Morgunblaðið - 02.03.1975, Page 22

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. MARZ 1975
22
Mikill mannfjöldi safnaðist saman ( Prag eftir að tékknesku leiðtog-
arnir komu af Cierna-fundinum. Myndin sýnir t.v. Smrkovsky tala til
fólksins af svölum Smetanatónlistarskólans og t.h. ungt fólk kalla
Þegar vorið í Prag varð að vetri:
„Við komum
ykkur til hjálpar,,#
sagði Brezhnev við
tékknesku leiðtogana,
þegar þeir höfðu
Moskvu í ágúst 1968
NÝLEGA hefur birzt í blödum á Vesturlöndum frásögn
af samtali ónafngreinds aöila við Josef Smrkovsky,
fyrrum forseta tékkneska þjóðþingsins og nánasta sam-
starfsmann Alexanders Dubceks, fyrrum leiðtoga
kommúnistaflokksins þar í landi. Þar segir frá hinum
eftirminnilegu leysingum í tékknesku þjóðlífi vorið
fræga í Prag 1968 og þeim átökum, sem leiddu af
umbótatilraunum Dubceks og stuðningsmanna hans í
efnahags- og félagsmálum, innrás heria Varsjárbanda-
lagsins og því, sem gerðist dagana næstu á eftir, þar á
meðal handtöku tékknesku leiðtoganna og nauðungar-
flutningi þeirra til Moskvu.
Josef Smrkovsky lézt af völdum krabbameins í janúar
sl. ár. Hann hafði haft í undirbúningi að skrifa æviminn-
ingar sínar en kom því ekki í verk sakir sjúkleika. Hins
vegar skýrði hann trúnaðarmanni sínum frá því sem
gerðist og hefur tékkneskur útlagahópur látið smygla
samtalinu frá Prag til Vesturlanda.
Þættir úr frásögn Smrkovskys hafa meðal annars birzt
í brezka blaðinu The Sunday Times, franska blaðinu Le
Monde og ítalska blaðinu Giorni — Vienuove, en fleiri
blöð hafa birt úrdrætti og fréttir af því sem þar kemur
fram.
„Um fimmleytið um morgun-
inn rann bifreið upp að stjórnar-
byggingunni og á eftir henni hver
herbifreiðin af annarri. Hermenn
beindu byssum sínúm að húsinu
og aðrir þustu inn f húsið og tóku
völdin á hinum ýmsu stöðum þar
inni. Nokkrir komu þjótandi inn
til okkar með vopn f höndum.
Þeir höfðu þegar við hlið sér
tékkneska aðstoðarmenn —
„sjálfboðaliða“ — úr tékkneska
innanrfkisráðuneytinu...“ Eitt-
hvað á þessa leið lýsir Smrkovsky
innrás hermanna Varsjárbanda-
lagsrfkjanna f stjórnarbygging-
una f Prag morguninn 21. ágúst
1968 — þar sem heiztu leiðtogar
Tékkóslóvakíu voru saman komn-
ir f skrifstofu Dubceks. Þeim var
öllum skipað að halda kyrru fyr-
ir, enginn skyldi fara út úr hús-
inu, heldur ekki út úr herberginu
— jafnvel ekki á salernið —
nema undir eftirliti vopnaðra
hermanna.
Þessi innrás kom þeim félögum
ekki á óvart, því að klukkan hálf
tólf kvöldið áður hafði Oldrick
Cernik, forsætisráðherra fengið
um það boð símleiðis, að verið
væri að hernema landið. Það
hafði hins vegar komið á óvart, —
og alger ringuireið rikti, í stjórn-
arbúðunum um hrið að sögn
Smrkovskys. Hann segir, að bæði
Dubcek og Cernik hafi brotnað
saman og um tfma verið alls ófær-
ir um að hafast nokkuð að.
Dubcek vildi segja af sér en hinir
neituðu að fallast á það. Svo hóf-
ust umræður og voru ekki allir á
eitt sáttir um hvernig við skyldi
bregðast. Loks tókst þeim að
koma sér saman um yfirlýsingu,
þar sem innrásin var harðlega
fordæmd. Hún var send öllum
fjölmiðlum i skyndi, en útvarpið
komst ekki lengra en að skýra frá
því að nú yrði lesin tilkynning frá
ríkisstjórninni, þá var sending
þess rofin. Eftir talsverða erfið-
leika tókst með aðstoð eins starfs-
manns útvarpsins að senda til-
kynninguna út — hún heyrðist í
Vínarborg og þaðan flaug fregnin
um það, sem gerzt hafði á svip-
stundu um veröld alla.
