara til að komast út á
Atlantshaf.
Samningaviðræðurnar, sem
hófust nýlega i Moskvu, gætu oró-
ið flóknari, hvað Sovétmenn varð-
ar, ef þeir létu þar í ljós ágirnd á
ákveðnum svæðum undir yfir-
varpi ákveðinna meginreglna.
Þessa bíðbáru hafaþeir sett fram
og fylgt þar með fordæmi keisara-
stjórnanna; að gera tilkall til allra
svæða innan marka, sem eru frá
Norðurpólnum til yztu horna í
vestri og austri á heimskauta-
landinu. Þessari aðferð var beitt
með nokkrum árangri á milli-
stríðsárunum til að koma kana-
diskum eskimóum frá Wrantel-
eyju skammt frá Beringssundi og
norskum hvalveiðimönnum frá
Franz Josef landi.
Norðmenn kynnu að kjósa hina
hefðbundnu miðlinu. En þá kann
að koma upp annað vandamál,
hvað þá snertir. Hvað á að verða
um Spitsbergensamkomulagið frá
1920? Það tryggði Norðmönnum
yfirráð yfir eyjaklasanum. Það
veitti og öllum þeim 40 þjóðum,
sem skrifuðu undir samninginn
— og þar á meðal voru Bretar,
Bandaríkjamenn og Japanir —
rétt til aó athafna sig þar áfram á
sviði siglinga, námagraftar og iðn-
aðar á fullkomnum jafnréttis-
grundvelli.
Rússar hafa þegar notfært sér
þetta með því að senda 2000
manna lið til námagraftar. En
varðandi fiskveiðar er það mikil-
vægt málsatriði, hvort sá réttur
sjómanna okkar, sem þeir njóta
nú innan þriggja mílna landhelgi
við heimskautaeyjaklasann ætti
einnig að ná til nýrrar 200 mílna
efnahagslögsögu.
Á þessum breiddargráðum er
ýkt að nokkru hin gífurlega víð-
áttumiklu svæði, sem Norðmenn
gætu gert kröfu til umráða yfir,
þegar Jan Mayen er haft með í
dæminu, strandlengja þess og ef
til vill Bjarnarey. En sýnd er
nægilega skýrt hin mjóa ræma af
frjálsum svæðum, sem verða eftir
handa öðrum, þegar Island og
Danmörk (og undir Danmörku
liggja einnig Færeyjar og Græn-
land) og hafa einnig tekið sinn
skerf.
Ef stefnu EBE i fiskveiðimál-
um væri framfylgt eins og hún er
nú, er rétt, að brezkir fiskimenn
myndu halda ákveðnum aðgangi
að fiskimiðum annarra EBE-
landa, en í staðinn opna þeim sín
eigin mið. Hin mikilvægu fiski-
mið við Færeyjar eru útilokuð frá
samningunum vegna þess að Fær-
eyingar — sem hafa sjálfsstjórn i
mörgum málum — vilja vernda
sína eigin fiskstofna.
Þetta er aðalástæðan fyrir því,
að þeir hafa enn ekki gerzt aðilar
að Efnahagsbandalaginu, enda
þótt stjórnin i Kaupmannahöfn
hafi samþykkt aðild. Og ef Græn-
lendingar sem eru í Efnahags-
bandlagi Evrópu kæmust að
þeirri niðurstöðu, að hagsmuna
þeirra væri ekki nægilega gætt,
innan ramma bandalagsins
myndu þeir sennilega taka til
íhugunar að segja sig úr því.
Af þessum níu ríkja hópi ættu
Danir að minnsta kosti að geta
skilið þær ástæður, sem gera nú-
verandi fiskveiðistefnu banda-
lagsins óaðgengilega fyrir brezka
fiskiðnaðinn. Sú stefna sem
brezkir sjómenn líta löngunar-
augum er að þegar að því kæmi að
200 mílna lögsagan væri orðin að
veruleika yrði eftirfarandi
þriggja atriða gætt;
1) Eftirlit með öllum fiskveið-
um innan nýju brezku fiskveiði-
markanna, til þess að aðrir flotar,
sem hafa verið hraktir af fyrri
veiðisvæðum sínum, sérstaklega
er hér átt við verksmiðjuflota frá
kommúnistaríkjum, gætu einfald-
lega ekki ruðst inn til að ryksuga
upp fiskstofna, sem þegar eru of-
veiddir.
2) Ótvíræðar reglur um hag
stæðan fiskveiðkvóta fyrir brezka
iðnaðinn á sínum eigin miðum —
og þar í felst alger verndun á
grunnsjávarmiðum — jafnvel
þótt það sem óveitt væri upp í
leyfilegan veiðikvóta yrði að deila
með öðrum.
