Morgunblaðið - 02.03.1975, Page 24

24
Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr eintakið
Iþví karpi, sem fram
fer um efnahagsmál
hér á landi, vill það æði
oft gleymast, hvaða atriði
það eru, sem í raun réttri
skipta sköpum um afkomu
þjóðarinnar. Við borð ligg-
ur, að því sé stundum hald-
ið fram í fullri alvöru, aö
stjórnvöld ákveði lífskjör
fólksins með einu penna-
striki við útgáfu reglu-
gerða og setningu laga. Þó
að árangur efnahagsstarf-
seminnar sé vitaskuld að
verulegu leyti kominn und-
ir ríkjandi stefnu í efna-
hagsmálum hverju sinni,
er hitt þó alveg ljóst, að
hinn raunverulegi grund-
völlur að bættum lífskjör-
um er aukin verðmæta-
sköpun.
Á síðasta ári minnkaði
þjóöarframleióslan um 3 til
3V2% að raunverulegu
verðgildi miðað við árið
1973. í byrjun þessa árs
hafði kaupmáttur útflutn-
ingstekna lækkað um nær-
fellt 30% frá því, sem hann
var fyrir ári. Enginn þarf
því að fara í grafgötur um,
að þjóðin hefur orðió fyrir
miklum efnahagslegum
áföllum, sem óhjákvæmi-
lega hafa haft áhrif á af-
komu fólksins i landinu.
Samfara versnandi við-
skiptakjörum hefur allur
kostnaður innanlands vax-
ið stórlega og valdið at-
vinnufyrirtækjunum mikl-
um erfiðleikum. Megin ár-
angur þeirrar efnahags-
stefnu, sem rekinn hefur
verið, er hins vegar sá, að
tekist hefur að halda at-
vinnustarfseminni í fullum
gangi. Efnahagsaðgerðirn-
ar sl. haust og aftur nú
haía miðað aó því fyrst og
fremst aó treysta rekstrar-
grundvöll atvinnuveganna,
sérstaklega þó sjávarút-
vegsins.
Þrátt fyrir þessar að-
gerðir stendur rekstur at-
vinnufyrirtækjanna í járn-
um. Því er stöku sinnum
haldið fram, að hagnaður
fyrirtækja sé af hinu illa.
Flestum ætti þó að vera
ljóst, aó góð afkoma fyrir-
tækja er forsenda þess að
þau geti greitt góð laun.
Með því að treysta stöðu
atvinnufyrirtækjanna er
um leið veriö að renna
traustari stoðum undir af-
komu heimilanna. Þetta er
einföld staðreynd, sem ein-
staka stjórnmálamenn
virðast þó eiga erfitt með
að skilja, jafnvel þó að þeir
hafi það verk með höndum
aö fræða háskólastúdenta
um lögmál efnahagslífsins.
Vitaskuld er öllum stjórn-
málamönnum þessi stað-
reynd kunn, en eigi aö síð-
ur hafa margir þeirra
blygðast sín fyrir að viður-
kenna hana fyrir kjósend-
um sínum.
1 Bretlandi hefur nú orð-
ið mjög athyglisverð breyt-
ing á í þessum efnum. Bret-
ar hafa sem kunnugt er átt
við vaxandi atvinnuleysi að
etja, en okkur hefur hins
vegar tekist að bægja því
frá. En þessi alvarlega þró-
un virðist hafa vakið til
umhugsunar ýmsa stjórn-
málamenn i Bretlandi, sem
fram til þessa hafa verið
smeykir við að viðurkenna
að aðgerðir stjórnvalda til
að bæta afkomu og auka
hagnað fyrirtækja væru í
raun réttri i þágu launþeg-
anna. Breska blaðið The
Observer greinir þannig
frá því í síðustu viku, að
hópur þingmanna Verka-
mannaflokksins þar í landi
og forystumanna verka-
lýðsfélaga, þar sem at-
vinnuleysi er hvað mest,
hafi nú brýnt það fyrir
Denis Healy fjármálaráð-
herra Breta að nauðsyn-
legt sé að lækka skatta fyr-
irtækja og gera ráðstafanir
til þess að iðnaóurinn skili
meiri hagnaöi.
