Morgunblaðið - 02.03.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. MARZ 1975
23
Smrkovsky segir, að á fundinum f Cierna f lok júlfmánaðar hafi Pjotr
Shelest gengið harðast fram f árásum sfnum á tékknesku leiðtogana.
Myndir þessar eru af forystumönnum samninganefnda Tékka og
Sovétmanna, annarsvegar borðsins eru þeir Leonid Brezhnev, leiðtogi
sovézka kommúnistaflokksins, Alexei Kosygin, forsætisráðherra Sov-
étrfkjanna, Mihail Suslov, helzti hugmyndafræðingur sovézka komm-
únistaflokksins og Pjotr Shelest, leiðtogi kommúnistaflokksins f Ukra-
inu. Hinsvegar borðsins eru, talið frá vinstri, Josef Smrkovsky, forseti
tékkneska þjóðþingsins, Ludvig Svoboda, forseti Tékkóslóvakíu, Alex-
ander Dubcek, leiðtogi tékkneska kommúnistaflokksins, og Oldrich
Cernik, forsætisráðherra.
herra, berið mesta ábyrgð á þessu
blóðbaði." Áður en sendiherrann
gat svarað stökk rússneskur her-
maður á Smrkovsky, þreif af hon-
um símtólið og braut það í mola.
Rétt á eftir ætlaði Dubcek að
hringja til Cerniks, sem var þá
staddur annars staðar í bygging-
unni, en þá brá skjótt við annar
rússneskur hermaður og sleit
simalínuna. „Ég sé Dubcek ennþá
fyrir mér þar sem hann stóð orð-
laus með símtólið i hendinni og
slitna línuna lafandi niður úr
því,“ er haft eftir Smrkovsky.
Um áttaleytið um morguninn
var innrásarliðið búið að ná í sín-
ar hendur öllum mikilvægustu
stöðum og þá kom til skrifstofu
Dubceks rússneskur ofursti og til-
kynnti viðstöddum, að innan
tveggja klukkustunda yrðu þeir
leiddir fyrir byltingardómstól
undir forsæti félaga Indra (Alois
Indra var einn af fáum tékknesk-
um leiðtogum, sem var frá upp-
hafi reiðubúinn til samvinnu við
innrásarliðið).
Smrkovsky segist hafa rokið upp
og hrópað: „Hvaða byltingardóm-
stól? Og hvaða félagi Indra á að
vera þar i forsæti?“ En þá hafi
Dubcek togað í jakkaermi
Smrkovskys og sagt honum að
láta ekki svona: „Þetta þýðir ekk-
Þeir Brezhnev, Kosygin og Pod-
gorny tóku á móti þeim og
Brezhnev hafði orðið, sagði að
hræðilegir atburðir hefðu gerzt í
Tékkóslóvakiu „en við komum
ykkur til hjálpar". Siðan sagði
hann frá því, að verkföll væru í
Tékkóslóvakíu og þjóðin hefði
veitt innrásaraðilunum viðnám,
engin ný stjórn hefði verið sett á
laggirnar og Svoboda væri i
kommúniskri stefnu i samræmi
við samvizku sina og sannfæringu
— og vilja þjóðarinnar. Þetta svar
segir hann hafa hitað sovézku
leiðtogunum i hamsi, sérstaklega
Kosygin. Kom þarna til harðrar
orðasennu en loks urðu menn
ásáttir um, að þeir yrðu ekki
ásáttir um neitt þann daginn —
og Smrkovsky iýsti þvi yfir, að
sagan ætti eftir að fella um það
úrskurð hvor hefði rétt fyrir sér
og hverjum hefði orðið á meiri
háttar mistök.
Að svo búnu voru Tékkarnir
fluttir í einn af bústöðum stjórn-
arinnar og fengu nú loks að fara í
bað og skipta um föt, en til þess
hafði þeim ekki gefizt tækifæri í
fimm daga, farangur höfðu þeir
auðvitað engan og fyrst voru þeim
færð hrein nærför að fara í.