3) Gagnkvæmir samningar
yrðu gerðir, einkum við Norð-
menn og íslendinga (Sennilega
yrðu þeir samningar að fara fram
með milligöngu Brussel) er veittu
skipum hvers aðila aðgang að
miðum hins og mörkuðum.
Það er vekur ótta innan iðnað-
arins er að samvinna utanrík-
isráðuneytisins og landbúnaðar-
og fiskimálaráðuneytisins sé of
sein. Það vekur ugg forsvars-
manna iðnaðarins nema því að-
eins að samræmd stefna i fisk-
veiðimálum verði mótuð áður en
ríkisstjórnin lætur fara fram
þjóðaratkvæðagreiðslu um EBE,
eins og nú er í undirbúningi. Og
jafnvel þótt viðunandi samkomu-
lag næðist innan Efnahagsbanda-
lagsins myndi það ekki bjóða upp
á neina vernd, fyrr en Bretar
stíga það skref að lýsa yfir 200
mílna landhelgi — með eða án
samþykkis hafréttarráðstefnunn-
ar.
Þegar að því kemur að kort-
leggja hin nýju landhelgismörk
er varla til sá krókur, sem Bretar
gætu nýtt til fullnustu nema um
hverfis Rockall. Um rökvisi þess
að leyfa þjóðum að taka sér geysi-
leg efnahagslögsöguleg réttindi
vegna smákletta úti á reginhafi,
má vissulega deila. En stjórn
Hennar hátignar gæti varla hafa
borið fram skorinorðara tilkall til
þessarar graníteyju en raun ber
vitni um.
Og reyndar drógu þeir fána að
húni á sérstakri flaggstöng. Síðan
hefur eyjan heyrt undir Inver-
ness samkvæmt Rockalllögunum
frá árinu 1972, og reistur hefur
verið viti á tindi hennar. En rétt-
mæti þess að krefjast 200 milna
lögsögu umhverfis eyjuna var
engu að síður dregið í efa a haf-
réttarráðstefnunni í Caracas, t.d.
vegna þess að Tyrkir hafa miklar
áhyggjur af þvi gríðarmikla svæði
sem Grikkir geta gert tilkall til ef
tekið er tillit til hvers einasta
steinmola sem gægist upp úr
Eyjahafi.
Sem betur fer getum við ef
til vill náð tangarhaldi á þessari
örsmáu eignokkarí Atlantshafi
með öðrum hætti, þ.e. með þvi að
leggja fram þessa efnahagslegu
kröfu okkar á þeim forsendum að
hið tiltölulega grunna hafsvæði
umhverfis eyjuna sé hluti af land-
grunni okkar.
Sem stendur skipta þessi mið
ekki sérlega miklu máli fyrir fisk-
iðnað okkar, en sá dagur kann að
renna upp að þau verði gífurlega
verðmæt. Það var meðfram yztu
brún landgrunns okkar, vestan af
Skotlandi og Irlandi sem tilrauna-
togarar rikisstjórnarinnar fóru
nýlega í leit að hinum ófrýnilegu
en oft bragðgóðu fisktegundum
sem finnast i myrkrum 3000 feta
dýpis. Svipaðir könnunarleið-
angrar hafa síðan verið farnir til
að meta fjárhagslegan grundvöll
fyrir kolmunnaveiðar, en kol-
munni er svipmikill miðsjávar-
fiskur sem flytur sig á miðin við
Rockall og Porcupine.
Árangur þessara djúpsjávar-
rannsókna er mjög athyglisverð-
ur, en ekki endanlegur. 1 bili er
fiskiðnaðurinn á þeirri skoðun að
engin þeirra fisktegunda sem
þarna fundust væri veiðanleg í
Meðfylgjandi grein og kort eru úr brezka blaðinu
The Guardian.
Greinin er eitt greinarbezta yfirlit sem birzt
hefur um stöðuna í hafréttarmálum eins og hún er
nú rúmum mánuði áður en hafréttarráðstefnan
kemur aftur saman til fundar í Genf. Höfundur
greinarinnar er blaðamaðurinn og rithöfundurinn
David Fairhall, höfundur bókarinnar RUSSIA
LOOKS TO THE SEA. Hann gerir meðal annars
grein fyrir þeim stórfelldu breytingum sem eru
fyrirsjáanlegar í hafréttarmálum, ástandi miða og
fiskstofna og gífurlegum breytingum sem verða á
aðstöðu brezka fiskiðnaðarins.