Þetta er mjög athyglis-
veró frásögn, sem sýnir, að
forystumenn breska
Verkamannaflokksins gera
sér grein fyrir eðli þeirra
vandamála, sem við er að
etja, og þeir virðast nú
þora að segja kjósendum
það umbúðalaust. Þá hefur
hópur þingmanna breska
Verkamannaflokksins
greint fjármálaráðherran-
um frá þeirri skoðun sinni,
að lögbundið eftirlit með
launum sé betra en stór-
kostlegt atvinnuleysi, sem
óhjákvæmilega yrði, ef nú-
verandi stefna við að halda
verðbólgunni í skefjum
brygðist. Samkvæmt frá-
sögn The Observer hafa
ýmsir forystumenn laun-
þegasamtakanna lagt
áherslu á, að sérstakar ráð-
stafanir verði gerðar til að
auka áhuga manna á að
fjárfesta í iðnaði.
Þetta eru mjög svo at-
hyglisverð viðhorf, sem
sjaldgæft er að komi fram
hjá forystumönnum verka-
lýðsfélaga. Að vísu eru
þessar tillögur settar fram
undir fargi atvinnuleysis-
ins. En þær eru þó viður-
kenning á því, sem i raun
og veru liggur að baki
bættri afkomu og góðum
lífskjörum. Vonandi þurf-
um viö ekki heiftarlegt at-
vinnuleysi til þess að
stjórnmálamenn hér þori
að játa þessum staðreynd-
um og breyta eftir því í
vérki.
* Menn verða með öðrum
orðum að átta sig á því, að
það er jákvætt að stuðla að
góöum afrakstri atvinnu-
fyrirtækjanna. Aukin verð-
mætasköpun er komin und-
ir traustum atvinnu-
rekstri, og það er síðan
verðmæti framleiðslunnar,
sem er grundvöllur þeirra
lífskjara, er viö búum við á
hverjum tíma.
AÐ BÆTA AFKOMU
FYRIRTÆKJANNA
( Reykjavíkurbréf
'Laugardagur 1. marz<
Kristján
Sveinsson
heiðursborgari
Reykjavíkur
Sú ákvörðun borgarstjórnar
Reykjavíkur að gera Kristján
Sveinsson augnlækni að heiðurs-
borgara höfuðstaðarins, var vissu-
lega ánægjuleg. Áður hefur að-
eins einn maður hlotið þessa við-
urkeningu, séra Bjarni Jónsson.
Séra Bjarní setti svip á bæinn.
Hann var starfs síns vegna meira
í sviðsljósinu en Kristján Sveins-
son, en samt sem áður verður
enginn betri fulltrúi þeirra borg-
arbúa, sem dag hvern ganga kyrr-
látir til síns verks, en einmitt
Kristján Sveinsson, eins og Birgir
ísleifur Gunnarsson borgarstjóri
vék að í ávarpi sínu, er hann
afhenti hinum nýja heiðursborg-
ara viðurkenninguna.
í hógværð sinni lét Kristján
Sveinsson þess getið, að hann
hefði ekki annað gert en það, sem
hans skylda og starfsbræðra hans
væri, að lina þjáningar og reyna
að lækna mein. Víst er það rétt, að
öll höfum við skyldur við land
okkar og þjóð, en gallinn er sá, að
okkur tekst misjafnlega að sinna
þeim, og í óðaverðbólgu og gull-
æði fer tíðum meira fyrir þeim,
sem áfram göslast, en hinum, sem
hljóðir ganga til verks. Einmitt á
slíkum tímum fer vel á því, að
minnt sé á fornar dyggðir, sam-
vizkusemi, vinnusemi og velvilja.
Tönnes
Andenæs
látinn
Sú hryggilega frétt, að norski
þingmaðurinn Tönnes Andenæs
hafi látizt af slysförum í heima-
landi sínu, skömmu eftir að hann
hvarf héðan af fundi Norður-
landaráðs, hefur snortið fjöl-
marga viní hans hér á landi, engu
síður en aðdáendur í Noregi.
Tönnes Andenæs kom fyrst hing-‘
að til lands ungur að árum. Glað-
værð hans, lífsþróttur og vilvilji
laðaði menn að honum. Hann tók
ástfóstri við ísland, og íslenzk
málefni voru ætíð ofarlega í huga
hans. „Ahugi hans á íslandi og
íslenzkum málefnum var með ein-
dæmum og hugkvæmni hans og
dugnaður að láta gott af sér leiða,
kom okkur oftsinnis að ómetan-
legu gagni,“ eins og Geir Hall-
grímsson kemst að orði hér í blað-
inu.
Tönnes Andenæs var mikill vin-
ur núverandi forsætisráðherra,
en hann var líka náinn vinur
Bjarna Benediktssonar, og höfðu
þeir margt um að ræða, er þeir
hittust. Tönnes hafði því tækifæri
til að kynnast frá fyrstu hendi
íslenzkum málefnum af vörum
æðstu ráðamanna þjóðarinnar, og
hann gat bæði lagt á ráð og fylgt
fram íslenzkum sjónarmiðum í
sínu heimalandi. Það gerði hann
líka óspart.