„Við vorum ógeðslega óhreinir
og það var heldur ónotaleg til-
finning,“ segir Smrkovsky.
Kriegel neitaði
að skrifa undir
Við komuna hafði þeim verið
Kriegel, en hann var hvað opin-
skáastur tékknesku leiðtoganna
og Rússum sár þyrnir í augum.
Þremur vikum fyrir innrásina
hafði Brezhnev talað um hann
sem ógeðslegan galisiujúða. Hann
hafði verið fluttur i lögreglustöð í
Kreml en ekki í stjórnarbygging-
una eins og hinir. Kriegel harð-
neitaði að skrifa undir samnings-
drögin, sem Smrkovsky var send-
ur með til hans á stöðina. Þegar
hann bar fundinum afstöðu Krie-
gels var lagt til, að hann yrði
kallaður á fundinn og það var
samþykkt. En allt kom fyrir ekki.
Kriegel neitaði að skrifa undir.
Siðasta fundinn með Sovétleið-
togunum voru bæði Kriegel og
Ðubcek viðstaddir. Dubcek hafði
verið fluttur sérstaklega til
Moskvu og hermdu fregnir, að
hann hefði fengið miklu verri út-
reið en félagar hans. Eftir kom-
una til Moskvu lá hann fyrir,
undir eftirliti lækna, í næsta
herbergi við fundarsalinn i
Kreml, hann hafði fengið fyrir
hjartað og leið mjög illa. Talið
var, að ör, sem hann bar á enni
eftir komuna frá Moskvu, væri
afleiðing illrar meðferðar í för-
inni, en Smrkovsky upplýsir, að
hann hafi meiðzt á enni, þegar
leið yfir hann á baðherbergi i
Moskvu, hann datt niður og rak
þá ennið í vaskbrún.
1 lokaviðræðunum gekk hvorki
né rak fyrr en Svoboda forseti
l'agði til, að hvert atriði samnings-
draganna yrði tekið fyrir i senn.
Loks urðu allir að taka endanlega
ákvöróun um það hvort þeir ætl-
uðu að skrifa undir eða ekki.
Smrkovsky segist illa geta sagt til
um það hver streyttist lengst gegn
því að skrifa undir. Allir voru
þeirþví andvígirí raunogveru en
Frantisek Kriegel, eini tékkneski
forystumaðurinn, sem ekki skrif-
aði undir nauðungarsamninginn I
Moskvu.
óttuðust blóðbað ef þeir neituðu.
Hann segist hafa gert sér fulla
grein fyrir því hversu afdrifarik
þessi undirskrift gæti orðið. „Eg
var alls ekki viss um hvort ég
væri að gera rétt eða rangt.“
Þessar undirskriftir voru
fyrstu tilslakanirnar af mörgum,
— og kom fyrir ekki — Lyktir
urðu þær að innan árs voru allir
umbótamennirnir horfnir úr
valdastöðum og vorið i Prag hafói
snúizt í vetur.
Þegar fundahöldunum lauk
voru enn 2—3 klst. til brottfarar.
Þeim félögunum tékknesku var
þá tjáð, að i næsta sal biðu þeirra
flokksleiðtogar nágrannaland-
anna, félagarnir Ulbricht frá
Austur-Þýzkalandi, Gomulka frá
Póllandi, Kadar frá Ungverja-
landi og Zhivkov frá Búlgariu.
Þeir væntu þess að fá að lyfta
glasi með sínum tékknesku vinum
í tilefni þess, sem gerzt hafði.
Smrkovsky kveðs hafa óskað eftir
því að þeim yrði sagt, að þeir
vildu hvorki heyra þá né sjá.
Rétt áður en þeir áttu að fara
aftur heim kom upp, að Kriegel
ætti ekki að fara með þeim.
Smrkovsky harðneitaði að fara án
hans og var loks látið undan. Þeg-
ar þeir komu á flugvöllinn, var
þeim sagt, að Kriegel væri kom-
inn upp í flugvélina. Smrkovsky
sendi einn af starfsmönnum tékk-
neska sendiráðsins sem var meö
þeim til aó sannprófa það og
reyndist það satt vera, Kriegel
var kominn um borð.
