Morgunblaðið - 26.02.1975, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRUAR 1975
Utgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson
Ritstjórar Matthías Johannessen
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn Aðalstræti 6. sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasolu 35,00 kr. eintakið.
Ríkisstjórn Sjálfstæóis-
flokksins og Fram-
sóknarflokksins hefur nú
setió vió völd í hart nær
sex mánuði. Engum bland-
ast hugur um, að hún hef-
ur glímt viö meiri efna-
hagsöróugleika en dæmi
eru til um frá fyrri tió. Á
þessum stutta tíma hefur
reynzt óhjákvæmilegt aó
fella gengi krónunnar tví-
vegis til aó mæta þessum
vanda. Vió aóstæður sem
þessar er mönnum yfirleitt
tamara aó ræöa um þaö,
sem úrskeiðis hefur gengið
en hitt, sem áunnizt hefur.
Full þörf er þó á þvi, aó
menn geri sér grein fyrir,
hver árangur hefur oröið
af efnahagsráðstöfunum
ríkisstjórnarinnar.
Síðastlióið sumar voru
aóstæöur með þeim hætti,
aó rekstur útgeróarinnar
var aó stöövast, enda var
þá talið, aó hallarekstur
sjávarútvegsins i heild
næmi 1740 millj. króna.
Gjaldeyrisvarasjóðurinn
var á þrotum, og staóa
ríkissjóðs var mjög slæm.
Arangurinn af fyrn
gengislækkuninni var sá
fyrst og fremst, aö þaö
tókst að tryggja rekstraraf-
komu sjávarútvegsins
nokkurn veginn, þannig að
ekki kom til þeirrar stöðv-
unar, sem ella hefói verið
óumflýjanleg. Með þessum
aðgerðum var hættunni á
atvinnuleysi bægt frá, en
þaó hefur verið megin-
markmið stjórnarinnar aó
halda uppi fullri atvinnu.
Þaó verður aö teljast mikil-
vægasti árangurinn af aó-
gerðum stjórnarinnar
fram til þessa, aó tekizt
hefur aö halda hljólum at-
vinnulífsins gangandi og
tryggja öllum vinnu. Hest-
ar þjóðir, sem nú glíma við
efnahagskreppuna, hafa á
hinn bóginn oróið aó þola
allverulegt atvinnuleysi.
Þegar ríkisstjórnin tók
vió völdum var í gildi lög-
boðið bann vinstri stjórn-
arinnar við greiöslu vísi-
töluuppbóta á laun og al-
gjört bann við hækkun
fiskverós. Launþegar
höfðu þvi þá þegar orðið
fyrir kjaraskerðingu mióaö
við þá kjarasamninga, sem
gerðir voru í febrúar 1974.
Enginn grundvöllur var til
að taka á ný upp visitölu-
uppbætur á laun. Ríkis-
stjórnin ákvað hins vegar,
að í þeirra stað skyldu
greiddar sérstakar launa-
jöfnunarbætur, er einvörð-
ungu komu þeim til hags-
bóta, er lægst höföu launin.
Þetta var í fyrsta sinn, sem
sérstakar launajöfnunar-
ráóstafanir voru gerðar í
kjölfar efnahagsaógerða.
Þó aó kjarasamningum
hafi verió sagt upp, hefur
vinnufrióur haldizt allan
þennan tíma.
Engum vafa er undirorp-
iö, að launþegar hafa orðió
fyrir kjaraskerðingu. Und-
an því varö ekki vikizt að
gagnast vió staðreyndum
um afkomu þjóöarbúsins.
Á síðasta ári hækkuöu
launataxtar frá 50% til
70%, en á sama tíma hafa
viðskiptakjör þjóðarinnar
versnað svo mjög, aó kaup-
máttur útflutningstekna er
nú 30% rýrari en fyrir ári.
Öllum má vera ljóst, aó við
slíkar aðstæður er ekki
unnt aó halda óbreyttum
kaupmætti. Það hefur á
hinn bóginn verið megin-
stefna ríkisstjórnarinnr aó
styrkja svo sem frekast er
kostur stöðu láglaunafólks-
ins. Að því verður unnið
áfram, en almennar launa-
hækkanir hafa vitaskuld
enga þýðingu.