Að svo búnu sátu leiðtogarnir
tékknesku kyrrir og biðu þess
sem verða vildi. Nokkrir féiagar
þeirra komu og spurðu hvers-
vegna þeir biðu eftir því að láta
handtaka sig, þeir vildu fela þá,
en bæði Dubcek og Smrkovsky
voru því andvígir.
Fundurinn í
Cierna-
Nad — Tisou
Einn þáttur í frásögn
Smrkovskys af aðdraganda þess-
ara atburða fjallar um fund tékk-
nesku og sovézku leiðtoganna í
landamærastöðinni Cierna —
Nad — Tisou nokkrum vikum fyr-
ir innrásina. Þar var gerð hörð
hríð að Tékkunum fyrir umbóta-
tilraunirnar og segir Smrkovsky,
að þar hafi hvað harðast gengið
fram í árásum á þá Pjotr Shelest,
flokksleiðtogi í Ukrainu.
Arásir Shelests urðu svo of-
stækisfullar, að tékknesku leið-
togarnir gengu allir sem einn af
fundinum í eitt skiptið. Síðar
báru þeir Brezhnev og Kosygin
fram afsakanir fyrir Shelest og
sögðu hann hafa gengið of langt.
Sovétmenn settu tékknesku
leiðtogunum margskonar skilyrði
á þessum fundi, meðal annars
kröfðust þeir breytinga í stjórn-
inni og heimtuðu, að Dubcek
kæmi aftur á aga í fjölmiðlunum.
Smrkovsky segir, að þeir hafi tek-
ið því líklega að koma til móts við
þessar kröfur.
Siðar voru þeir Dubcek sakaðir
um að hafa svikið loforð, sem þeir
gáfu Sovétleiðtogunum á þessum
fundi. Smrkovsky segir, að viku
eftir fundinn hafi Brezhnev, sem
hringdi til Dubceks á hverjum
degi — spurt hversvegna hann
hefði ekki efnt loforð sin frá
Ciernafundinum. Dubcek hafði
svarað því til, að ráðstafanir þar
að lútandi yrðu gerðar á fundi
miðstjórnar tékkneska komm-
únistaflokksins, sem halda átti i
ágústlok. En þetta segir
Smrkovsky að Rússarnir hafi ekki
viljað skilja.
Unnið var af kappi að undir-
búningi miðstjórnarfundarins
m.a. með það í huga að fá þar
samþykktar ráðstafanir sem dreg-
ið gætu úr árásum Sovétmanna.
Allan innrásardaginn, 20. ágúst,
sat æðsta ráðið á fundi í Prag í
þessu skyni og enginn viðstaddra
hafði hugmynd um, að þær stund-
ir væri verið að leggja síðustu
hönd á undirbúning að hernámi
landsins. Það var ekki fyrr en
undir miðnættið, sem fyrr var get-
ið, að hringt var til Cerniks og
honum tjáð hvað væri að gerast.
Brutu símtól,
slitu línur
Þar sem tékknesku leiðtogarnir
sátu í skrifstofu Dubceks árla
morguns 21. ágúst, með vopnaða
rússneska hermenn yfir sér, sá
Smrkovsky hvar nokkrir hópar
ungmenna komu i átt til bygging-
árinnar. Þeir báru fyrir sér tékk-
neska fána, sungu ættjarðar-
söngva og hrópuðu mótmæli gegn
innrásarherjunum. Skyndilega
tóku sovézku hermennirnir að
hleypa af byssum sínum útí loftið
en einn þeirra miðaði beint á for-
ystumann eins hópsins — ung-
an stúdent — og skaut hann til
bana. Smrkovsky segist hafa rok-
ið í símann og heimtað samband
við rússneska sendiherrann i
Prag, Chervoneneko. Hann kom
strax í símann og Smrkovsky
sagði honum hvað gerzt hefði og
bætti svo við: „Þér félagi sendi-
Mynd þessi var tekin f ágústlok 1968, þegar þeir Svoboda forseti
Tékkóslóvakfu og Alexander Dubcek, þá leiðtogi tékkneska fommún-
istaflokksins, komu heim frá Moskvu, þar sem þeir höfðu verið beygðir
til að undirrita nauðungarsamninga við Sovétstjórnina.