„Og þannig lauk þessu öllu —
og við héldum heim,“ segir Josef
Smrkovsky.
Kosygin og Smrkovsky ræðast við I Kremi.
ert Josef, vertu rólegur,“ hafði
hann sagt.
Um tvöleytið siðdegis kom svo
einn af tékknesku sjálfboðaliðun-
um og sagði þeim Smrkovsky og
Dubcek að fylgja sér. Smrkovsky
segir, að tilfinningar þeirra hafi
verið býsna blandnar þá stund-
ina, þeir veltu því fyrir sér, hvort
þeir yrðu leiddir fyrir byltingar-
dómstól eða sendir ofan í kjall-
ara: „Við höfum nú nokkra
reynslu af kjöllurum eða hvað?“
segir hann. En þess í stað var
farið með þá út á flugvöll og þeir
fyrst reknir inn í flutningaflug-
vél, sem hafði flutt skriðdreka til
Prag. Þar sátu þeir í hálftíma en
voru svo fluttir út í aðra flugvél.
Eftir stutta stund var Dubcek
skipað út úr henni aftur og hann
leiddur burt. Sáust þeir
Smrkovsky ekki aftur fyrr en
nokkrum dögum sfðar í Moskvu.
Smrkovsky segir að þeir, sem
eftir voru í flugvélinni hafi fyrst
verið fluttir til Póllands. Þeir
lentu þar í myrkri en hann gat
áttað sig af skiltum á þvi, hvar
þeir voru staddir. Þeir voru leidd-
ir inn á lögreglustöð, hver í umsjá
a.m.k. eins hermanns og sá sem
fylgdi Smrkovsky lagði honum
lífsreglurnar á leiðinni, sagði hon-
um að taka þessu með ró. „Þú
verður að taka hlutina eins og
þeir eru, þetta er vilji örlaganna.
Við þessu er alltaf að búast i
stjórnmálum.“
Þegar Sovétstjórnin sá, að ekki
yrði hlaupið að því að koma í
skyndi á leppstjórn i Tékkósló-
vakiu, v.ar öllum helztu leiðtogum
tékknesku stjórnarinnar og Svo-
boda, forseta landsins, safnað
saman í Moskvu.
Moskvu. Hann sagði að þeir yróu
allir fluttir til viðræðna i Kreml
en síðan heim aftur. Smrkovsky
segist þá hafa spurt, hvort þeir
væru þá enn fulltrúar tékkósló-
vakiska lýðveldisins og fengið það
svar, að þeir yrðu að fara aftur
heim og fylgja stefnu kommún-
ismans. Hann kveðst hafa svarað,
að vitaskuld mundi hann fylgja
gefið til kynna, að þeir yrðu að
skrifa undir einhvers konar
samningsuppkast. Sovézku leið-
togarnir lögðu það fram á fyrsta
fundinum í Kreml, en Tékkarnir
sögðu það samstundir gersamlega
óaðgengilegt. Þeir gerðu síðan
sjálfir drög að samkomulagi, sem
aðalritari Æðsta ráðsins, Boris
Ponomaryev, hafnaði fyrir hönd
Rússa og sagði síðan: „Þið skrifið
undir... Ef ekki núna, þá eftir
viku... Ef ekki eftir viku, þá eftir
hálfan mánuð. Ef ekki hálfan
mánuð þá mánuð...“
Sá, sem harðast stóð gegn samn-
ingsdrögum Rússa var Frantisek
Mynd þessa tók blaðamaður Morgunblaðsins morguninn 21. ágúst f Prag þegar hersveitir Varsjárbanda-
lagsins höfðu gert innrás f Tékkóslóvakfu. Myndin var tekin skammt frá útvarpsbyggingunni, þar sem
Tékkóslóvakar höfðu reynt aö hamla gegn ferðum sovézkra skriðdreka með þvf að leggja brennandi
hifreiðum þversum ástrætin.