Á hinn bóginn er ljóst, að
gengislækunin sl. haust
nægði ekki til þess að bæta
gjaldeyrisstöðuna. Ástæö-
an fyrir því var fyrst og
fremst sú, að á siðasta árs-
fjóröungi 1974 snöggversn-
uðu viðskiptakjörin miklu
meir en reiknaö hafði verið
með. Þessi umskipti til hins
verra í viðskiptakjörum
grófu einnig smám saman
undan rekstrargrundvelli
sjávarútvegsins, þannig að
rekstur hans var á ný kom-
inn i tvisýnu í byrjun þessa
árs. Af þeim sökum var
óhjákvæmilegt að grípa á
ný til gengislækkunnar.
Markmið hennar er að
bæta gjaldeyrisstöðuna og
treysta enn rekstur út-
flutningsatvinnuveganna.
Vonir standa til þess, að
þessum markmiðum verói
náð meó þeim aðgeröum,
sem nú þegar hafa verið
ákveðnar og þeim hliðar-
ráðstöfunum, sem fylgja
munu í kjölfarið.
Viðskiptakjörin versn-
uóu svo mjög á síðustu
mánuðum ársins 1974, að
með öllu var útilokaó að
Arangur, sem ber að meta
komast hjá slíkum aðgerð-
um til þess að tryggja fulla
atvinnu áfram. Allir virð-
ast vera á einu máli um, að
óhjákvæmilegt hafi verið
að grípa til umfangsmikilla
aögerða nú til þess að
mæta síðustu áföllum. Sú
gagnrýni hefur helzt verið
borin fram, að þessar ráð-
stafanir hafi komið of
seint. En hér er á það aö
lita, að nær útilokað er fyr-
ir stjórnvöld að koma slik-
um ráðstöfunum fram fyrr
en þjóðin hefur öðlast
nægilegan skilning á þeim
vanda, sem við er að etja,
og þeim breyttu aðstæðum,
sem gera ráðstafanir af
þessu tagi nauðsynlegar.
Þá verður að hafa í huga,
að óhjákvæmilegt er að
hafa samráö viö aðila
vinnumarkaðarins, þegar
ráðstafanir af þessu tagi
eru ákveðnar. Kjaramálin
eru nú á mjög viðkvæmu
stigi, en ríkisstjórnin hefur
markað þá stefnu, að við
núverandi aðstæóur sé
ekki möguleiki á að bæta
kjör annarra en þeirra,
sem við lægst laun búa.
Árangur efnahagsaðgerð-
anna ræóst af þvi, hvort
unnt reynist aö fylgja þess-
ari stefnu fram. Þegar á
heildina er litið og aðstæó-
ur metnar verður ljóst, að
ríkisstjórnin hefur náð
betri árangri i baráttunni
við gífurlega erfiöleika en
fyrirfram mátti búast við.
Framleióslan hefur gengió
óhindruð, vinnufriður
haldizt og full vinna. Þenn-
an árangur ber að meta.
Dr. Arnór Hannibalsson:
Bréf til Hilmars
Jónssonar
Þær tvær greinar, sem þú
hefur birt i Morgunblaði,
þjóna góðum tilgangi. En ég
held að þú sért að berjast við
vindmyllur. Þú hefur rétt fyrir
þér að því leyti, að rithöfundar
eiga að hafa rétt til þess að
lifa. Það er meira að segja
hægt að krefjast þess af þeím,
sem ráðstafa almannafé, aó
þeir reyni að skilja þetta. En
hafa ber í huga að valdhafar
(ekki síður hér á landi en
annars staðar) hræðast og hata
Eiga ríthöfundar að vera
á
ríkislaunum?