Sagan
endurtekur sig
Eins og þeir menn minnast, sem
komnir voru á fullorðinsár fyrir
hálfum öðrum áratug, urðu hér
tvær gengisbreytingar, 1960 og
aftur 1961. Þegar fyrri gengis-
breytingin var gerð, var verið að
viðurkenna gífurlegt verðfall ís-
lenzku krónunnar, og jafnframt
var þá afnumið uppbóta- og hafta-
kerfi, sem tildrast hafði upp á
undangengnum árum. En fyrst og
fremst miðaði gengisbreytingin
og aðrar ráðstafanir í efnahags-
málum að því, að rétta við fjárhag
þjóðarinnar eftir 2'A árs stjórnar-
feril vinstri stjórnar, sem endaði
með því, aö þáverandi forsætis-
ráðherra lýsti því yfir í eftir-
minnilegri ræðu á Alþingi, að
ekki væri samstaða innan ríkis-
stjórnarinnar um nein úrræði í
efnahagsmálum og óðaverðbólga
væri framundan. Þess vegna bæð-
ist hann lausnar fyrir sig og ráðu-
neyti sitt. Til bráðabirgða var þá
mynduð minnihlutastjórn, sem
hafði það verkefni að halda i horf-
inu, meðan unnið væri að undir-
búningi gagngerra aðgerða í efna-
hagsmálum. Viðreisnarstjórnin
var síðan mynduð og tók til
óspilltra málanna. Úrræði henn-
ar, viðreisnin svonefnda, nægði
þó ekki að fullu, m.a. vegna þess,
að pólitískt samsæri var gert til
þess að knýja fram óraunhæfa
kjarasamnínga, áður en ávaxta
efnahagsaðgerðanna var farið að
gæta i nægilega ríkum mæli. Þess
vegna varð að grípa til gengisfell-
ingar öðru sinni.
Bréfritara er það kunnugt, að
það var þungbær ákvörðun þáver-
andi ráðamönnum, ekki sízt Ölafi,
Thors forsætisráðherra, að þurfa
að gripa til gengisbreytingarinnar
síðari, en honum og öðrum var
ljóst, að hjá þvi yrði ekki komizt,
ef sá árangur ætti að nást, sem að
var stefnt, og þess vegna varð að
axla byrðarnar þótt þungbærar
væru. En árangurinn kom líka
skjótt í ljós. Á næstu árum var
hér almenn velmegun, stöðugar
framfarir og sæmilegt jafnvægi í
efnahagsmálum, þar til síldaræv-
intýrið komst í algleyming og í
kjölfarið algjör aflabrestur og gíf-
urlegt verðfall útflutningsafurða.
1967 féll gengi krónunnar í
kjölfar gengisfalls sterlings-
pundsins. Gengisfellingin hér var
þó nokkru meiri en lækkun á
pundinu. Þá var verðfallsins er-
lendis tekið að gæta, en þó von-
uðu menn, að aftur mundi úr ræt-
ast, og því var reynt að hafa
skerðingu krónunnar sem
minnsta. En síðan keyrði um
þverbak, þannig að segja má, að
um verðhrun hafi verið að ræða,
enda komst t.d. fiskblokkiri á
Bandaríkjamarkaði niður undir
20 cent, en er nú eins og kunnugt
er, 58 cent og hefur að þessu sinni
fallið úr 81 centi. Aftur varð því
að fella gengið 1968, sem auðvitað
var erfið aðgerð, en bar þó tilætl-
aðan árangur.
Aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn tóku í
sumar að ræða alvarlega um
stjórnarmyndun, gætti sem eðli-
legt var talsverðrar tortryggni.
Þessir flokkar höfðu um 18 ára
skeið staðið öndverðir í islenzkum
stjórnmálum og oft deilt hart.
Stjórnarsamvinna eftir nær
tveggja áratuga baráttu fannst
sumum framan af fjarstæðu-
kennd, en brátt fundu forustu-
menn beggja flokkanna, að þeir
gátu treyst samstarfsflokknum
væntanlega og þá gekk fljótt að
ljúka stjórnarmynduninni og haf-
izt var handa um lausn vandamál-
anna.
Á s.l, hausti gerðu menn sér
vonir um, að verðlag útflutnings-
afurða væri komið eins langt nið-
ur og verða mundi, þannig að
fremur væri ástæða til að ætla að
verðlag hækkaði. Því miður hefur