þá sem skrifa. Þvi að rithöf-
undar segja satt. Ef þeir ljúga
bregðast þeir köllun sinni og
skyldu. Rithöfundar halda
uppi málstað frelsis og virðu-
leika manna. Geri þeir það
ekki verða skrif þeirra að
sorpi. En pótintátar valdsins
gefa skít í frelsi manna, i sann-
leikann. Þá skiptir það eitt
máli, að borgararnir séu hlýðn-
ir og beygi sig undir vilja
valdsins möglunar- og gagn-
rýnislaust. Allt tal valdhafa
um lýðræði og virðingu fyrir
kjósendum er tóm hræsni.
Hver sá, sem tekur þá örlaga-
riku ákvörðun að gerast rithöf-
undur, ákveður þar með að
skora valdakerfið á hólm.
Helzt vildu valdhafar geta
þurrkað rithöfunda út af yfir-
borði jarðar. En þeir hafa ekki
hug til þess. Það hefur þaó oft
verið hamrað á þvi, að bók-
menntir séu úndirstaða þjóð-
menningar og valdamenn viiji
ekki vera berir að því að hirða
ekkert um menningu En þeir
kæra sig ekki um að styrkja
óvini sina, og þvi hrökkva eins
fáir molar af borðum ríkisins
til rithöfunda og hægt er. Það
er þá helzt, að þvílíkir molar
lendi hjá þeim, sem þjóna
valdinu. En eðli málsins sam-
kvæmt framleiða þvílikir
menn ekki bókmenntir. Ég
held því, að það sé þversögn
hjá þér þegar þú gerir ráð
fyrir því sem sjálfsögðum hlut,
að ríkið láti fjármuni renna til
rithöfunda. Það er að
vísu fagnaðarefni þegar það
tekst að knýja handhafa ríkis-
kassans til undanhalds og fá
þá til að leggja rithöfundum
lið. En slíkt gerist einungis
fyrir samtakamátt rithöfunda
(um þrýstingi frá lesendum er
varla að ræða). En um leið og
slaknar á þeim þrýstingi fer
allt í sama horf. Það er ágætt,
ef ríkið fæst til að endurgreiða
söluskatt. Enn betra væri að
það felldi niður söluskatt á
bókum. En það bezta er, að
hver rithöfundur geti búið að
sínu; að hann fái þann stuðn-
ing frá lesendum sínum, sem
þarf til að hann geti staðið í
þeim bardaga, sem sköpun
bókmenntaverka er. Þar með
útiloka ég ekki að rithöfundar
hafi uppi kjarakröfupólitík og
reyni að láta rikið borga sem
mest. Auðvitað á ríkið að
borga. En ég álit það fyrir neð-
an virðingu rithöfunda þegar
þeir þjarka á opinberum vett-
vangi: Þessi fékk svona mikið,
hinn fékk svona lítið. Það er
fyrir neðan virðingu rithöf-
undar aó rása á bás og baula
eftir töðumeis. Umfram allt
má bókmenntastarfsemi ekki
veröa háð ríkinu. Og bók-
menntamenn mega alls ekki
taka undir þann fordóm, að
virðing rithöfundar og veró-
mæti verka hans fari eftir þvi
hve háar fúlgur ríkinu þóknast
að veita honum Oftast er það
þveröfugt. Rithöfundar ættu
að láta þrætur út af þessu falla
niður og snúa sér að öðru. A
lslandi er fjöldi fólks sem
myndi bætast í hóp bók-
menntaunnenda, einungis ef
einhver alda hrifi það með.
Þetta verða rithöfundar sjálfir
að gera, rækta markaðinn. Um
allt land eru félagsheimili, auð
og tóm mest allt árið. Af
hverju taka ekki rithöfundar
hús þessi og söfnuð með
áhlaupi til að sýna fólkinu, að
bókmenntir eru hreyfing,
hreyfing alls fólksins í landinu
í átt að betra lifi. Af hverju
standa ekki rithöfundar vörð
um bókmenntakennslu i skól-
um svo að bókmenntahreyfing-
in fái þar fjölda nýliða á ári
hverju? Slík barátta verður
erfið og torsótt og krefst sam-
taka og samheldni af hálfu rit-
höfunda. Er þeim það ofætlan?
Með vinsemd og viróingu
Arnór Ilannibalsson.